'โรคอ้วน' เสี่ยง 'สมองแก่ก่อนวัย' ดูแลสมอง ไม่ใช่เรื่องของคนแก่

“โรคอ้วน” เป็นปัญหาสุขภาพที่กำลังเติบโตทั่วโลก ส่งผลกระทบต่อผู้คนจำนวนมากเนื่องจากการบริโภคไขมันอิ่มตัวมากเกินไป การขาดการออกกำลังกาย หรือการใช้ชีวิตแบบอยู่ประจำที่ เลปตินเป็นอะดิโปไคน์ที่หลั่งออกมาจากเนื้อเยื่อไขมัน ซึ่งเพิ่มขึ้นในภาวะอ้วน และมีบทบาทสำคัญไม่เพียงแต่ในระดับไฮโปทาลามัสเท่านั้น แต่ยังรวมถึงบริเวณและนิวเคลียสอื่นๆ ของระบบประสาทส่วนกลาง (CNS)

ปัจจุบัน “โรคอ้วน” เกิดจากสาเหตุหลายประการ ได้แก่ วิถีชีวิต ความเครียด โภชนาการ ภูมิหลังทางพันธุกรรม และการขาดการออกกำลังกาย ในภาวะอ้วน เนื้อเยื่อไขมันสีขาว ไม่เพียงแต่กักเก็บพลังงานส่วนเกินเท่านั้น แต่ยังรบกวนการทำงานของต่อมไร้ท่ออีกด้วยเนื้อเยื่อไขมันสีขาว หลั่งสารกลุ่มหนึ่งที่เรียกว่าอะดิโปไคน์ ซึ่งออกฤทธิ์ต่อระบบออโตไครน์ พาราไครน์ และต่อมไร้ท่อทั้งในระดับระบบและในระบบประสาทส่วนกลาง

นอกจากนั้น โรคอ้วนมีความเชื่อมโยงกับความบกพร่องทางสติปัญญา ความสามารถในการเสริมสร้างและความยืดหยุ่นของไซแนปส์ในระยะยาวที่บกพร่อง และปริมาตรสมองที่เล็กลง ซึ่งเพิ่มโอกาสในการเกิดโรคอัลไซเมอร์ และภาวะสมองเสื่อมอื่นๆ

สถิติโรคอ้วนคนไทยปี 2568 พบว่า ร้อยละ 42.4 ของคนไทยอายุ 15 ปีขึ้นไปเป็นโรคอ้วน โดยกลุ่มวัยทำงาน (อายุ 19-59 ปี) พบภาวะน้ำหนักเกินและอ้วนถึงร้อยละ 48.3 โดยกลุ่มอายุ 30-44 ปี มีสัดส่วนสูงสุดที่ร้อยละ 50.8 ขณะที่กลุ่มเด็กเล็ก (1-5 ปี) มีภาวะน้ำหนักเกินและอ้วนร้อยละ 10.6 ส่วนกลุ่มวัยเรียน มีภาวะน้ำหนักเกินและอ้วนร้อยละ 15.4  ทำให้ไทยเป็นอันดับ 3 ของอาเซียนในกลุ่ม

ข่าวที่เกี่ยวข้อง:

10 สิ่งที่ช่วยทำให้ร่างกายหลับสนิท การนอนหลับดีขึ้น

ไม่ดื่มเหล้า ดูแลสุขภาพ ออกกำลังกาย ทำไม?ยังเป็น 'ไวรัสตับอักเสบอี'

"โรคอ้วน" ส่งผลภาวะดื้ออินซูลิน สมองเสื่อมก่อนวัย

ผศ.นพ.สุรัตน์ ตันประเวช แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านสมองและระบบประสาท ให้ความรู้ผ่านเพจเฟซบุ๊ก "สาระสมองกับ อจ.หมอสุรัตน์” เกี่ยวกับ “โรคอ้วน ทำสมองแก่ก่อนวัย” ว่าโรคอ้วน เป็น เสี่ยงโรคหลายโรค ที่เรารู้กัน คือ โรคหลอดเลือด โรคหัวใจ โรคเบาหวาน แต่ มันมากกว่านั้น เมื่อพบว่า โรคอ้วน ทำให้เกิดภาวะดื้ออินซูลิน และ ทำให้สมองเสื่อมก่อนวัย

งานวิจัยล่าสุดในกลุ่มวัยรุ่นตอนปลายและวัยผู้ใหญ่ตอนต้น (อายุเฉลี่ยเพียง 33.6 ปี) พบว่า คนที่มี BMI เกิน 30 (จัดว่าอ้วน) มีการเปลี่ยนแปลงหลายด้านในเลือดที่สะท้อนถึง “ความเครียดของสมอง” ได้แก่ ระดับ Neurofilament light (NfL) สูงขึ้น ซึ่งเป็น โปรตีนที่สะท้อนการทำลายของเซลล์สมอง เป็นความเสี่ยงของ alzheimer

"เรื่องจริงที่น่ากลัว ลองคิดดู ปกติ สมองเสื่อม เริ่มอายุ 65 ปี แต่นี่ ยังหนุ่ม ยังสาว… แต่สมองเริ่มเสื่อมแล้ว"

เรื่องที่น่าตกใจกว่าผลเลือดคือ “อายุของผู้เข้าร่วมวิจัย” — คนกลุ่มนี้ยังไม่มีปัญหาความจำ ยังใช้ชีวิตปกติ แต่ในเลือดกลับพบสัญญาณคล้ายกับที่พบในคนที่เป็นอัลไซเมอร์แล้ว แสดงว่า สมองเสื่อมมันเริ่มเสื่อม โดยไม่มีสัญญาณ กว่าจะรู้ สายไปแล้ว

ร่างกายสะสมเนื้อเยื่อไขมันมาก เกิดโรคทางระบบประสาทเสื่อม

บุคคลที่มีภาวะอ้วนมีความเสี่ยงสูงที่จะเกิดภาวะสมองเสื่อมที่เกี่ยวข้องกับอายุ ภาวะสมองเสื่อมจากหลอดเลือด ภาวะสมองเสื่อมจากภาวะความบกพร่องทางสติปัญญาเล็กน้อย และ โรคอัลไซเมอร์ รวมถึงโรคทางระบบประสาทเสื่อมอื่นๆ เช่น โรคพาร์กินสัน และโรคฮันติงตัน ในส่วนนี้ เราจะให้ภาพรวมของโรคอ้วนในฐานะปัจจัยเสี่ยงของภาวะสมองเสื่อม โดยพิจารณาจากดัชนีการวัดเนื้อเยื่อไขมัน การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างของสมอง และการวัดความบกพร่องทางสติปัญญา การระบุปัจจัยเสี่ยงที่สามารถปรับเปลี่ยนได้ ซึ่งช่วยให้สามารถวินิจฉัยและรักษาได้ตั้งแต่ระยะเริ่มต้น

โรคอ้วนสามารถจำกัดความได้ว่ามีการสะสมของเนื้อเยื่อไขมันมากเกินไป ซึ่งก่อให้เกิดภาวะอักเสบระดับต่ำ ในขณะที่ โรคอัลไซเมอร์ สามารถจำกัดความได้ว่าเป็นโรคระบบประสาทเสื่อมแบบก้าวหน้า ซึ่งมีลักษณะทางพยาธิวิทยาที่โดดเด่น คือ มีคราบอะไมลอยด์ที่อยู่นอกเซลล์และปมเส้นใยประสาทที่พันกันภายในเซลล์

โรคอ้วนก่อให้เกิดภาวะอักเสบเรื้อรังระดับต่ำ ซึ่งเป็นลักษณะเฉพาะของโรคเรื้อรังอื่นๆ หลายชนิด เช่น กลุ่มอาการเมตาบอลิก โรคไขมันพอกตับชนิดไม่มีแอลกอฮอล์ โรคเบาหวานชนิดที่ 2 และโรคหัวใจและหลอดเลือด รวมถึงการอักเสบของระบบประสาท ซึ่งเป็นลักษณะเด่นของโรคทางระบบประสาทเสื่อม

อาหารมีเอี่ยว ทำโคลีนลด สมองจะเสื่อมเร็วขึ้น

สารอีกตัว ที่สำคัญ คือ เมื่ออ้วนจะทำให้สารโคลีนลดลง มันเหมือน วิตามินสมอง การที่โคลีนลด สมองจะเสื่อมเร็วขึ้น

เรื่องนี้ อาหาร ก็อาจจะเกี่ยว แล้ว เจ้า โคลีนพบได้จากไหน?

• ไข่แดง
• ตับ
• ปลา (โดยเฉพาะปลาแซลมอน)
• ถั่วเหลือง
• ผักตระกูลกะหล่ำ (บรอกโคลี กะหล่ำปลี ฯลฯ)
• บางคนกินโคลีนน้อยลง และยิ่งมีโรคอ้วนที่ทำให้โคลีนต่ำอยู่แล้วยิ่งแล้วใหญ่

ดูแลสุขภาพสมอง ไม่ใช่เรื่องของคนแก่

การป้องกันสมองเสื่อมตั้งแต่เนิ่น ๆ มีสิ่งที่ทำได้หลายอย่าง อาทิ

• กินอาหารที่มี โคลีนสูง เป็นประจำ
• ควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ดี
• ออกกำลังกายเพื่อปรับ ภาวะดื้อต่ออินซูลิน
• ลดการอักเสบในร่างกาย (นอนให้พอ, ลดอาหารแปรรูป, งดเหล้า)
• ตรวจสุขภาพประจำปี — โดยเฉพาะค่าตับ น้ำตาล และระดับไขมัน
• คือ สมองเสื่อม ไม่ใช่เกิดตอนสูงวัย โซ่แห่งนิสัย...มันจะก่อน

อ้างอิง: สาระสมองกับ อจ.หมอสุรัตน์  , ห้องสมุดการแพทย์แห่งชาติ