‘สอวช.’ พร้อมรับมือวิกฤติสภาพภูมิอากาศ เร่งพัฒนาคน-นวัตกรรม

ดร.สุรชัย สถิตคุณารัตน์ ผู้อำนวยการ สำนักงานสภานโยบายการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรมแห่งชาติ (สอวช.) ขึ้นกล่าวบรรยายในหัวข้อ นโยบายยกระดับนวัตกรรมอย่างยั่งยืน บนเวที กรุงเทพธุรกิจ Sustainability Forum 2026 Shift Forward: Overcoming Challenges เมื่อวันที่ 3 ธ.ค.2568 ณ สามย่านมิตรทาวน์ ฮอลล์ ชั้น 5 สามย่านมิตรทาวน์ 

ดร.สุรชัย ระบุว่าเศรษฐกิจไทยไม่สามารถดำรงอยู่ได้ด้วยรูปแบบการแข่งขันแบบเดิม เช่น การพึ่งพาค่าแรงราคาถูก หรือการท่องเที่ยวแต่เพียงอย่างเดียวอีกต่อไป จำเป็นต้องใช้เศรษฐกิจผ่านนวัตกรรม หรือ Innovation Economic โดยโจทย์สำคัญเร่งด่วนที่โลกเผชิญร่วมกันคือ “นวัตกรรมที่แก้ปัญหาการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

แม้การขับเคลื่อนประเทศให้บรรลุเป้าหมายด้านสภาพภูมิอากาศจะเป็นเรื่องที่ยาก แต่ก็จำเป็นต้องลงมือทำ โดย สอวช. ให้ความสำคัญใน 3 ประเด็นหลัก

ประการแรกคือ การใช้เทคโนโลยี และงานวิจัยเป็นแกนหลักของการแก้ปัญหา โดยดร.สุรชัย เน้นย้ำว่า การรับมือกับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ไม่ว่าจะเป็นการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก หรือการปรับตัวต่อสภาพอากาศที่เปลี่ยนไป ล้วนต่างต้องอาศัยเทคโนโลยีและงานวิจัย องค์ความรู้ทางวิทยาศาสตร์ รวมถึงบทบาทของมหาวิทยาลัยและนักวิจัย 

สอวช. จึงให้การสนับสนุนเรื่องนี้อย่างเต็มที่ โดยมีกองทุนขนาดใหญ่สำหรับให้ทุนวิจัยประมาณ 20,000 ล้านบาทต่อปี ซึ่งครอบคลุมงานวิจัยด้านต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับเศรษฐกิจหมุนเวียน การจัดการของเสีย พลังงานสะอาด ประสิทธิภาพพลังงาน วัสดุและเคมีชีวภาพ ไปจนถึงการบริหารจัดการภัยพิบัติ และการทำเกษตรอย่างยั่งยืน

นอกจากนี้ การพัฒนากำลังคน และทักษะสีเขียวเพื่อตอบโจทย์ประเทศก็เป็นเรื่องที่สำคัญ ดร.สุรชัย ระบุว่า ปัญหาหลักที่ไทยกำลังเผชิญคือ การขาดแคลนกำลังคน หรือคนที่มีอยู่ไม่ตอบโจทย์ความต้องการของภาคเอกชน และประเทศชาติ โดยเฉพาะ “ทักษะสีเขียว” ที่เป็นปัจจัยสำคัญของเศรษฐกิจสีเขียว และการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ผู้ที่มีทักษะนี้จึงเป็นต้องการในตลาดอย่างมาก

สอวช. จึงให้สถาบันอุดมศึกษาปรับหลักสูตร และการให้ความรู้แก่บัณฑิตให้ตอบสนองต่อประเด็นเหล่านี้ นอกจากนี้ ยังมีการทำงานร่วมกับภาคอุตสาหกรรม และเอกชน เพื่อเพิ่มทักษะสีเขียวในกลุ่มวัยกำลังแรงงาน โดยมีการรับรองหลักสูตรฝึกอบรมที่สามารถนำไปลดหย่อนภาษีกับกรมสรรพากรได้

รวมถึงจำเป็นต้องยกระดับความร่วมมือ และปฏิบัติตามมาตรฐานสากล ดร.สุรชัย ชี้ให้เห็นว่าการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศเป็นปัญหาระดับโลก ซึ่งส่งผลให้การค้า และการส่งออกต้องเผชิญกับมาตรการที่มิใช่ภาษี และด้านสิ่งแวดล้อมที่เพิ่มขึ้น 

ขณะเดียวกันก็เข้ามาเป็นส่วนในการกำหนดเป้าหมายของประเทศ ไม่ว่าจะเป็นการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก (NDC) หรือเป้าหมายเน็ต ซีโร่ ที่จะต้องมีการรายงานตัวเลข สูตรคำนวณ และวิธีการทำแล็บที่สอดคล้องกับมาตรฐานนานาชาติ และต้องอาศัยองค์ความรู้ทางด้านวิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยี

ในระดับนานาชาติ สอวช. มีบทบาทสำคัญในการเป็นหน่วยประสานงานกลางสำหรับการขอรับการถ่ายทอดเทคโนโลยี ภายใต้อนุสัญญาว่าด้วยการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศของสหประชาชาติ (UNFCCC) เนื่องจากประเทศพัฒนาแล้วมีภาระหน้าที่ต้องช่วยเหลือประเทศกำลังพัฒนา 

ดร.สุรชัย เน้นย้ำว่าการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ไม่ควรถูกมองว่าเป็นแค่ปัญหาหรืออุปสรรคเท่านั้น แต่ควรถูกมองว่าเป็น “โอกาสของประเทศ” ในหลายด้าน

“ผมไม่อยากให้มองว่าการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศเป็นปัญหาเพียงอย่างเดียว เราสามารถมองให้เป็นโอกาสของประเทศได้ ทั้งพัฒนาพลังงานหมุนเวียน การเพิ่มประสิทธิภาพพลังงาน และการใช้เอไอเพื่อสร้างการปรับตัว” 

หากสามารถเชื่อมโยงนวัตกรรมเหล่านี้เข้ากับความเข้มแข็งดั้งเดิมของประเทศ ทั้งในภาคเกษตร และเทคโนโลยีชีวภาพ เช่น การผลิตน้ำมันเชื้อเพลิงการบินอย่างยั่งยืน (SAF) ก็จะยิ่งเกิดประโยชน์ และส่งต่อประโยชน์ให้แก่เกษตรกรได้ด้วย

สำหรับการกำหนดทิศทางนโยบาย สอวช. ใช้หลักการคาดการณ์อนาคตมาวางแผนระยะยาว โดยต้องคำนึงถึงมิติอื่นๆ นอกเหนือจากเทคโนโลยี เช่น สังคม เศรษฐกิจ และกฎหมาย เพราะบางครั้งเทคโนโลยีอาจทำได้ แต่สังคมหรือชุมชนไม่ยอมรับ ก็อาจจะไม่เกิดประโยชน์เท่าที่ควร

ปัจจุบัน สอวช. กำลังร่างแผน 5 ปีใหม่ โดยจะใช้แนวคิดที่เรียกว่า นโยบายนวัตกรรมที่มุ่งเน้นภารกิจ (Mission-Oriented Innovation Policy: MIT) ซึ่งเป็นการกำหนดโจทย์ใหญ่ของประเทศ โดยการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศเป็นภารกิจแรกที่ถูกกำหนดไว้ และจะจัดสรรเงินวิจัย ตลอดจนการพัฒนากำลังคนในมหาวิทยาลัยจะต้องถูกขับเคลื่อนไปในทิศทางเดียวกัน เพื่อสนับสนุนเป้าหมายระดับชาตินั้นๆ 

นอกจากการทำแผนแล้ว สอวช. ยังสนับสนุนการนำเทคโนโลยีไปใช้จริงในพื้นที่ เช่น โครงการสระบุรีแซนด์บ็อกซ์ (Saraburi Sandbox) เพื่อนำเทคโนโลยีจากนานาชาติมาตอบโจทย์ในพื้นที่จริง

พิสูจน์อักษร....สุรีย์  ศิลาวงษ์