'ซากหอยขม' แม่เมาะ อายุ 13 ล้านปี คว้าสถานะ 'แหล่งซากดึกดำบรรพ์แห่งที่ 27'

กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม (ทส.) โดยคณะกรรมการคุ้มครองซากดึกดำบรรพ์มีมติให้ "แหล่งซากดึกดำบรรพ์หอยขมเหมืองแม่เมาะ จังหวัดลำปาง" ขึ้นทะเบียนเป็นแหล่งซากดึกดำบรรพ์แห่งที่ 27 ของประเทศไทย เมื่อวันที่ 16 กันยายน 2568 ซึ่งการขึ้นทะเบียนนี้ครอบคลุมพื้นที่ 52 ไร่ และอยู่ภายใต้พระราชบัญญัติคุ้มครองซากดึกดำบรรพ์ พ.ศ. 2551

ซากหอยขมที่ค้นพบในเหมืองแม่เมาะ จังหวัดลำปาง ส่วนใหญ่เป็นหอยขมน้ำจืดในวงศ์ Viviparidae โดยเฉพาะสกุล Bellamya ซึ่งเป็นสิ่งมีชีวิตที่มีการวิวัฒน์มาตั้งแต่ยุคซีโนโซอิก (ราว 66–1.8 ล้านปีก่อน) และยังคงพบในธรรมชาติจนถึงปัจจุบัน นอกจากนี้ยังมีการพบหอยขมสกุลอื่น ๆ เช่น Paludina, Melanoides และ Planorbis ร่วมด้วย

ฟอสซิลเหล่านี้มีอายุเก่าแก่ประมาณ 13 ล้านปี ถูกพบโดยการไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย (กฟผ.) ระหว่างการทำเหมืองถ่านหิน และนอกจากหอยขมแล้ว ยังพบหลักฐานซากดึกดำบรรพ์ของสัตว์มีกระดูกสันหลังหลากชนิด อาทิ ปลา กระดูกจระเข้ กระดองเต่า และสัตว์กินเนื้อขนาดเล็กอีกหลายชนิด ซึ่งช่วยเติมเต็มภาพความหลากหลายของระบบนิเวศในอดีตได้อย่างชัดเจน
 

ชั้นหอยขมน้ำจืดที่หนาที่สุดในไทย

จากการเปรียบเทียบกับแหล่งสะสมเปลือกหอยทั่วโลก พบว่าชั้นหอยขมที่เหมืองแม่เมาะมีความหนามากกว่าแหล่งสะสมเปลือกหอยทะเลที่มีชื่อเสียงอย่างหาดเปลือกหอยในอ่าวฉลาม (Shark Bay) ประเทศออสเตรเลีย ที่มีความหนาเพียง 10 เมตร นี่จึงแสดงให้เห็นว่าเป็นแหล่งที่มีการสะสมตัวของชั้นหอยขมน้ำจืดที่ หนาที่สุดในโลก ด้วยความหนาที่วัดได้ถึง 12 เมตร

การค้นพบครั้งนี้สร้างความฮือฮาในวงการนักบรรพชีวินวิทยา เพราะสะท้อนให้เห็นถึงความอุดมสมบูรณ์ของแหล่งน้ำโบราณเมื่อ 13 ล้านปีก่อน ที่มีหอยขมมาอาศัยและสะสมตัวอย่างหนาแน่นต่อเนื่องยาวนาน การที่แหล่งนี้ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกของชาติ จึงไม่ใช่แค่การอนุรักษ์ซากดึกดำบรรพ์ธรรมดา แต่เป็นการรักษาประวัติศาสตร์ของโลกที่ซ่อนอยู่ใต้ผืนดินไทยไว้ให้คนรุ่นหลังได้ศึกษาและเรียนรู้ต่อไป

ความสำคัญทางนิเวศวิทยาและธรณีวิทยา

การค้นพบซากดึกดำบรรพ์หอยขมจำนวนมหาศาลที่เหมืองแม่เมาะ ไม่เพียงแต่เป็นสถิติโลกทางธรณีวิทยา แต่ยังทำหน้าที่เป็นกุญแจสำคัญในการไขปริศนาระบบนิเวศเมื่อ 13 ล้านปีก่อน ซากของหอยขม, ปลา, กระดองเต่า และสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมขนาดเล็กที่ถูกค้นพบร่วมกัน ชี้ให้เห็นว่าบริเวณนี้เคยเป็น แอ่งน้ำจืดขนาดใหญ่และอุดมสมบูรณ์ หอยขมในฐานะผู้บริโภคระดับต้นที่กินสาหร่ายและตะไคร่น้ำ บ่งบอกถึงห่วงโซ่อาหารที่มีชีวิตชีวาในยุคนั้นอย่างชัดเจน การสะสมตัวของสิ่งมีชีวิตเหล่านี้จึงเปรียบเสมือนแคปซูลกาลเวลาที่เก็บรักษาสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติอันน่าทึ่งในอดีตไว้ให้เราได้ศึกษาในปัจจุบัน

การขึ้นทะเบียนในครั้งนี้สะท้อนถึงความมุ่งมั่นของ ทส. ในการอนุรักษ์และใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรณีอย่างยั่งยืน โดยในที่ประชุมยังได้เห็นชอบ (ร่าง) แผนพัฒนาเชิงบูรณาการพื้นที่แหล่งซากดึกดำบรรพ์หอยขมเหมืองแม่เมาะ ซึ่งมีเป้าหมายในการอนุรักษ์และพัฒนาพื้นที่ให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงวิชาการ เพื่อสร้างประโยชน์ต่อประชาชนในจังหวัดลำปางต่อไปในอนาคต

แหล่งซากดึกดำบรรพ์ทั้งหมด

แหล่งซากดึกดำบรรพ์ที่ขึ้นทะเบียนในประเทศไทย ณ ปี 2568 มีดังนี้

1. แหล่งรอยตีนไดโนเสาร์ท่าอุเทน-2554
2. แหล่งรอยตีนไดโนเสาร์ภูแฝก-2556
3. แหล่งซากไดโนเสาร์ภูกุ้มข้าว จังหวัดกาฬสินธุ์-2557
4. แหล่งปลาโบราณภูน้ำจั้น-2557
5. แหล่งซากไม้กลายเป็นหินจังหวัดตาก (บริเวณหลุมขุดค้นที่ 1 ถึง หลุมขุดค้นที่ 4)
6. แหล่งซากไม้กลายเป็นหินจังหวัดตาก (บริเวณหลุมขุดค้นที่ 5)
7. แหล่งซากไม้กลายเป็นหินจังหวัดตาก (บริเวณหลุมขุดค้นที่ 6 และหลุมขุดค้นที่ 7)
8. แหล่งซากไทรโลไบต์อ่าวเมาะและ จังหวัดสตูล-2560
9. แหล่งซากสุสานหอยแหลมโพธิ์ แหลมโพธิ์1 จังหวัดกระบี่-2560
10. แหล่งซากสุสานหอยแหลมโพธิ์ แหลมโพธิ์2 จังหวัดกระบี่-2560
11. แหล่งซากสุสานหอยแหลมโพธิ์ แหลมโพธิ์3 จังหวัดกระบี่-2560
12. แหล่งท่ากระดาน-2561
13. แหล่งขุดค้นไดโนเสาร์ภูเวียง หลุมขุดค้นที่1 ภูประตูตีหมา-2563
14. แหล่งขุดค้นไดโนเสาร์ภูเวียง หลุมขุดค้นที่4 โนนสาวเอ้-2563
15. แหล่งขุดค้นไดโนเสาร์ภูเวียง หลุมขุดค้นที่5 ซำหญ้าคา-2563
16. แหล่งขุดค้นไดโนเสาร์ภูเวียง หลุมขุดค้นที่ 8 หินลาดป่าชาด-2563
17. แหล่งขุดค้นไดโนเสาร์ภูเวียง หลุมขุดค้นที่ 9 หินลาดยาว-2563
18. แหล่งรอยตีนไดโนเสาร์ภูเก้า-2563
19. แหล่งซากดึกดำบรรพ์ภูน้อย-2563
20. แหล่งซากดึกดำบรรพ์รอยตีนไดโนเสาร์ภูหลวง-2564
21. แหล่งซากดึกดำบรรพ์สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังเขาน้อย-2565
22. แหล่งรอยตีนไดโนเสาร์ลำน้ำหมันแดง อุทยานแห่งชาติภูหินร่องกล้า-2566
23. แหล่งซากดึกดำบรรพ์รอยตีนไดโนเสาร์โนนตูม-2566
24. แหล่งซากดึกดำบรรพ์สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังภูน้ำหยด-2567
25. แหล่งซากดึกดำบรรพ์รอยตีนอาร์โคซอร์น้ำหนาว-2567
26. แหล่งซากดึกดำบรรพ์สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังบ้านโภชน์ จังหวัดเพชรบูรณ์-2567
27. แหล่งซากดึกดำบรรพ์หอยขมเหมืองแม่เมาะ จังหวัดลำปาง-2568

ผู้เขียน: ศุภชัย วงษ์โนนงิ้ว นักศึกษาฝึกงาน กรุงเทพธุรกิจ