กิจการเพื่อสังคมไทยติดหล่ม "Missing Middle" สถาบันการเงินย้ำชัด ต้องเป็น 'ธุรกิจที่แข็งแกร่ง'
แม้การสนับสนุน SE ระยะเริ่มต้นจะคึกคัก แต่การเข้าถึงแหล่งทุนขยายกิจการยังวิกฤต ธนาคารลั่น พิจารณา SE ไม่ต่างจาก SME ทั่วไป
KEY
POINTS
- กิจการเพื่อสังคม (SE) ไทยกำลังเผชิญปัญหา "Missing Middle" หรือช่องว่างด้านเงินทุนในระยะเติบโต ซึ่งเป็นอุปสรรคสำคัญในการขยายกิจการ
- สถาบันการเงินมองว่า SE ต้องมีสถานะเป็น "ธุรกิจที่แข็งแกร่ง" เป็นอันดับแรก โดยจะพิจารณาสินเชื่อจากโมเดลธุรกิจที่ยั่งยืนและความโปร่งใสเป็นหลัก
- ผลกระทบทางสังคมที่ SE สร้างขึ้น ถูกมองเป็นเพียง "แต้มต่อ" ในการพิจารณาสินเชื่อ แต่ไม่สามารถทดแทนพื้นฐานทางธุรกิจที่แข็งแกร่งได้
- ความสำเร็จของ SE ที่ยั่งยืนต้องประกอบด้วย 3 ส่วนหลัก คือ รูปแบบการสร้างผลกระทบที่วัดผลได้, รูปแบบธุรกิจที่เลี้ยงตัวเองได้ และทีมงานที่มีศักยภาพ
ดร.จิระวัฒน์ ปันเปี่ยมรัษฎ เจ้าหน้าที่บริหารระดับ Vice President ฝ่ายผู้จัดการใหญ่ ธนาคากรุงเทพ จำกัด (มหาชน) ,สุนิตย์ เขรษฐา กรรมการผู้จัดการ สถาบัน ChangeFusion และ ทศวรรษ บุญมา ผู้จัดการโครงการ บัดดี้โฮมแคร์กล่าวในงานฟอรัมวิสาหกิจเพื่อสังคม 2025 (SE Forum 2025) เวทีเสวนาที่ 2 หัวข้อ ทุนขับเคลื่อนธุรกิจแบ่งปัน เปิดโอกาสสู่อนาคตใหม่ ว่าประเด็นสำคัญเกี่ยวกับภูมิทัศน์ของ กิจการเพื่อสังคม (Social Enterprise: SE)ในประเทศไทยนั้น ชี้ให้เห็นว่าแม้กระแสการสนับสนุนในระยะเริ่มต้นจะยังมีอยู่ แต่ SE ส่วนใหญ่กำลังเผชิญกับปัญหาเชิงโครงสร้างที่สำคัญคือ "ช่องว่างด้านเงินทุนในระยะเติบโต" (Missing Middle) ซึ่งเป็นอุปสรรคสำคัญในการขยายผลกระทบทางสังคมในวงกว้าง
สถาบันการเงิน SE คือ 'ธุรกิจ' อันดับแรก
ประเด็นที่น่าสนใจที่สุดคือมุมมองของ สถาบันการเงิน ที่ประเมินกิจการเพื่อสังคมอย่างตรงไปตรงมา โดยระบุว่า SE ต้องถูกพิจารณาในฐานะ "ธุรกิจ" เป็นอันดับแรก ไม่ต่างจากธุรกิจขนาดกลางและขนาดย่อม (SME) ทั่วไป
เนื่องจากสถาบันการเงินต้องบริหารจัดการเงินฝากของลูกค้าภายใต้ความเสี่ยงที่เข้มงวด เกณฑ์การพิจารณาสินเชื่อจึงมุ่งเน้นไปที่ 3 ปัจจัยหลักคือ
1. ความยั่งยืนของโมเดลธุรกิจ (Business Model): ความสามารถในการสร้างรายได้ที่เพียงพอต่อการเลี้ยงตัวเองและชำระหนี้คืน
2. ความโปร่งใสและการบริหารจัดการ (Governance & Transparency): มีระบบบัญชีที่เป็นมาตรฐานและสะท้อนภาพจริงของกิจการ
3. วุฒิภาวะของธุรกิจ (Maturity): เน้นธุรกิจที่มีการเติบโตและมีรายได้ที่ชัดเจนแล้ว
ผลกระทบทางสังคม ถือเป็นเพียง "แต้มต่อ" (Plus Point) ที่ช่วยให้การพิจารณาเป็นไปได้ง่ายขึ้น หรือลดโอกาสถูกปฏิเสธในทันที แต่ไม่สามารถทดแทน "พื้นฐานทางธุรกิจที่แข็งแกร่ง" ได้เลย
'Missing Middle' อุปสรรคใหญ่ของการ Scale Up
เอกสารสรุปชี้ว่า ปัญหาใหญ่ที่สุดอยู่ที่ SE ที่ผ่านพ้นระยะตั้งไข่และต้องการเงินทุนเพื่อ ขยายผล (Scale Up) พวกเขาพบว่าแหล่งทุนในระยะนี้มีน้อยรายมากจน "นับนิ้วได้" ทำให้เกิดช่องว่างทางการเงินขนาดใหญ่ ซึ่งความจำเป็นเร่งด่วนคือการพัฒนา "เครื่องมือทางการเงินเชิงนวัตกรรม" ที่ออกแบบมาโดยเฉพาะเพื่อตอบโจทย์ความต้องการของ SE ในระยะเติบโต
ถอดรหัส 3 องค์ประกอบหลัก สู่ความยั่งยืน
จากกรณีศึกษาของ SE ที่ประสบความสำเร็จ เช่น แพลตฟอร์มระดมทุน "เทใจ (Taejai.com)" และกิจการดูแลผู้สูงอายุ พบว่าความยั่งยืนเกิดจากองค์ประกอบหลัก 3 ประการที่ต้องมีควบคู่กัน
1. Impact Model: รูปแบบการสร้างผลกระทบทางสังคมที่ชัดเจนและสามารถ วัดผลได้
2. Business Model: รูปแบบการสร้างรายได้ที่ เลี้ยงตัวเองได้ เช่น การนำกำไรจากบริการลูกค้าทั่วไปมาอุดหนุนกลุ่มผู้ยากไร้
3. Team: ทีมงานที่มีศักยภาพและความเชี่ยวชาญหลากหลายในการขับเคลื่อนกิจการ
โควิด-19 บททดสอบและบทเรียนสำคัญ
วิกฤตโควิด-19 ทำหน้าที่เป็นบททดสอบครั้งสำคัญ โดย SE จำนวนมากที่พึ่งพากิจกรรมภาคสนาม เช่น ท่องเที่ยว หรือการดูแลผู้สูงอายุ ประสบปัญหาสภาพคล่องรุนแรง แหล่งทุนหยุดชะงัก และผู้ประกอบการต้องใช้เงินส่วนตัวประคองธุรกิจ
อย่างไรก็ตาม วิกฤตก็แสดงให้เห็นถึงความสามารถในการ ปรับตัว ของ SE โดยการเปลี่ยนสู่ระบบออนไลน์ การสร้าง ความร่วมมือใหม่ๆ กับภาคเอกชน และการใช้แพลตฟอร์มระดมทุนเป็นช่องทางสำคัญในการระดมทุนฉุกเฉิน
บทเรียนสำคัญคือ "แค่มีโครงการที่ดี ไม่ได้แปลว่าจะมีคนบริจาคเสมอไป" SE จำเป็นต้องมี กลยุทธ์เชิงรุก ในการระดมทุน และกลไกสนับสนุนจากภาครัฐและภาคเอกชนต้องพัฒนา เครื่องมือการเงินเชิงนวัตกรรม เช่น กองทุนที่แบ่งค่าบริหารจัดการมาสนับสนุนงานสังคม เพื่อเป็นเสาค้ำยันให้ภาคสังคมสามารถอยู่รอดและเติบโตได้อย่างยั่งยืนต่อไป
