กลไกการเงิน ใหม่! 5 กองทุนผนึก 'กองทุนสิ่งแวดล้อม' สู้มลพิษ-โลกร้อน

โดยมีเป้าหมายหลักในการแก้ไขปัญหามลพิษ พลังงาน สิ่งแวดล้อม สุขภาพ และภาวะโลกร้อน นำร่องที่จังหวัดลำปาง ซึ่งเป็นพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบอย่างหนักจากมลพิษทางอากาศและมีอัตราผู้ป่วยมะเร็งปอดสูงที่สุดในประเทศ

วิกฤตสิ่งแวดล้อมจ่อคอหอย สุขภาพคนไทยทรุดหนัก!

รายงานความเสี่ยงระดับโลกประจำปี 2025 ของ World Economic Forum ชี้ชัดว่า "ปัญหาสภาพอากาศที่รุนแรงแบบสุดขั้วและมลภาวะ" คือความเสี่ยงด้านสิ่งแวดล้อมที่รุนแรงที่สุดในระยะสั้น และส่งผลกระทบต่อเศรษฐกิจ สังคม และความมั่นคงของประเทศอย่างมหาศาล

นพ.พงศ์เทพ วงศ์วัชรไพบูลย์ ผู้จัดการ สสส. กล่าวว่า ข้อมูลสุดช็อกจากคลังข้อมูลสุขภาพ (HDC) ปี 2567 ว่า มีผู้ป่วย 4 กลุ่มโรคที่เกี่ยวข้องกับมลพิษทางอากาศ ได้แก่ โรคทางเดินหายใจ, โรคหัวใจหลอดเลือดและสมองอุดตันขาดเลือด, โรคตาอักเสบ และโรคผิวหนังอักเสบ รวมกันกว่า 12 ล้านราย คิดเป็นอัตราป่วยสูงถึง 18,180 คนต่อแสนประชากร

"ปัญหาสิ่งแวดล้อมแยกจากปัญหาสุขภาพไม่ได้"  พร้อมชี้ว่าปัญหาเหล่านี้เกิดจาก "สังคมบริโภคนิยมและทุนนิยม" ที่ส่งผลให้มีการเผาไร่เพื่อการเกษตรโดยไม่คำนึงถึงผลกระทบ

กองทุนรวมพลัง ทางออกของปัญหาสังคมที่ซับซ้อน

รพีพร ขันโอฬาร ผู้อำนวยการกลุ่มงานนโยบายและแผน กองบริหารกองทุนสิ่งแวดล้อม สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม (สผ.) กล่าวว่า "ปัญหาสิ่งแวดล้อมไม่ใช่คนไม่มีความรู้ แต่คือปัญหาสังคมป่วย" ซึ่งมีความซับซ้อนเกินกว่าคนใดคนหนึ่งหรือหน่วยงานเดียวจะแก้ไขได้

นี่คือจุดแข็งของกองทุนที่เข้ามามีบทบาทสำคัญ ด้วยความยืดหยุ่นและคล่องตัวมากกว่างบประมาณราชการปกติ กองทุนเหล่านี้สามารถสนับสนุนโครงการที่เกี่ยวข้องกับภาคประชาสังคมและประชาชนในพื้นที่ได้โดยตรง

กองทุนมีความใกล้ชิดกับประชาชนมากที่สุด ลงไปในระดับพื้นที่ และมีความคล่องตัวในการดำเนินงานค่อนข้างสูง ซึ่งประเทศไทยมีกองทุนกว่า 110 แห่ง การบูรณาการครั้งนี้จึงเป็นก้าวสำคัญที่จะช่วย "เสริมพลัง ลดความซ้ำซ้อน และใช้ทรัพยากรอย่างคุ้มค่า"

5 กองทุนหลักผนึกกำลังครั้งประวัติศาสตร์

นี่คือ "ครั้งแรกของไทย" ที่ 5 กองทุนหลัก ได้แก่

1. กองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)
2. สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (สกสว.)
3. สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม (สผ.) (โดยกองทุนสิ่งแวดล้อม)
4. สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.)
5. สำนักงานบริหารกองทุนเพื่อส่งเสริมการอนุรักษ์พลังงาน (ส.กทอ.)

ได้มีมติร่วมกันจัดตั้ง "กองทุนด้านการจัดการสิ่งแวดล้อมและการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (Collaborative Plan of Revolving funds for Environmental and Climate Actions)" การรวมพลังครั้งนี้จะช่วย "เสริมพลังการดำเนินงานทั้งในเชิงระดับนโยบายและในระดับพื้นที่ ลดความซ้ำซ้อน และใช้ทรัพยากรอย่างคุ้มค่า" โดยมีเป้าหมายขับเคลื่อนแบบกึ่งรัฐ-กึ่งเอกชน พร้อมการมีส่วนร่วมของประชาชน

กลไกขับเคลื่อนและผลลัพธ์ที่คาดหวัง

นพ.ไพโรจน์ เสนา ผู้จัดการ สสส. กล่าวว่า คณะทำงานความร่วมมือระหว่างกองทุนด้านสิ่งแวดล้อมและเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศได้ถูกจัดตั้งขึ้น  "แผนความร่วมมือระหว่างกองทุน" และ "แผนปฏิบัติการ" ที่ชัดเจน

ผลลัพธ์หลัก 4 ประเด็นที่ตั้งเป้าไว้

• เกิดแผนงาน/โครงการด้านสิ่งแวดล้อมและการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศระหว่าง 5 กองทุน
• เกิดเครือข่ายองค์ความรู้ เทคโนโลยี และนวัตกรรมในการจัดการสิ่งแวดล้อม
• ขับเคลื่อนการดำเนินงานเพื่อลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกในจังหวัดลำปางให้เป็นรูปธรรม
• ขับเคลื่อนการดำเนินงานเพื่อลดจำนวนชุมชน/ประชาชนที่ได้รับผลกระทบทางสุขภาพจากมลพิษทางอากาศ

จุดแข็งแต่ละกองทุน

1. สสส. : มุ่งสร้างเสริมสุขภาพและป้องกันโรค มองว่าสุขภาพไม่แยกจากสิ่งแวดล้อม มีกองทุนหลักประกันสุขภาพระดับพื้นที่กว่า 7,000 แห่งทั่วประเทศ พร้อมงบประมาณสนับสนุนโครงการสิ่งแวดล้อมและสุขภาพทางเดินหายใจ
2. สกสว. : สนับสนุนงานวิจัยและนวัตกรรมผ่าน "กองทุนส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (กองทุน ววน.)" เพื่อพัฒนาองค์ความรู้ เทคโนโลยี และระบบการบริหารจัดการ มุ่งสู่ความเป็นกลางทางคาร์บอน
3. กองทุนสิ่งแวดล้อม (สผ.) : สนับสนุนโครงการเกี่ยวกับมลพิษสิ่งแวดล้อม ทรัพยากรธรรมชาติ และการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศอย่างต่อเนื่อง
4. สปสช. : ขยายบทบาทจากการดูแลสุขภาพไปสู่การพิจารณาปัจจัยด้านสิ่งแวดล้อม มีนโยบาย "Zero Carbon Health Policy" และกลไกงบประมาณพร้อมสนับสนุนประชาชนอย่างแท้จริง โดยมี งบประมาณหลายแสนล้านบาทในระดับนโยบาย ดูแลสุขภาพประชาชน และในระดับพื้นที่ มี "กองทุนหลักประกันสุขภาพระดับพื้นที่" กว่า 7,000 แห่ง จัดสรรงบประมาณให้ภาคประชาชนเกือบ 200,000 โครงการ รวมถึงโครงการจัดการปัญหาทางเดินหายใจกว่า 2,000 โครงการ คิดเป็นงบประมาณเกือบ 4,000 ล้านบาทในปี 2567-2568
5. ส.กทอ. : แก้ไขปัญหามลพิษ พลังงาน สิ่งแวดล้อม สุขภาพ และภาวะโลกร้อน โดยมีจังหวัดลำปางเป็นพื้นที่นำร่อง กองทุนสามารถเข้าถึงและสนับสนุนภาคประชาสังคม องค์กรพัฒนาเอกชน และประชาชนในพื้นที่ได้โดยตรง

ลำปางโมเดล ต้นแบบเมืองสุขภาวะยั่งยืน

จังหวัดลำปางได้รับเลือกเป็นพื้นที่นำร่องแห่งแรก เนื่องจากเป็นจังหวัดที่ได้รับผลกระทบจากมลพิษสิ่งแวดล้อมและการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศอย่างรุนแรง โดยเฉพาะจากถ่านหินใน อ.แม่เมาะ ส่งผลให้ลำปางมีผู้ป่วยและเสียชีวิตด้วยโรคมะเร็งปอดสูงที่สุดในประเทศ

เป้าหมายใหญ่คือการพัฒนา "จ.ลำปางเป็นเมืองสุขภาวะที่ดีและยั่งยืนภายใน 3 ปี (2568 - 2570)" โดยจะเน้นการขับเคลื่อนสู่เมืองคาร์บอนต่ำ เพิ่มพื้นที่สีเขียว จัดการน้ำเสีย และที่สำคัญที่สุดคือจัดการปัญหามลพิษทางอากาศ ลำปางจะเป็น "ต้นแบบ" ในการขยายผลไปยังพื้นที่อื่นๆ ทั่วประเทศ