'น้ำด่าง' มีประโยชน์จริงมั้ย ดื่มทุกวันดีหรือไม่

เทรนด์ฮิต "น้ำด่าง" (Alkaline Water) มาเป็นช่วง ๆ ก่อนหน้านี้ราว 10 ปี เครื่องทำน้ำด่าง มาก่อนกาล สมัยนั้นคนก็ฮิตดื่มน้ำด่างอยู่พักหนึ่ง

ปีนี้ น้ำด่างกลับมาได้รับความนิยมอีกครั้ง ตามกระแส Longevity ได้รับความนิยมในกลุ่มคนรักษ์สุขภาพ เชื่อว่าช่วยรักษาสมดุลความเป็นด่างในร่างกาย ป้องกันโรคต่าง ๆ

"น้ำด่าง" มีประโยชน์จริงหรือไม่

หมอเทมส์ - นพ.พงศ์ภากร ศรธนะรัตน์ ผู้อำนวยการแพทย์ ‘สวนสุขภาพอรุณสหคลินิก’ และแพทย์เวชศาสตร์ชะลอวัย โรงพยาบาลพระราม 9 ให้ข้อมูลว่า

"กระแสดื่มน้ำด่าง กลับมานิยมอีกครั้ง อาจเกิดจากกระแส Longevity ก่อนไปถึงเรื่องน้ำด่าง ต้องเข้าใจว่าน้ำด่างอยู่ในเทรนด์ อาหารด่าง (Alkaline Diet) คืออาหารบางประเภทเมื่อเข้าสู่ร่างกาย สู่ระบบย่อย ทุกตัวจะมีเมตาโบไลซ์แล้วจะให้ผลเรียกว่า บาย โปรดักต์ หรือผลพลอยได้ของอาหารนั้นที่มีฤทธิ์เป็นด่าง นี่คือคอนเซปต์เบื้องต้นว่าทำไมเราอยากได้อาหารที่มีฤทธิ์เป็นด่าง"

หมอเทมส์ - นพ.พงศ์ภากร ศรธนะรัตน์

หมอเทมส์ อธิบายว่า จากอาหารหลายอย่างที่เรากินมีความเป็นกรด เช่น อาหารแปรรูป เนื้อสัตว์ปริมาณมาก และน้ำตาล กินมากไปย่อมไม่ดีต่อสุขภาพอยู่แล้ว

"อาหารเหล่านี้ทำให้ร่างกายเราเป็นกรด ซึ่งภาวะเป็นกรดส่งผลเสียหลายอย่าง เช่น เกิดภาวะโรคเรื้อรัง หรืออาจทำให้กระดูกพรุนเพิ่มขึ้น จนถึงสภาวะเป็นกรดอาจมีผลทำให้เซลล์มะเร็งเติบโต เลยมีความเชื่อว่า อาหารด่างดีต่อสุขภาพ เลยเป็นที่มาของน้ำด่าง ที่มาด้วยคอนเซปต์เดียวกันว่าช่วยส่งเสริมสุขภาพ"

(Cr.aicr.org)

"อาหารด่าง" ดีต่อสุขภาพอย่างไร

หมอเทมส์ ยกข้อมูลที่อ้างอิงในทางวิทยาศาสตร์ แจกแจงเป็นข้อ ๆ ว่า

"การทำให้เกิดภาวะความเป็นด่างในร่างกายแล้วจะส่งผลดีต่อสุขภาพนั้น ข้อมูลทางวิทยาศาสตร์อาจไม่ได้เป็นไปตามนั้น เพราะ

1. เวลาเรากินอาหารเข้าไปแล้วทำให้กระเพาะอาหารเป็นกรดมากก็จริง แต่ในร่างกายเรามีภาวะปรับสมดุลกรดด่างอยู่แล้ว ตั้งแต่ลำไส้ถ้ามีกรดเยอะพอไปถึงลำไส้เล็กมันต้องรีบจัดการยังไงก็ได้ทำให้ความเป็นกรดลดลง เพื่อไม่ให้ลำไส้เราเสียหาย เพราะฉะนั้นความเป็นเบสของกรดด่างของอาหารนั้นแทบไม่ส่งผลอะไรเลย

2. เมื่อมันเข้าไปสู่กระแสเลือดแล้ว เลือดเหล่านี้จะมีการควบคุมกรดด่างไม่ให้เปลี่ยนแปลงเลย เพราะถ้ามีการเปลี่ยนแปลงเพียงนิดเพียว อาจทำให้ถึงขั้นเสียชีวิตได้”

เพราะในร่างกายมีกลไกปรับสมดุลกรดด่างตามธรรมชาติอยู่แล้ว

ค่า pH ในอาหารและในร่างกาย

"ในเลือดเราเป็นด่างอ่อน ๆ หรืออัลคาไลน์ การวัดเรียกว่า 'ค่าพีเอช' (pH – Potential of Hydrogen ตัวเลขที่บอกระดับความเป็นกรดด่างของสารละลาย) ค่า pH ปกติอยู่ระหว่าง 7.35 – 7.45 ซึ่งเป็นช่วงที่แคบมาก ถ้าเป็นกรด ค่า pH อาจจะ 5 หรือ 4 ถ้าเป็นกรดเข้มข้นอาจถึง 2

ในร่างกายเรามีหลายระบบ เช่น ระบบหายใจและไตของเราจะควบคุมระบบสมดุลของกรดด่าง จากตัวการสร้างโซเดียมไบคาร์บอเนต และเม็ดเลือดแดง มีฤทธิ์ในการปรับสมดุลกรดเบสในร่างกาย ดังนั้นในร่างกายเรามีหลายกลไกควบคุมความเป็นกรดด่างให้คงที่"

(Cr.Kiryl Ballbatunou vecteezy.com)

หมอเทมส์ เสริมว่า "อาหารจากภายนอกจึงมีผลต่อกรดด่างในร่างกายน้อยมาก เพราะถ้าเปลี่ยนเพียงนิดเดียวอาจถึงขั้นเสียชีวิตได้ เจอจากไหนบ้าง ถ้าเลือดเป็นด่างอาจเช็คกับคนที่มีปัญหาเรื่องการหายใจ เช่นหายใจเร็วมากเลือดอาจเป็นด่าง ซึ่งในคนปกติเกิดขึ้นน้อย อาจเกี่ยวกับโรคปอดบางอย่าง

กรณีคลาสสิกเจอในผู้ป่วยเบาหวานที่เรียกว่า ภาวะคีโตซิส (Ketosis) คือขาดอินซูลิน คือร่างกายเอาสารที่ร่างกายใช้เป็นพลังงานแทนน้ำตาล พอเกิดมาก ๆ เข้า คีโตนส์นั้นมีฤทธิ์เป็นกรดก็ทำให้เสียชีวิต แต่จะเจอในภาวะเอ็กซ์ตรีม"

ถ้าทางวิทยาศาสตร์ไม่มีทฤษฎีรองรับว่า น้ำด่าง มีประโยชน์ป้องกันโรคได้จริง ส่วน อาหารด่าง ดีต่อสุขภาพ จริงหรือไม่

"อาหารด่างมีประโยชน์ต่อสุขภาพมั้ย เป็นคนละประเด็นกัน คนที่สนับสนุนให้กิน Alkaline Diet นั้นหมายถึงอาหารตระกูลแพลนท์เบส เช่น ผัก ผลไม้ พืชต่าง ๆ ซึ่งไม่ว่าทฤษฎีเบื้องหลังเป็นอย่างไร แต่อาหารหลายอย่างที่แนะนำนั้นกลับมีประโยชน์ต่อร่างกาย หมายความว่าคนที่กินอาหารด่างก็อาจมีสุขภาพดีขึ้น ถ้าคุณกินพืชผักแล้วลดอาหารแปรรูป ลดเนื้อสัตว์ อาหารผ่านกระบวนมาก ๆ เป็นกรดก็ไม่ควรกินมากอยู่แล้ว

(Cr.Photo by Mike Yueh on Unsplash)

ตามหลักการทางวิทยาศาสตร์ อาหารโปรเซสผ่านกระบวนการมาก ๆ ก็มีโซเดียมสูง ไขมันและแคลอรี่สูง สารอาหารที่มีประโยชน์ไม่มาก

ในน้ำด่าง คนที่มีความเชื่อก็มาในคอนเซปต์เดียวกัน ปัจจุบันมีคน ทำน้ำด่างดื่มเอง ก็ทำได้หลายสูตร เช่น ใช้โซดามินต์ หรือเบคกิ้งโซดา ใส่ในน้ำทำให้เป็นด่าง

แต่ที่ฮิตที่สุดที่มาก่อนน้ำด่างคือ น้ำแร่ พวกเครื่องทำน้ำด่างคือเครื่องที่เติมแร่ธาตุเข้าไป เช่น แคลเซียม แมกนีเซียม โพแทสเซียม ทำให้น้ำมีความเป็นด่างมากขึ้น ค่า pH ก็แล้วแต่สูตรเลย พวกน้ำแร่ธรรมชาติจากบ่อน้ำต่าง ๆ ค่า pH ตั้งแต่ 7-8 กลายเป็นจุดขาย ตรงกันข้ามกับน้ำที่ไม่มีแร่ธาตุจะมีความเป็นกรดอ่อน ๆ

เช่น pH ประมาณ 6 หรือน้อยกว่า 7 ซึ่งน้ำยอดฮิตที่เราดื่มกันทุกวันคือผ่านกระบวนการ Reverse Osmosis อันเป็นกรรมวิธีในการทำน้ำขวด ที่มีความเป็นกรดอ่อน ๆ"

ดังนั้นน้ำดื่มบรรจุขวด จึงไม่ใช่น้ำด่าง ต้องเป็นน้ำแร่

"เวลาพูดถึงความเป็นด่าง ค่า pH 7 คือเป็นกลาง เลยไปเป็นด่าง น้อยกว่า 7 เป็นกรด ยังมีเฉดสีที่แบ่งออกไปเช่น pH 8-9 เป็นด่างอ่อน ๆ ถ้า 10-11-12 ก็เข้มข้นมาก ซึ่งกรดและด่างที่มีความเข้มข้นสูงเกินไปเป็นอันตรายทั้งคู่

ส่วนที่เป็นอ่อน ๆ ไม่ค่อยมีผลอะไร เช่นน้ำด่าง 7-8 นิด ๆ ยิ่งมีแร่ธาตุเยอะยิ่งมีค่า pH ที่ค่อนข้างสูง"

(Cr.olympianwatertesting.com)

น้ำด่าง ดีต่อสุขภาพจริงหรือไม่

รู้จักค่า pH ที่ใช้วัดค่ากรดด่างแล้ว แล้ว น้ำด่าง ดีต่อสุขภาพจริงหรือไม่

"อย่างแรกคือไม่ได้แย่ จะดื่มน้ำ Reverse Osmosis หรือน้ำแร่ ก็ไม่ได้ไปเปลี่ยนค่า pH ในร่างกาย ดังนี้ทฤษฎีที่บอกว่ามีประโยชน์หลายอย่างอาจไม่ได้จริง

แต่การดื่มน้ำด่างก็มีข้อดีคือได้แร่ธาตุเพิ่มขึ้น ซึ่งหลายอย่างก็ส่งผลดีต่อร่างกาย เช่น แคลเซียม โพแทสเซียม แมกนีเซียม แต่ถ้าถามถ้าไม่กินพวกนี้เราจะขาดแร่ธาตุเหล่านี้มั้ยก็ไม่ เพราะน้ำแร่ทั้งหลายที่มีแร่ธาตุพวกนี้อยู่มันมีส่วนน้อยมาก หลัก ๆ เราจะได้จากอาหาร ได้จากน้ำถือเป็นสัดส่วนที่น้อยมาก ต่อให้ไม่กินก็ไม่ได้ขาด ถ้ากินก็ได้เอ็กซ์ตร้าก็อาจจะดี ถ้าระบุว่าจำเป็นต้องกินให้สุขภาพดีมั้ยอาจจะไม่"

หมอเทมส์ ชี้ว่า ดื่มน้ำแร่ (หรือน้ำด่าง) ก็ไม่มีโทษ เป็นเพียงตัวเลือกหนึ่ง

"บางคนอาจชอบเรื่องรสชาติเพราะในแร่ธาตุมีรสชาติอยู่ เช่น น้ำสิงห์ ที่ใช้วิธีการกรองคนละอย่างกับการทำน้ำขวดทั่วไป แบรนด์อื่นใช้รีเวิร์ส คือใช้ไฟฟ้าที่จะดักโมเลกุลและแร่ธาตุไปหมด แต่น้ำสิงห์ใช้กระบวนการกรองความเข้มข้นสูงที่ยังคงหลงเหลือแร่ธาตุบางอย่าง

แต่เรื่องรสชาติบางคนชอบ บางคนไม่ชอบเลย เช่นมีรสหวานนิด ๆ นั่นเป็นรสชาติของแร่ธาตุ น้ำด่างหรือน้ำแร่ปัจจุบันใครชอบเรื่องรสชาติ อยากได้แร่ธาตุเพิ่มก็ไม่มีปัญหา แต่ไม่ถือว่าจำเป็น"

(Cr.bestrowaterpurifier.in)

ดื่มน้ำด่างมาก ๆ จะส่งผลอย่างไร

ส่วนคนชอบจริงจัง ดื่มน้ำด่างมาก ๆ จะส่งผลอย่างไร

"ไม่ส่งผลอะไร เพราะแร่ธาตุมีน้อยมาก ถ้าถึงกับส่งผลหมายถึงต้องกินเป็นสิบ ๆ ลิตร ซึ่งถ้ากินเยอะขนาดนั้นต่อให้เป็นน้ำธรรมดาก็อันตราย การกินเยอะเกินไปจะทำให้เกลือแร่เสียสมดุล เช่น ภาวะโซเดียมต่ำเป็นอันตรายถึงชีวิต แต่คนทั่วไปก็ไม่มีทางกินได้แบบนั้นหรอก

แต่กรณีนักวิ่งมาราธอน เสียเกลือแร่แล้วกินแต่น้ำ เติมน้ำเยอะไป ผลต่อร่างกายคือเวลาเสียเหงื่อเราไม่ได้เสียแค่น้ำ เราสูญเสียเกลือแร่ด้วย ทีนี้เวลาเติมควรเป็นเครื่องดื่มเกลือแร่ของนักกีฬาที่ต้องใส่ในอัตราส่วนเฉพาะ

ปัญหาคือ ถ้าเราออกกำลังไม่นานมาก สักหนึ่งชั่วโมงจะดื่มน้ำอะไรก็ได้ แต่ปัญหาจะเกิดกับนักกีฬาวิ่งมาราธอน หรือเสียเหงื่อเยอะ วิ่งกัน 3-5 ชม. พอเสียเกลือแร่ เสียน้ำ เวลาเติมไปเติมแค่น้ำ โซเดียมในร่างกายจะต่ำลง ๆ แถมมีน้ำจากภายนอกเข้าไปเจือจางโซเดียมในเลือดก็เกิดภาวะโซเดียมต่ำ ถ้าต่ำมาก ๆ จะทำให้สมองบวม หมดสติ ชัก ตอนที่วิ่งเลย อาจทำให้เสียชีวิตหรือเข้าห้องฉุกเฉิน นอกจากอาการฮีทสโตรก"

(Cr.Image by Herbert Bieser from Pixabay)

วิ่งมาราธอนหรือเล่นกีฬาหนัก ๆ ดื่มน้ำด่างก็ไม่เหมาะสม

"ถ้านักกีฬาที่แข่งระยะยาวเกินชั่วโมง ตามแนวทางของโภชนศาสตร์กีฬาต้องให้กินน้ำเกลือแร่ แต่เป็นคนละเกลือแร่กับเวลาเราท้องเสีย เวลาท้องเสียจะมีผงเกลือแร่รสส้ม ORS (Oral Rehydration Salts) เพื่อเติมน้ำให้กับคนท้องเสีย ทีนี้จะเข้าใจผิดเช่น เวลาคนท้องเสียเอาน้ำเกลือแร่เพื่อนักกีฬามากิน แล้วเวลาแข่งกีฬาไปเอาน้ำ ORS มากิน มันคนละอย่างกัน นักกีฬาควรดื่มเครื่องดื่มของกีฬา ถ้าท้องเสีย ลำไส้อักเสบกิน ORS

(Cr.healthline.com)

อีกเรื่องที่คนถามเยอะคือ บางคนกินถ่านแก้ท้องเสีย แต่ถ่านไม่ใช่ด่าง ไม่ได้ดูดซึม กลไกของผงถ่านคาร์บอนเพื่อดูดซึมสารพิษ ในทางการแพทย์บ่งชี้ว่า ถ้ากินสารพิษบางอย่างให้รีบเอา แอคติเวเตด คาร์บอน (Activated Carbon) เข้าไปดูดสารพิษซึ่งต้องให้เร็วมาก ภายใน 1-2 ชม. กลายเป็นบอกว่าอาหารเป็นพิษกินคาร์บอน ซึ่งความจริงคาร์บอนไม่ได้ผล ไม่ใช่ว่าทุกอย่างที่เป็นพิษคาร์บอนไปดูดได้ ต้องดูว่าพิษเกิดจากอะไร แบคทีเรีย ใช้คาร์บอนไม่ได้ อาจทำให้เชื้อยังมีสารพิษอยู่ คาร์บอนทำให้เราไม่ถ่ายยิ่งสะสมพิษไว้ในตัว"

(Cr.olympianwatertesting.com)

ทำน้ำด่างดื่มเองที่บ้าน

กระแสดื่มน้ำด่าง มาพร้อมไปสารพัดวิธีทำน้ำด่าง

"ความจริงเราไม่จำเป็นต้องทำ แต่ตอนนี้มีหลายวิธีเช่น น้ำด่างที่ใช้โซดามินต์ หรือเบคกิ้งโซดา (โซเดียมไบคาร์บอเนต) เวลาใส่ลงไปแล้วจะแตกตัวในน้ำจะได้น้ำด่างตรง ๆ แต่ก็ไม่ใช่น้ำด่างที่ควรกินเท่าไหร่นัก

อีกอย่างคือใส่ผลไม้ตระกูลซีทรัส มะนาว ส้ม พวกนี้ไม่ได้เป็นด่าง คำอธิบายคือซีทรัสจะมีสารที่พอถูกย่อยแล้วจะให้แร่ธาตุในร่างกาย เชื่อว่าผลพลอยได้มีฤทธิ์เป็นด่าง ซึ่งจริง แต่จริงคือเขาทดลองในห้องแลบ วิธีคือเอาผลไม้ตระกูลซีทรัสมาเผาแล้ววัดน้ำที่ได้จากเผาในห้องทดลองแล้ววัดว่าเป็นด่าง แต่เวลาเข้าไปในร่างกายมันไม่ได้เปลี่ยนกรดเบสในร่างกาย

แต่ถ้าถามว่าทำแบบนี้ได้มั้ย ได้แต่ไม่ควรหวังผลเรื่องน้ำด่าง แต่หมอก็ชอบกินนะเพราะเป็น น้ำอินฟิวส์ มีกลิ่น มีรสชาติ ได้ประโยชน์มากมั้ยก็ไม่ได้ แต่ถ้าเป็นน้ำมะนาวน้ำส้มเลยก็ได้วิตามินซีเพิ่มเติม"

(Cr.Photo by Monika Grabkowska on Unsplash)

ดังนั้น น้ำอินฟิวส์ จากการแช่ผักผลไม้ ก็พอมีประโยชน์ต่อสุขภาพบ้าง

"การแช่ผักผลไม้เรียกเป็นน้ำด่างได้ เหมือนเรากินพืชผักผลไม้ก็เป็นด่าง ในอีกมุมหนึ่ง การกินอาหารแนวด่างเป็นเรื่องที่ดี แนวโน้มสุขภาพดีขึ้นแน่นอน แต่ไม่ได้อ้างอิงว่าเป็นอาหารด่าง หากหมายถึงอาหารพืชผักเป็นหลัก"