'ท่องเที่ยวยั่งยืน' สู่สมดุลเศรษฐกิจ ชุมชน และธรรมชาติ

ปฏิเสธไม่ได้ว่าแม้สถานการณ์โรคโควิดผ่านมาหลายปีแล้ว แต่การท่องเที่ยวไทยยัง “ไม่เหมือนเดิม”

จากสถิติของกระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา นักท่องเที่ยวต่างชาติที่มาเยือนไทยในเดือนกรกฎาคม 2568 มีจำนวน 2.61 ล้านราย  น้อยกว่าเดือนเดียวกันในปีก่อนอยู่ร้อยละ 15.89 และคาดว่าจำนวนนักท่องเที่ยวทั้งปีนี้อาจเหลือเพียง 34 ล้านคนจากที่คาดไว้ที่ 36 ล้านคน โดยนักวิเคราะห์ชี้ว่าส่วนหนึ่งเป็นเพราะไทยเผชิญการแข่งขันกับประเทศที่เป็นเป้าหมายท่องเที่ยวที่อื่นสูงขึ้น และนักท่องเที่ยวชาวจีนที่เคยเป็นนักท่องเที่ยวหลักยังกลัวภาพลักษณ์ความไม่ปลอดภัย

ในขณะที่หลายฝ่ายกังวลเรื่องตัวเลขเชิงปริมาณที่น้อยลง สิ่งที่คนอาจจะคิดถึงน้อยกว่าเพราะเป็นเป้าหมายที่ไปถึงได้ยากเย็นยิ่งกว่า คือการท่องเที่ยวเชิงคุณภาพ ซึ่งไม่ได้หมายถึงจำนวนเงินที่นักท่องเที่ยวใช้จ่ายต่อคน แต่หมายถึงคุณภาพของการท่องเที่ยวในแง่ความยั่งยืน

แน่นอนว่าการจ้างงานและภาษีทางตรงทำให้ภาคการท่องเที่ยวเป็นเสาหลักที่ขับเคลื่อนเศรษฐกิจของประเทศ แต่ถ้านักท่องเที่ยวมีพฤติกรรมเกินรับมือ ย่อมต้องหาวิธีควบคุมที่เข้มงวดกว่าที่ผ่านมา ในการสำรวจผลกระทบจากการท่องเที่ยวประจำปี 2025 โดยเว็บจองที่พักทั่วโลก Booking.com พบว่าปัญหาที่คนท้องถิ่นประสบจากนักท่องเที่ยวคือการจราจรติดขัด การทิ้งขยะไม่เป็นที่ ความแออัด และค่าครองชีพสูงขึ้น

อย่างไรก็ตาม น่าสนใจว่าเมื่อสอบถามต่อเกี่ยวกับหนทางแก้ไขประเด็นเหล่านี้ สิ่งที่ผู้ตอบแบบสำรวจอยากเห็นมากที่สุดกลับไม่ใช่การจำกัดนักท่องเที่ยว แต่คือการลงทุนเพิ่มเติมเพื่อพัฒนาระบบขนส่งสาธารณะ การจัดการขยะ และการอนุรักษ์ธรรมชาติ ซึ่งสมเหตุสมผล เนื่องจากการจัดระเบียบด้านต่างๆ ให้รองรับนักท่องเที่ยว เป็นการยกระดับคุณภาพชีวิตของคนในท้องถิ่นเช่นกัน

เมื่อเกิดสมดุลระหว่างความต้องการของนักท่องเที่ยวและขอบเขตการรับนักท่องเที่ยวของชาวท้องถิ่นแล้ว ย่อมสร้างภาพลักษณ์เชิงบวกของเมืองที่ทั้งน่าอยู่และน่าเที่ยวในสายตาโลก จึงไม่แปลกที่นับวันจะมีกองต่างชาติหลงเสน่ห์มาถ่ายทำสื่อบันเทิงในไทยในระดับที่ยิ่งใหญ่ขึ้น หนึ่งในนั้นคือ Jurassic World ซึ่งเป็นภาคต่อของภาพยนตร์ไดโนเสาร์ชื่อดัง ได้ถ่ายทำในไทยและมีกระแสตอบรับดีล้นหลาม    

เหตุการณ์นี้ช่วยต่อยอดความสนใจของทั้งชาวไทยและต่างประเทศในการเดินตามรอยไดโนเสาร์ ไม่ว่าจะเป็นการพายเรือในคลองตาหรูดซึ่งน้ำใสจนเห็นขอนไม้บนพื้นทราย หรือการสวมวิญญาณนักผจญภัยเข้าไปสำรวจถ้ำโต๊ะหลวง ดันยอดผู้เยี่ยมชมทั้งสองแห่งนี้พุ่งขึ้นถึงร้อยละ 30-40 นอกจากนี้ยังก่อให้เกิดเม็ดเงินสะพัดในชุมชนรายล้อมจุดถ่ายทำ โดยกองกิจการภาพยนตร์และวีดิทัศน์ต่างประเทศ กรมการท่องเที่ยว เผยว่าซีรีส์ Alien: Earth ถ่ายทำใน 7 จังหวัดเป็นเวลาเกือบสองปี สร้างงานให้คนไทยมากถึง 24,787 ราย   

ทั้งนี้ การท่องเที่ยวเชิงธรรมชาติ (Nature-Based Tourism) มีมานานแล้ว แต่โจทย์คือจะทำอย่างไรให้ยกระดับสู่การท่องเที่ยวที่เป็นมิตรกับธรรมชาติ (Nature-Positive Tourism) โดยชุมชนบางแห่งมีการประสานงานกับทางรัฐเพื่อเรียนรู้และประชาสัมพันธ์การท่องเที่ยวอย่างครบวงจร อาทิ ชุมชนบ้านหนองทะเล จ.กระบี่ พร้อมด้วย “พี่เลี้ยง” คือสมาคมการท่องเที่ยวโดยชุมชนจังหวัดกระบี่ เป็นชุมชนต้นแบบที่ชูทัศนียภาพหนองน้ำใหญ่ใจกลางป่าเขา ควบคู่กับวิถีเกษตรพอเพียง เกิดเป็นกิจกรรมท่องเที่ยวชุมชนอันเรียบง่ายแต่ตรึงตาประทับใจมาเป็นเวลาหนึ่งทศวรรษ    

ข้อมูลขององค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (องค์การมหาชน) หรือ อพท. เผยว่ารายได้ปี 2567 จากการท่องเที่ยวโดยชุมชน (Community-Based Tourism) ใน 55 ชุมชนใน 9 พื้นที่พิเศษ เท่ากับ 114 ล้านบาท ในขณะที่รายได้ปีนี้ใน 61 ชุมชนใน 9 พื้นที่พิเศษ เพียง 5 เดือนแรกก็มีรายได้สะสมถึง 113 ล้านบาท ดังนั้นเป้าหมายทั้งปีที่ อพท. ตั้งไว้ที่ 272 ล้านบาทคงไม่ไกลเกินเอื้อม

ความร่วมมือของทุกฝ่าย ทั้งตัวชุมชนเองและองค์กรต่างๆ คือปัจจัยสำคัญในการผลักดันการท่องเที่ยวไทยสู่เส้นทางแห่งความยั่งยืน