ย้อมคราม...ยาใจ

ที่นี่มีแต่สีเขียวกับสีฟ้า จะยกเว้นก็แต่สีน้ำตาลเข้มของแม่น้ำสามชุก...ตรงระเบียงบ้าน แอน – จันทน์สุภา ชมกุล กำลังง่วนอยู่กับการดริปกาแฟยามบ่ายสำหรับแขกผู้มาเยือน และผู้ที่สนใจการ ย้อมคราม

บ้านหลังน้อยริมน้ำโอบล้อมด้วยสีเขียวของต้นคราม ไม้พุ่มที่รอคนปลูกมาเก็บเกี่ยว ยังมีต้นฝ้าย ลั่นทมดอกหอม อัญชันดอกม่วงกินได้ ขี้เหล็กต้นใหญ่ขึ้นอยู่ประชิดริมรั้ว บนหลังคาหน้าบ้านปกคลุมด้วยหิรัญญิการ์และม่านบาหลี ยังมีไม้ดอกไม้ใบและพืชผักสวนครัวอีกสารพัน

20190824_163456

บ้านชั้นเดียวริมแม่น้ำสามชุกกลายมาเป็นสตูดิโอเปิดคลาสสอนย้อมคราม สอนย้อมผ้าสีธรรมชาติจากลูกไม้เปลือกไม้ สอนตัดเย็บเสื้อผ้าด้วยมือ จนถึงเวิร์คชอปเรียนรู้เรื่องอาหารเพื่อดูแลสุขภาพ จากความสนใจวิถีกรีน เป็นผู้รณรงค์ลดโลกร้อน ลดการใช้พลาสติกมาตั้งแต่ 10 ปีก่อน ครูแอน - จันทน์สุภา ชมกุล เล่าว่า

“ก่อนหน้านี้ทำงานนิตยสาร อยู่มาหลายเล่ม จนมีหนังสือของตัวเองชื่อ Simply Living เป็นแนวรักษ์ธรรมชาติ พอปี 54 เกิดน้ำท่วมจึงหยุดไป จุดเริ่มก็มาจากตอนที่เอาหนังสือที่มีไปขายตามงานอีเวนท์ต่าง ๆ พอคนมาเห็นหนังสือก็มักจะถามว่ามีเวิร์คชอปอะไรมั้ย พอดีตอนนั้นเราทำโปรเจครณรงค์ลดขยะ ลดการใช้พลาสติก ชื่อ Simply Reused เอาถุงพลาสติกใช้แล้วมาตัดเป็นเส้นแล้วถักเป็นกระเป๋า รองเท้าแตะ ที่ใส่ขวดน้ำ ตอนนั้นกระแสเพิ่งมา ที่มีข่าวว่าในเคนย่าเจอสัตว์ที่ผ่าศพออกมามีแต่พลาสติก หรือที่เกาะมิดเวย์ มีคนไปทำสารคดีนกที่กินพลาสติกเต็มท้อง และในแปซิฟิกตอนเหนือขยะทั้งโลกมันจะไหลไปตามกระแสน้ำไปกองรวมกัน หรือผ่าท้องปลาวาฬมาเจอลูกกอล์ฟ...”

ครูแอนดริปกาแฟ

ครูแอนทำกาแฟดริปสำหรับแขกผู้มาเยือน

คนรักวิถีกรีนตระหนักรู้มาเป็นสิบปีแล้ว และความสนใจก็ทวีขึ้นจนเปิดเป็นคลาสสอนทำสารพัด เช่น ถักโครเชท์ ทำสบู่โลชั่นใช้เอง สอนทำอาหารสุขภาพ จนถึงย้อมคราม

“ตอนแรกไม่ได้สอนเองค่ะ แต่ไปเชิญวิทยากรและผู้เชี่ยวชาญมาสอน เราก็เตรียมสถานที่ แต่ต่อมาวิทยากรไม่ว่างเราก็เลยต้องลงมือสอนเอง ไม่ได้อยากได้สตางค์แต่มีคนมาลงเรียนแล้วถ้าวิทยากรไม่ว่างคลาสเรียนจะไม่ต่อเนื่อง”

ครูแอนต้องเป็นครูจริง ๆ หลังจากศึกษาหาความรู้เพิ่มเติมจากผู้รู้หลาย ๆ ท่าน มั่นใจว่าเป็นผู้สอนเองได้ อีกทั้งมีพื้นฐานจบปริญญาตรีด้านเคมีอุตสาหกรรม ความรู้ทุกอย่างเป็นวิทยาศาสตร์ที่อธิบายได้

ต้นคราม_1

ต้นคราม

“แรก ๆ เปิดสอนที่ลาดพร้าว 46 สอนหลายอย่าง เช่น ทำสบู่ธรรมชาติ ทำลิปบาล์ม เพิ่งย้ายมาอยู่ที่สามชุกเพื่อให้มีพื้นที่สำหรับปลูกครามกับต้นฝ้าย เราตั้งใจสอนตั้งแต่เริ่มแรก ครามมายังไง การเกี่ยวคราม ก่อหม้อ มัดย้อม ทุกกระบวนการ

ต้นฝ้าย_1

ต้นฝ้าย

เมื่อวันแม่ที่ผ่านมาจัดคอร์ส 3 วัน มากินอาหารปรับสมดุล เป็นเรื่องการปรับทัศนคติในเรื่องอาหารก่อน แล้วทำผลิตภัณฑ์ใช้เอง พวกสบู่ แชมพู มีน้องคนหนึ่งมาจากขอนแก่น มาอยู่ที่นี่ 3 วัน บอกว่ากลับไปน่าจะสุขภาพดีสัก 1 ปี เพราะในชีวิตเขากินอะไรไม่รู้ แต่ความจริงเราทำอาหารธรรมดามาก ไม่ได้มีอะไรพิเศษ มีคนเสนอว่าน่าจะจัดคอร์สรีทรีตไปเลย”

1_3

2_3 3_2

คลาสย้อมคราม ครูแอนสอนให้รู้จักต้นคราม หรือ Indigofera ความเป็นมาของพืชที่ให้สีน้ำเงิน ซึ่งมีทั่วโลก คือต้นครามให้สีน้ำเงินที่เรียกว่า Indigo ในแถบที่อากาศเย็นเช่นตอนเหนือของไทย บางส่วนของจีน เวียดนาม ใช้ ต้นห้อม ที่เรียกกันว่า ผ้าหม้อห้อม ส่วนในยุโรปมีต้นไม้ที่ให้สีน้ำเงินคือต้นโหวด (Woad) คนสมัยก่อนได้สีน้ำเงินจากพืชเหล่านี้และย้อมผ้าฝ้ายที่เป็นสีขาวหรือสีน้ำตาลอ่อน ๆ ให้เป็นสีฟ้าหรือสีน้ำเงิน ในญี่ปุ่นก็ใช้ครามย้อมสีผลิตผ้าสีน้ำเงิน ตัดชุดให้ซามูไร ชาวญี่ปุ่นเชื่อว่าผ้าคราม มีคุณสมบัติกันแสงยูวี ลดการอักเสบ จึงเหมาะกับชุดซามูไรเพื่อออกรบ และใช้ผ้าครามพันบำบัดบาดแผล

ชาวอาหรับก็มีผ้าย้อมครามซึ่งย้อมจนเป็นสีน้ำเงินเข้มเกือบดำ เมื่อใส่กลางทะเลทรายแล้วจะดูเหมือนสีดำ พันศีรษะพันตัวป้องกันแสงแดด ในเอเชียก็มีความเชื่อว่าสีน้ำเงินจากครามป้องกันรังสียูวี และกันแมลง

การใช้สีน้ำเงินจากต้นครามอยู่ในทุกวัฒนธรรมทั่วโลก จนถึงยุคปฏิวัติอุตสาหกรรมที่ทำให้วิถีครามธรรมชาติลดน้อยลง เปลี่ยนไปใช้สีน้ำเงินจากกระบวนการทางเคมี คลาสของครูแอน สอนให้รู้จักครามตั้งแต่ขั้นตอนแรกจนถึงการทำลวดลายต่าง ๆ

20190824_112013_1

“เนื่องจากสีน้ำเงินไม่ได้มาจากใบของต้นคราม แต่เกิดจากสารประกอบในใบที่พอโดนน้ำจะให้สีฟ้าอ่อน พวกแมลงที่อาศัยตามต้นคราม พอตอนเช้าใบครามจะคายน้ำออกมา แมลงที่ไปกินน้ำตอนเช้าจะมีปีกสีน้ำเงิน”

20190824_112140

ครามเมื่อแช่น้ำ 1 คืนจะให้สีฟ้า ถ้าต้องการสีเข้มก็เอาใหม่ลงไปแช่ทำให้เกิดสีเพิ่มขึ้น เอาใบออก เติมปูนแดงเพื่อให้เป็นด่าง ครูแอนให้นักเรียนทุกคนลงมือก่อหม้อเองคือ ผสมก้อนครามเปียกกับน้ำปูนแดง น้ำมะขามเปียก และน้ำตาล แล้วหมักทิ้งไว้โดยส่วนผสมที่ใช้ก่อหม้อครามมาจากธรรมชาติทั้งหมด จากนั้นนำผ้าที่ต้องการย้อมลงแช่พร้อมขยี้ขยำให้สีน้ำเงินซึมลงไปเนื้อผ้า ก่อนหน้านั้นก็ทำลวดลายตามต้องการก่อน มีตั้งแต่การมัด พับ ขยุ้มขยำ จนถึงใช้ด้ายเย็บเดินเส้น เพื่อสร้างลวดลายมัดย้อม เป็นความสนุกของนักเรียนที่สามารถครีเอทลายผ้าได้ตามชอบ

เส้นใยฝ้ายจากดอกฝ้าย

เมื่อกระแสกรีน ๆ กินคลีน...เริ่มนิยมก็มีผู้สนใจลงคลาสเรียนย้อมครามมากขึ้น ทุกคนก็อยากดูแลตัวเองด้วยวิถีธรรมชาติ ใช้ผ้าที่ทอจากเส้นใยรักษ์โลก เส้นใยย้อมจากสีธรรมชาติ เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม

20190824_151059

“สมัยก่อนตอนที่วิทยากรมาสอนรับคลาสละ 20 คน เรียนวันเดียว ค่าเรียน 2,800 บาท คนก็มาเรียนนะ ตอนหลังเรามาสอนเอง ปีนั้นครามราคาถูกลงเลยลดเหลือ 1,800 พอสอนไปได้สักสองสามครั้ง ครามที่เคยกิโลละ 120 บาท ขึ้นมาเป็น 5,000 บาท เพราะมันบูมมากคนแห่ซื้อ ชาวบ้านที่เขาผลิตครามก็ไม่ได้ตั้งตัว พอมาสอนเลยปรับราคาขึ้นมาเป็น 2,300 บาท คนก็ยังมาเรียน สุดท้ายปรับเป็น 2,500 บาท และราคานี้ตลอด (คลาส 1 วัน) เพราะราคาครามไม่เคยลง เราเลี้ยงเครื่องดื่ม-ของว่าง จะได้ชิ้นงาน 3 ผืน”

คลาสสอนย้อมคราม Natural Indigo Workshop สอนกระบวนการทำครามธรรมชาติตั้งแต่เกี่ยวคราม สกัดสี ตีคราม ก่อหม้อคราม และมัดย้อมคราม จัด 2 วันต่อเนื่องกัน พักค้างโฮมสเตย์ 1 คืน ที่บ้านวัดเกาะ ศรีประจันต์ ชมทุ่งนาและกินอาหารท้องถิ่น ราคา 5,500 บาท (ราคาเต็ม 6,000 บาทหาที่พักเอง) รวมที่พักโฮมสเตย์

เริ่มชั้นเรียนตั้งแต่เช้าที่ Simply Organics สามชุก เกี่ยวครามยามเช้า ต่อด้วยเรียนรู้เรื่องครามและการก่อหม้อครามธรรมชาติ รับประทานอาหารกลางวันฝีมือครูแอน ช่วงบ่ายเรียนทฤษฎีสีคราม เคมีของหม้อคราม การปรับปรุงและดูแลรักษาหม้อครามและย้อมผ้าคราม

วันรุ่งขึ้นพาเที่ยวตลาดศรีประจันต์ แล้วแวะดื่มกาแฟที่ “แต้ม คาเฟ่” แล้วมาตีครามยามเช้า ตอนสายเรียนมัดย้อมครามเทคนิคชิโบริ (แบบญี่ปุ่น) รับประทานอาหารกลางวัน อิ่มแล้วทำชิ้นงานเพื่อมัดย้อมครามที่ก่อหม้อไว้เมื่อวาน ทำลวดลายที่ต้องการ ซักและผึ่งให้แห้ง

20190824_151953

เมื่อเดือนสิงหาคมที่ผ่านมา เปิดคลาสสอน การย้อมสีจากพืช Botanical Dye ซึ่งเป็นเทรนด์สีร้อนแรงของปีนี้ คลาสเรียนนี้ให้ความรู้เกี่ยวกับวิธีการย้อมสีจากพืช เรียนรู้เรื่องสีจากส่วนต่าง ๆ ของพืช วิธีการย้อม และวิธีการทำให้สีติดผ้าได้ดีและยาวนานด้วยวิธีการ mordant สี ทั้งก่อนและหลังย้อม ผู้เรียนจะได้เรียนรู้กระบวนการย้อมอย่างมีหลักการตามหลักวิทยาศาสตร์เพื่อที่สามารถนำไปศึกษาค้นคว้าและทดลองได้ด้วยตนเอง โดยใช้พืชพรรณท้องถิ่นที่สามารถได้รอบ ๆ บ้านริมน้ำ ค่าเรียน 2,000 บาท รวมอุปกรณ์ทุกอย่าง อาหารกลางวัน ของว่าง และเครื่องดื่มโฮมเมด

20190824_122258

“มีอีก คลาสสอนเย็บเสื้อคลุมจากผ้าคราม เย็บมือทั้งตัว เรียน 2 วัน ราคา 4,000 บาท กางเกง 3,500 บาท เสื้อแพงกว่าเพราะผ้าที่ใช้เป็นเสื้อฝ้ายเข็นมือ งานทำมือทั้งหมด ส่วนกางเกงเป็นฝ้ายเข็นมือผสม ในอนาคตจะเปิดคลาสสอนทำผ้าบาติคด้วย”

นักเรียนอวดผ้าที่ย้อมเอง