ภาพ NASA ชี้ชัด ภูเขาพรุนทั้งลูก ทำเหมืองแรร์เอิร์ธด้วยวิธีชุ่ย มลพิษลามไทย

เหมืองแร่แรร์เอิร์ธ (Rare Earth Elements – REEs) กลายเป็นหัวใจสำคัญของเศรษฐกิจและเทคโนโลยีสมัยใหม่ ไม่ว่าจะเป็นสมาร์ตโฟน รถยนต์ไฟฟ้า หรืออุปกรณ์พลังงานหมุนเวียน แต่เบื้องหลังความจำเป็นนี้ คือ ความเสี่ยงด้านสิ่งแวดล้อมและสุขภาพ โดยเฉพาะเหมืองแรร์เอิร์ธเถื่อนที่เกิดขึ้นตามต้นน้ำของแม่น้ำกก สาย รวก และแม่น้ำโขงตอนบน ฝุ่นและน้ำเสียที่ปนเปื้อนสารโลหะหนักจากเหมืองเหล่านี้ กำลังไหลลงสู่พื้นที่เกษตรและลุ่มน้ำไทย ก่อให้เกิดผลกระทบข้ามพรมแดนและเป็นภัยคุกคามต่อชีวิตของชุมชนในจังหวัดเชียงใหม่ เชียงราย และพื้นที่ใกล้เคียง

สถานการณ์นี้ไม่ได้เป็นเพียงเรื่องของมลพิษในระดับท้องถิ่น แต่สะท้อนปัญหาที่ซับซ้อนเชื่อมโยงระหว่าง อุตสาหกรรมเหมืองแร่ การลงทุนข้ามชาติ และความไร้ประสิทธิภาพของกฎหมายและมาตรการควบคุม ซึ่งกำลังผลักดันให้ประเทศไทยและภูมิภาคต้องเผชิญกับวิกฤติสิ่งแวดล้อมครั้งใหญ่

เหมืองแร่เถื่อนต้นน้ำกก–โขง

"เพียรพร ดีเทศน์" ผู้อำนวยการฝ่ายรณรงค์ ภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ องค์กรแม่น้ำนานาชาติ (International Rivers) แสดงความกังวลต่อปัญหา เหมืองแร่เถื่อน โดยเฉพาะเหมืองแรร์เอิร์ธ (Rare Earth Elements – REEs) ที่กำลังแพร่ขยายในรัฐฉานและรัฐคะฉิ่น ประเทศเมียนมา ซึ่งกำลังสร้างหายนะด้านสิ่งแวดล้อมและสุขภาพต่อชุมชนลุ่มน้ำกก น้ำสาย น้ำรวก และแม่น้ำโขงตอนบน โดยมีผลกระทบลุกลามถึงพื้นที่การเกษตรในเชียงใหม่และเชียงรายกว่า 100,000 ไร่

"การตรวจพบสารหนูและตะกั่วเกินมาตรฐานในน้ำและดินเป็นเพียงบทแรกของหายนะเท่านั้น หากไม่มีมาตรการหยุดยั้งต้นทางที่แท้จริงคือ การทำเหมืองเถื่อนต้นน้ำ"

ภาพจาก : TED x ChiangRai

ภาพถ่ายดาวเทียมล่าสุดเผยให้เห็นเหมืองกว่า 60 จุด ในรัฐฉานตอนเหนือ โดยมีลักษณะเป็นเหมืองแรร์เอิร์ธขนาดใหญ่ 3 แห่งซึ่งเพิ่งเกิดขึ้นในช่วง 2 ปีที่ผ่านมา แม้เป็นระยะเวลาสั้น แต่กลับสร้างความเสียหายข้ามพรมแดนมหาศาล

วิธีการทำเหมืองสุดอันตราย

"เพียรพร" กล่าวด้วยว่า ในรัฐคะฉิ่นเพียงแห่งเดียวมีเหมืองลักษณะนี้มากกว่า 300 แห่ง

"ภาพของ NASA อย่างที่เห็น พรุนไปทั้งภูเขา วิธีการทำเหมืองเหล่านี้มันคือที่สุดแห่งความชุ่ย เอาสารเคมีรุนแรงใส่ท่อลงไป ละลายเอาแร่ออกมากักไว้ในบ่อสารเคมีสีฟ้า ก่อนเผาแยกและบรรจุใส่กระสอบส่งออกไปยังจีน”

สิ่งที่เหลือไว้คือ พิษภัยตกค้าง ทั้งสารโลหะหนักที่ปนเปื้อนในดิน น้ำ และอากาศ ส่งผลกระทบโดยตรงต่อสุขภาพของชุมชนท้องถิ่น โดยเฉพาะโรคที่เกี่ยวกับระบบทางเดินหายใจ โรคมะเร็ง และการสะสมของโลหะหนักในร่างกาย ซึ่งอาจส่งผลต่อเด็กและหญิงตั้งครรภ์ในระยะยาว

"เพียรพร" ระบุว่า การลงทุนลักษณะนี้มักอยู่เพียง 2–3 ปี ก่อนจะย้ายไปทำที่อื่น โดยไม่บำบัดหรือฟื้นฟูใดๆ เหลือไว้เพียงภูเขาพังทลายและชุมชนที่ต้องเผชิญมลพิษไปอีกหลายสิบปี

ภาพ: The Irrawaddy

ภัยใกล้บ้านไทย : แม่น้ำกก–สาละวิน

นอกจากลุ่มน้ำกกและน้ำสายแล้ว ขณะนี้ยังมีรายงานการขยายเหมืองแร่เถื่อนสู่ เมืองโต๋น ตรงข้าม อ.เวียงแหง และ อ.เชียงดาว จ.เชียงใหม่ ซึ่งอยู่ในลุ่มน้ำสาละวิน ตามรายงานของสำนักข่าว SHAN พบขบวนรถบรรทุกขนอุปกรณ์และสารเคมีเข้าไปในพื้นที่ โดยมีกองกำลังว้า (UWSA) คุ้มกัน

รายงานล่าสุดของ มูลนิธิเพื่อสิทธิมนุษยชนไทใหญ่ (SHRF) ยังเปิดเผยว่า เมื่อเดือนพฤษภาคม 2568 มีการลงทุนเหมืองแรร์เอิร์ธอย่างน้อย 2 แห่งใกล้เมืองสาด โดยมีบริษัทจีนเข้ามาดำเนินการ โดยตรงนี้ถือเป็นพื้นที่ที่กองกำลังว้าใช้เป็นแหล่งรายได้หลังรัฐประหารในเมียนมา

มิติภูมิรัฐศาสตร์ : แรร์เอิร์ธกับเกมอำนาจ

แรร์เอิร์ธ (REEs) เป็นแร่ที่มีมูลค่าสูง ใช้ในการผลิตเทคโนโลยีขั้นสูง เช่น สมาร์ตโฟน รถยนต์ไฟฟ้า และอาวุธสมัยใหม่ ความต้องการที่เพิ่มสูงขึ้นทำให้แร่ชนิดนี้กลายเป็น “การ์ดใบสำคัญ” ในภูมิรัฐศาสตร์โลก

"เพียงพร" ชี้ว่า พื้นที่ที่อยู่ภายใต้อิทธิพลของกองกำลังว้า ไม่มีกฎหมายควบคุมใดๆ สิ่งที่เกิดขึ้นคือการขุดแร่เพื่อป้อนตลาดโลกโดยไม่สนใจสิ่งแวดล้อมหรือประชาชนในพื้นที่

เสียงเรียกร้องถึงรัฐบาลไทย

ในตอนท้าย "เพียรพร" ฝากคำถามสำคัญถึงรัฐบาลไทยว่า

"เหมืองเถื่อนเหล่านี้มีทหารติดอาวุธคอยคุ้มกันให้บริษัทจีน แต่แม่น้ำและผืนแผ่นดินของเราใครจะเป็นคนคุ้มครอง? หากรัฐไทยยังไม่กำหนดนโยบายหยุดต้นตอ เราจะต้องเผชิญการปนเปื้อนโลหะหนักในน้ำกก สาย รวก และโขงไปอีกหลายสิบปี”

"เพียรพร" เรียกร้องให้รัฐบาลไทย เร่งเจรจาในระดับภูมิภาค ใช้ช่องทางความร่วมมือทวิภาคีและพหุภาคี เพื่อยุติการทำเหมืองเถื่อนต้นน้ำ พร้อมทั้งสร้างระบบติดตามตรวจสอบคุณภาพน้ำและดินอย่างเข้มงวด รวมถึงกำหนดมาตรการคุ้มครองสิทธิประชาชนที่ได้รับผลกระทบ