ทำความรู้จัก ‘เทียนรุ่ง’ เครื่องราชสักการะพระราชพิธีมาฆบูชา

ก่อนการพระราชพิธีทรงบำเพ็ญพระราชกุศลมาฆบูชาจะเริ่มขึ้น ตามโบราณราชประเพณีจะมีพระราชพิธีทรงเจิมเทียนรุ่ง เทียนสำหรับทรงพระราชอุทิศเพื่อบูชาพระรัตนตรัยโดยเชิญบูชาตามพระอารามหลวงทั้ง 6 พระอาราม 

พระราชพิธีทรงบำเพ็ญพระราชกุศลมาฆบูชา เกิดขึ้นครั้งแรกในสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ตามบันทึกในหนังสือพระราชพิธี 12 เดือน พระราชนิพนธ์ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ความตอนหนึ่งว่า

‘การพระราชกุศลนั้น เวลาเช้า พระสงฆ์วัดบวรนิเวศน์ แลวัดราชประดิษฐ 30 รูป ฉันในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม เวลาคํ่าเสด็จออกทรงจุดธูปเทียนเครื่องนมัสการแล้ว พระสงฆ์สวดทำวัตรเย็นเหมือนอย่างที่วัด แล้วจึงได้สวดมนต์ต่อไป

มีสวดคาถาโอวาทปาฏิโมกข์ด้วย สวดมนต์จบทรงจุดเทียนรายตามราวรอบพระอุโบสถ 1,250 เล่ม มีประโคมด้วยอีกครั้ง แล้วจึงได้มีเทศนาโอวาทปาฏิโมกข์กัณฑ์ 1 เป็นเทศนาทั้งภาษามคธแลภาษาสยาม  เครื่องกัณฑ์เทศน์จีวรเนื้อดีผืนหนึ่ง เงิน 3 ตำลึง แลขนมต่างๆ เทศน์จบพระสงฆ์ซึ่งสวดมนต์รับสัพพีทั้ง 30 รูป’

ต่อมา ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวจนถึงปัจจุบัน การพระราชพิธีจะปฏิบัติดังนี้ คือ ก่อนถึงวันมาฆบูชา เจ้าหน้าที่กองพระราชพิธี สำนักพระราชวังจะมีหน้าที่นำเทียนรุ่ง คือ เทียนสำหรับจุดบูชาได้ตลอดคืน เป็นเทียนขี้ผึ้ง หนัก 33 บาท สูง 45 เซนติเมตร ถวายพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เพื่อทรงเจิมและพระราชทานอุทิศไปจุดบูชาพระรัตนตรัย ณ พระอุโบสถ 

การทรงบำเพ็ญพระราชกุศลนั้น พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจะเสด็จพระราชดำเนินไปยังพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ทรงจุดธูปเทียนเครื่องนมัสการบูชาพระรัตนตรัย ประทับพระราชอาสน์

ทรงจุดเทียนชนวนพระราชทานหัวหน้ากองพระราชพิธี เพื่อเชิญไปถวายเจ้าอาวาสจุดเทียนรุ่ง ที่ได้ทรงพระราชอุทิศบูชาพระรัตนตรัยตามพระอารามหลวง พระสงฆ์ 30 รูปเจริญพระพุทธมนต์

แล้วพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงโปรยดอกมะลิ 1,250 ดอก เท่าจำนวนพระอรหันต์ที่ธรรมาสน์ศิลา สำหรับพระราชาคณะนั่งถวายพระธรรมเทศนา 1 กัณฑ์ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงประเคนจตุปัจจัยไทยธรรม พระสงฆ์ถวายอนุโมทนา ถวายอดิเรก เป็นการเสร็จพิธี

ทั้งนี้ เทียนรุ่ง สิ่งสำคัญในการพระราชพิธีดังกล่าว คือเทียนที่ทำจากขี้ผึ้งแท้ขนาดใหญ่ มีน้ำหนัก 33 บาท สูง 45 เซนติเมตร ใช้สำหรับจุดบูชาในพระอุโบสถตลอดรุ่ง ในวันสำคัญทางพระพุทธศาสนา

ในอดีต มีการเรียกขนาดเทียนตามน้ำหนักทองคำ เช่น เทียนเล่มขนาด 135 กรัม เรียกเทียน 9 บาท เทียนรุ่งมีขนาด 33 บาท ก็จะมีน้ำหนัก 495 กรัม ซึ่งสามารถจุดให้แสงสว่างได้ตั้งแต่หัวค่ำจนถึงรุ่งเช้า

การถวายเทียนรุ่ง ถือเป็นราชประเพณีที่พระมหากษัตริย์ไทยทุกพระองค์ ทรงบำเพ็ญสืบมาจนถึงรัชกาลปัจจุบัน คือ ถวายเทียนรุ่งแก่ ณ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม และพระอารามหลวง 6 พระอาราม โดยเป็นพระอารามที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสร้างและทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาขึ้นใหม่ เพื่อจุดบูชาพระรัตนตรัย ในวันมาฆบูชา วันวิสาขบูชา และวันอัฏฐมีบูชา ได้แก่ 
 

พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม วัดบวรนิเวศวิหาร วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมาราม วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม กรุงเทพมหานคร และวัดนิเวศธรรมประวัติ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา 

อนึ่ง ในปีนี้ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จออกแทนพระองค์ ณ วังสระปทุม ทรงเจิมเทียนรุ่ง เนื่องในการพระราชพิธีทรงบำเพ็ญพระราชกุศลมาฆบูชา พุทธศักราช 2568  เพื่อให้เจ้าหน้าที่กองพระราชพิธี สำนักพระราชวังจะมีหน้าที่นำไปยังวัดทั้ง 6  วัดดังกล่าวนี้ 

ข้อมูลเรียบเรียง : กรมการศาสนาและแผนกสนมพลเรือน กองพระราชพิธี สำนักพระราชวัง