จากสี–ปูติน ถึงแมงกะพรุนอมตะ | คิดอนาคต

แม้เป็นเพียงคำหยอก แต่ก็สะท้อนความเชื่อฝังลึกว่าความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์อาจพาเราก้าวข้ามข้อจำกัดของชีววิทยามนุษย์ได้จริง

หากมองไปในธรรมชาติ เรากลับพบว่าสิ่งมีชีวิตบางชนิดได้พิสูจน์ความเป็น “อมตะทางชีววิทยา” มาแล้ว เช่น แมงกะพรุนอมตะ (Turritopsis dohrnii) ที่ย้อนวัยกลับไปเริ่มวงจรชีวิตใหม่ได้ไม่สิ้นสุด

ไฮดรา (Hydra) ที่มีเซลล์ต้นกำเนิดฟื้นฟูตัวเองตลอดเวลา กุ้งล็อบสเตอร์ ที่เอนไซม์ telomerase ทำงานตลอดชีวิตจนไม่ปรากฏสัญญาณชรา รวมถึงสัตว์อายุยืนพิเศษอย่าง หอยกวาดทะเล ที่มีอายุเกิน 500 ปี และวาฬหัวคันศร ที่อยู่ได้นานกว่า 200 ปีโดยแทบไม่พบมะเร็ง

สิ่งมีชีวิตเหล่านี้จึงไม่เพียงสะท้อนปาฏิหาริย์ของวิวัฒนาการ แต่ยังเป็นแรงบันดาลใจให้นักวิทยาศาสตร์ตามหากุญแจไขปริศนาความชราและอายุขัยของมนุษย์ ในอนาคตกลไกทางชีววิทยาของสิ่งมีชีวิตเหล่านี้กำลังถูกศึกษาอย่างเข้มข้น เพื่อทำความเข้าใจว่าธรรมชาติจัดการกับความเสียหายของ DNA การควบคุมการเผาผลาญ และระบบภูมิคุ้มกันอย่างไร

การปลูกถ่ายอวัยวะช่วยยืดชีวิตผู้ป่วยโรคร้ายแรงมาแล้วมากมาย แต่หากมองในมิติของการยืดอายุไร้ขอบเขต ความจริงกลับโหดร้ายกว่าที่คิด อวัยวะที่ปลูกถ่ายมีอายุการใช้งานจำกัด ไตอยู่ได้เพียงราว 20-25 ปี ตับ 20 ปี หัวใจไม่เกิน 15 ปี และปอดเพียง 10 ปี ทุกครั้งที่ต้องผ่าตัดเปลี่ยนใหม่ก็เต็มไปด้วยความเสี่ยง

ขณะเดียวกันผู้ป่วยยังต้องพึ่งยากดภูมิคุ้มกันตลอดชีวิต ส่งผลให้เสี่ยงต่อการติดเชื้อ ความดันโลหิตสูง ไปจนถึงมะเร็ง แนวคิดการเปลี่ยนอวัยวะเหมือนอะไหล่เครื่องจักรจึงยังเป็นเพียงภาพฝันที่ไกลเกินจริง

เพื่อก้าวข้ามข้อจำกัดนี้ นักวิทยาศาสตร์กำลังสำรวจสองเส้นทางหลัก เส้นทางแรกคือ การปลูกถ่ายอวัยวะข้ามสายพันธุ์ (xenotransplantation) โดยเฉพาะการใช้หมูที่แก้ไขพันธุกรรมด้วย CRISPR ให้เข้ากับร่างกายมนุษย์ แม้มีการทดลองจริงกับหัวใจและไต แต่ผลลัพธ์ยังไม่ยั่งยืนเพราะระบบภูมิคุ้มกันมนุษย์ซับซ้อนเกินควบคุม 

อีกเส้นทางคือ การสร้างอวัยวะจากสเต็มเซลล์ (tissue engineering) ของผู้ป่วยเอง ซึ่งอาจแก้ปัญหาการปฏิเสธอวัยวะได้อย่างสิ้นเชิง ปัจจุบันเราสามารถสร้างเนื้อเยื่อและอวัยวะง่ายๆ ได้แล้ว แต่การสร้างหัวใจ ตับ หรือไตที่ซับซ้อนและทำงานได้เต็มรูปแบบยังคงเป็นโจทย์ใหญ่ที่ท้าทายวงการแพทย์ในศตวรรษนี้

วงการวิทยาศาสตร์การยืดอายุขัย (longevity science) กำลังก้าวไกลเกินกว่าการปลูกถ่ายอวัยวะ มุ่งไปสู่การชะลอวัยในระดับเซลล์และยีน

งานวิจัย senolytics ที่กำจัดเซลล์ซอมบี้หรือเซลล์ชราภาพที่ไม่ยอมตายแต่ปล่อยสารก่อการอักเสบออกมา แสดงผลชัดเจนในสัตว์ทดลองว่าช่วยฟื้นฟูอวัยวะ ลดโรค และยืดอายุได้ ปัจจุบันเริ่มมีการทดสอบในมนุษย์กับโรคเรื้อรังบางชนิด เช่น ปอดพังผืดและโรคไตเรื้อรัง

อีกแนวทางคือ พันธุวิศวกรรม โดยใช้เทคโนโลยี CRISPR ตัดต่อยีนที่เกี่ยวข้องกับความแก่ตรงๆ นักวิจัยศึกษาสัตว์อายุยืนผิดปกติอย่างหนูตุ่นไร้ขนและวาฬหัวคันศร เพื่อหากลไกต้านมะเร็งและการซ่อมแซม DNA ที่อาจประยุกต์กับมนุษย์

ขณะเดียวกันประเด็น เทโลเมียร์ซึ่งสั้นลงทุกครั้งที่เซลล์แบ่งตัว ก็กำลังถูกจับตา เพราะเอนไซม์เทโลเมอเรสสามารถยืดมันได้และอาจยืดอายุเซลล์ แต่ความท้าทายคือ การทำงานของเทโลเมอเรสมักสัมพันธ์กับเซลล์มะเร็ง ทำให้แนวคิดนี้ยังเต็มไปด้วยความเสี่ยงและคำถามที่ต้องการคำตอบจากวิทยาศาสตร์ต่อไป

ขณะเดียวกัน การแทรกแซงกระบวนการเผาผลาญ (metabolic interventions) โดยเฉพาะการจำกัดแคลอรี่ได้รับการยืนยันแล้วว่าสามารถยืดอายุในสิ่งมีชีวิตหลายชนิด ตั้งแต่ยีสต์ หนอนตัวกลม หนู ไปจนถึงลิง มีการพัฒนายาที่เลียนแบบผลลัพธ์นี้พบว่ามีศักยภาพในการชะลอวัย การศึกษาเหล่านี้ชี้ให้เห็นว่าการควบคุมกลไกการเผาผลาญพลังงานอาจเป็นกุญแจสำคัญของการยืดอายุมนุษย์

นอกจากนั้นยังมีแนวคิดเชิงอนาคตที่ดูเหมือนหลุดออกมาจากนิยายวิทยาศาสตร์ เช่น นาโนเทคโนโลยีทางการแพทย์ (nanomedicine) ที่มุ่งพัฒนาหุ่นยนต์นาโนซึ่งสามารถไหลเวียนไปในกระแสเลือดเพื่อซ่อมแซมเซลล์ที่เสียหาย กำจัดเชื้อโรค หรือแม้แต่ต่อสู้กับมะเร็งในระดับโมเลกุล แนวคิดนี้ยังอยู่ห่างไกลจากการปฏิบัติจริง แต่ก็เป็นทิศทางที่นักวิทยาศาสตร์และวิศวกรจำนวนมากกำลังให้ความสนใจ

ท้ายที่สุดแล้ว ไม่ว่าจะเป็นแมงกะพรุนที่ย้อนวัยได้ ไฮดราที่ไม่แก่ หรือเทคโนโลยีตัดต่อยีนและนาโนโรบอตที่กำลังพัฒนาอยู่ ความเป็นอมตะยังคงเป็นภาพฝันที่ชวนให้มนุษย์ไล่ตามมากกว่าความจริงที่จับต้องได้

คำพูดติดตลกของสี จิ้นผิง และวลาดิเมียร์ ปูติน อาจสะท้อนความหวังลึกๆ ของมนุษย์ (โดยเฉพาะผู้นำประเทศมหาอำนาจ?) ที่จะเอาชนะเวลา แต่สิ่งที่วิทยาศาสตร์กำลังทำได้จริงในตอนนี้ ไม่ใช่การทำให้เราอยู่ชั่วนิรันดร์ หากแต่คือการยืดช่วงเวลาที่เราแข็งแรง มีสุขภาพดีและใช้ชีวิตอย่างมีคุณภาพให้นานที่สุดต่างหาก