ระหว่างสงครามจัดเลือกตั้งได้หรือไม่ บทเรียนจากยูเครน

คำถามนี้ชวนให้นึกถึงสถานการณ์ของยูเครนที่ทำสงครามมาเกือบสี่ปีแล้ว และผู้นำยูเครนกำลังถูกผู้นำสหรัฐกดดันมากขึ้น แล้วอย่างนี้การเลือกตั้งในภาวะสงครามจะทำได้หรือไม่ 

ประธานาธิบดีโวโลดิมีร์ เซเลนสกี กล่าวในสัปดาห์นี้ว่า ประเทศของเขาพร้อมจัดเลือกตั้งภายใน 60-90 วัน หากได้รับการค้ำประกันความปลอดภัย ตอบโต้ข้อกล่าวหาของประธานาธิบดีโดนัลด์ ทรัมป์ ที่ว่าเขาใช้สงครามกับรัสเซียยื้ออำนาจ

เว็บไซต์ซีเอ็นเอ็นรายงาน เซเลนสกีที่ถูกแรงกดดันอย่างหนักจากประธานาธิบดีสหรัฐให้ยุติความขัดแย้ง กล่าวว่า เขา “พร้อมสำหรับการเลือกตั้ง” แต่กังวลเรื่องความมั่นคง

“เราจะเลือกตั้งได้อย่างไรในเมื่อขีปนาวุธยังโจมตีกองทัพเราอยู่ คำถามคือ พวกเขาจะลงคะแนนอย่างไร”

“ผมขอประกาศอย่างเปิดเผยว่า สหรัฐอเมริกาควรให้ความช่วยเหลือแก่ผม ร่วมกับเพื่อนชาวยุโรปของเรา เพื่อรักษาความปลอดภัยในการเลือกตั้ง”

• ยูเครนจัดเลือกตั้งครั้งสุดท้ายเมื่อใด

เซเลนสกีชนะเลือกตั้งประธานาธิบดีด้วยคะแนนเสียงถล่มทลายในเดือน เม.ย.2019 แล้วยุบสภาเมื่อเขาสาบานตนในหนึ่งเดือนให้หลัง ต่อมาในเดือน ก.ค.พรรคข้ารับใช้ประชาชนชนะเลือกตั้งได้เสียงข้างมาก

ไม่ถึงสามปีต่อมาในเดือน ก.พ.2022 รัสเซียเปิดการรุกรานเต็มรูปแบบ ความนิยมในตัวเซเลนสกีพุ่งทะยาน ผลสำรวจความคิดเห็นพบว่า ชาวยูเครน 99% ไว้ใจเขาแม้ว่าคะแนนนิยมของเขาจะลดลงจากระดับในปี 2022 แต่ก็ยังคงทรงตัวค่อนข้างดีในช่วงสองสามปีที่ผ่านมา

• ทำไมยูเครนไม่มีเลือกตั้ง

คำตอบสั้นๆ คือกฎอัยการศึกห้ามไว้

ยูเครนมีกำหนดจัดเลือกตั้งประธานาธิบดีในปี 2024 แต่หลังจากถูกรัสเซียรุกรานเต็มรูปแบบก็มีการประกาศกฎอัยการศึกเพื่อเปิดทางให้ประเทศต่อต้านการประหัตประหารของกองทัพรัสเซีย นับจากนั้นมาประธานาธิบดีก็ออกคำสั่งขยายกฎอัยการศึกครั้งละ 90 วัน

เซเลนสกีและเจ้าหน้าที่คนอื่นๆ กล่าวเสมอว่า การเลือกตั้งจะเกิดขึ้นเมื่อสงครามสิ้นสุด สามารถจัดการลงคะแนนได้ตามมาตรฐานสากล

• ทำไมเซเลนสกีถึงบอกว่าพร้อม

นี่เป็นช่วงเวลาละเอียดอ่อนในการเจรจาสันติภาพ ยูเครนกำลังเตรียมยื่นข้อเสนอแผนสันติภาพฉบับแก้ไขจากฉบับที่นำโดยสตีฟ วิตคอฟฟ์ ทูตพิเศษของทรัมป์ และจาเรด คุชเนอร์ ลูกเขยของเขา

แผนสันติภาพ 28 ข้อในตอนแรกซึ่งถูกวิจารณ์ว่าเอื้อต่อความต้องการสูงสุดของรัสเซียถูกลดลงมาเหลือ 20 ข้อ แต่ประเด็นหลักเรื่องดินแดนยังไม่ได้รับการแก้ไข

เซเลนสกีกำลังเผชิญแรงกดดันต่อเนื่องและเพิ่มมากขึ้นจากทรัมป์ให้ยอมอ่อนข้อ และนี่เป็นกลไกหนึ่งที่ดูเหมือนประธานาธิบดีสหรัฐกำลังผลักดัน

แทนที่จะยอมจำนนต่อแรงกดดัน เซเลนสกีกลับใช้วิธีการใหม่ที่ดูเหมือนมุ่งไปที่การเน้นย้ำถึงความจำเป็นในการรับประกันความมั่นคง และใช้สิ่งนี้เป็นแรงผลักดันให้สหรัฐบรรลุข้อตกลงหยุดยิงชั่วคราวกับรัสเซีย

• ทำไมทรัมป์ (และรัสเซีย) เรียกร้องเลือกตั้ง

การกล่าวหาว่าเซเลนสกีไม่ชอบธรรมและตั้งคำถามถึงอำนาจที่ได้จากการเลือกตั้งของเขานั้น เป็นหนึ่งในกลยุทธ์โฆษณาชวนเชื่อหลักของรัสเซียมาตั้งแต่ปี 2024 ซึ่งเป็นปีที่วาระการดำรงตำแหน่งของเซเลนสกีจะสิ้นสุดลง เรื่องเล่านี้สอดรับกับคำพูดของรัฐมนตรีสหรัฐบางคน ตอนนี้ทรัมป์กำลังกล่าวหาเซเลนสกีว่าใช้สงครามเพื่อหลีกเลี่ยงการเลือกตั้ง

ผู้สนับสนุนการเลือกตั้งกล่าวว่า ประวัติการแทรกแซงของรัสเซียทำให้การจัดการเลือกตั้งให้เป็นไปตามมาตรฐานสากลมีความสำคัญมากยิ่งขึ้น

“มันเป็นเรื่องของชื่อเสียงและความชอบธรรมของรัฐยูเครน ถ้าไม่มีความชอบธรรม รัฐนี้จะอยู่ไม่รอด เพราะรัสเซียจะทำลายชื่อเสียงของเรา และเมื่อนั้นเราจะกลายเป็นรัฐล้มเหลว”โอลฮา ไอวาซอฟสกา จากกลุ่มปฏิรูปการเลือกตั้ง เครือข่ายพลเมืองโอโปรากล่าว

อย่างไรก็ตาม นักวิเคราะห์จำนวนหนึ่งกล่าวว่า การจัดเลือกตั้งตอนนี้อาจกระตุ้นให้เกิดทางตันทางการเมือง และความโกลาหลนั้นคือสิ่งที่รัสเซียต้องการ

• ปัญหาคืออะไร

ขณะที่ยูเครนยังคงอยู่ภายใต้กฎอัยการศึกไม่มีกรอบกฎหมายสำหรับการเลือกตั้ง เซเลนสกีกล่าวว่าเขาจะขอให้มีการแก้ไขกฎหมาย แต่ความท้าทายในทางปฏิบัติและด้านโลจิสติกส์ยังคงมีอยู่

ตามข้อมูลสหประชาชาติ มีผู้ลี้ภัยในต่างแดนกว่า 5.9 ล้านคน และผู้พลัดถิ่นในประเทศอีก 4.4 ล้านคน ตามข้อมูลของรัฐบาล การปรับปรุงและตรวจสอบทะเบียนผู้มีสิทธิเลือกตั้งเป็นงานใหญ่

สงครามยังทำลายโครงสร้างพื้นฐานการเลือกตั้งอย่างหนักเซร์ฮีย์ ดูโบวิก รองหัวหน้าคณะกรรมการการเลือกตั้งของยูเครน ให้สัมภาษณ์กับซีเอ็นเอ็นก่อนที่เซเลนสกีจะแสดงความคิดเห็นล่าสุดว่ายูเครนมีหน่วยเลือกตั้งใช้การได้เพียง 75% เท่านั้น

ชาวยูเครนเกือบ 1 ล้านคนรับใช้กองทัพ หลายคนอยู่แนวหน้า จึงเป็นเรื่องยากที่พวกเขาจะลงคะแนนได้หากไร้หลักประกันถึงการหยุดสู้รบ

ดูโบวิกกล่าวว่า การจัดเลือกตั้งให้เสรีและเป็นธรรมตามมาตรฐานสากลต้องใช้เวลาเตรียมการหกเดือน ถ้าจัดเลือกตั้งเร็วๆ นี้ “เป็นไปไม่ได้ที่จะรับรองอย่างเต็มปากเต็มคำว่าได้มาตรฐานสากลทุกอย่าง”

• ชาวยูเครนคิดอย่างไร

ชาวยูเครนที่รอยเตอร์สัมภาษณ์หลังประธานาธิบดีแสดงความเห็น มีมติเป็นเอกฉันท์ ให้ความสำคัญกับสงครามก่อนไม่ใช่การเลือกตั้ง

“คนอยู่ในสนามเพลาะจะไปลงคะแนนได้ยังไง หีบเลือกตั้งจะส่งมาถึงสนามเพลาะเหรอ?” โรมัน ข้าราชการบำนาญวัย 61 ปี กล่าว

“สำหรับผมเราจะเป็นต้องทำสงครามให้จบก่อนแล้วค่อยเลือกตั้ง”

ลานา ลูกจ้างร้านหนังสือวัย 25 ปี กล่าวว่า มุมมองของทรัมป์ใช้การไม่ได้

“เรากำหนดไว้ด้วยซ้ำว่า ระหว่างใช้กฎอัยการศึกซึ่งประกาศในประเทศของเรา ไม่มีการจัดเลือกตั้ง ฉันสนับสนุนจัดเลือกตั้งเมื่อสิ้นสุดกฎอัยการศึกหลังชัยชนะของเราอย่างที่ควรจะเป็น”

• การเลือกตั้งยังเป็นไปได้หรือไม่

ยากจะคาดว่ามันเกิดขึ้นได้อย่างไร หลายพื้นที่ของยูเครนยังคงอยู่ภายใต้การยึดครอง ทุกๆ วัน โดรน ขีนาวุุธร่อน ขีปนาวุธทิ้งตัวถล่มหลายเมืองใหญ่น้อย ทำให้ผู้คนบาดเจ็บล้มตาย

เมืองหลวงของยูเครนและเมืองสำคัญอื่นๆ มักประสบกับไฟฟ้าดับเป็นเวลานานและต่อเนื่อง เนื่องจากโครงสร้างพื้นฐานด้านไฟฟ้าและก๊าซถูกโจมตี และกองทัพรัสเซียยังคงพยายามยึดครองดินแดนทางตะวันออก