"พลัดตกหกล้ม" ในผู้สูงวัย เรื่องใหญ่ ที่ต้องตระหนัก

"พลัดตกหกล้ม" ในผู้สูงวัย เรื่องใหญ่ ที่ต้องตระหนัก

เมื่อประเทศไทยก้าวสู่ "สังคมสูงวัย" เด็กเกิดน้อยลง สวนทางกับอัตราการตาย สิ่งที่ตามมาคือ ประเด็นด้านสุขภาพ โดยเฉพาะการ "หกล้ม" ในสูงวัย ที่ถือว่ามีความสำคัญ ซึ่งเกิดจากหลายปัจจัย ไม่ว่าจะเป็นกายภาพ พฤติกรรม และสภาพแวดล้อมที่อยู่อาศัย ส่งผลต่อสุขภาพระยะยาว

วานนี้ (8 ก.ค. 65) “นพ.อัครฐาน จิตนุยานนท์” ผู้อำนวยการสถาบันเวชศาสตร์สมเด็จพระสังฆราชญาณสังวรเพื่อผู้สูงอายุ กล่าวในประเด็นการป้องกันการ “หกล้ม” ใน ผู้สูงอายุ ภายในงาน “มหกรรม 80 ปี กรมการแพทย์” ณ บางกอกคอนเวนชันเซ็นเตอร์ เซ็นทรัลเวิลด์ ชั้น 22 โดยระบุว่า ในขณะนี้ ประเทศไทยเป็น สังคมผู้สูงอายุ สมบูรณ์แบบ มีอายุเกิน 60 ปี 20% และเกิน 65 ปี คิดเป็น 14% และสิ่งที่น่าเป็นห่วง คือ ไม่เกิน 10 ปี หรือในปี 2574 จะเป็นสังคมผู้สูงอายุระดับสุดยอด เหมือนในประเทศญี่ปุ่น คือ อายุมากกว่า 60 ปี 28% และอายุเกิน 65 ปี 20%

 

ไทยอัตราเกิด น้อยกว่าตาย 

 

สถานการณ์ประเทศไทย พบว่า อัตราการเกิดลดลง ปัจจุบันประเทศไทยมีผู้สูงอายุ 13,559,018 คน ข้อมูลในวันที่ 27 มิ.ย. 2565 พบว่า

  • ประชากรอายุ 60 ปีขึ้นไป คิดเป็น 20.47%
  • และอายุ 65 ปีขึ้นไป 13.70%
  • คาดว่าในปี 2583 ประชากรไทย จะมีจาก 66 ล้านคน เหลือ 65 ล้านคน เนื่องจากอัตราการเกิดน้อยกว่าอัตราการตาย
  • ที่สำคัญ ตอนนี้มีผู้ติดบ้านติดเตียงกว่า 3 แสนคน

 

ความท้าทายในวัยสูงอายุ

 

การดูแล

  • ครอบครัวเล็กลง
  • อยู่คนเดียว/คู่สมรส
  • ขาดผู้ดูแล

ที่พักอาศัย

  • บ้านไม่ปลอดภัย
  • บริการสาธารณสุข
  • สภาพแวดล้อม

สุขภาพกาย/จิต

  • มีโรคประจำตัว
  • เจ็บป่วยเรื้อรัง
  • เหงา ซึมเศร้า

เศรษฐกิจ

  • ขาดรายได้
  • รายได้ลดลงไม่เพียงพอ
  • ยากจน

 

สมองเสื่อม อีกหนึ่งประเด็นน่าห่วง

 

อีกหนึ่งประเด็นที่น่าห่วง คือ สมองเสื่อม พบว่า 

  • ปี 2559 มีจำนวน 617,000 คน
  • ปี 2580 คาดว่าจะเพิ่มเป็น 1,350,000 คน
  • ประชากรอายุ 60-69 ปี พบ 1-2%
  • อายุ 70-79 ปี พบ 8%
  • อายุมากกว่า 85 ปี พบ 50%
  • การดูแลผู้ป่วยสมองเสื่อม 1 คน ใช้ผู้ดูแลอย่างน้อย 2 คน

สถานการณ์การหกล้ม

 

  • 20% ความชุกหกล้มในชุมชน
  • 50% ผู้สูงอายุที่รับการรักษาจากหกล้ม ครึ่งหนึ่งเสียชีวิตใน 1 ปี
  • การหกล้มเป็นสาเหตุหลักของกระดูกสะโพกหักและภาวะติดบ้าน ติดเตียง

 

"ดังนั้น การสร้างระบบภูมิคุ้มกันสุขภาพแก่ผู้สูงอายุ ต้องเพิ่มความตระหนักรู้ ความเข้าใจ เตรียมตัวเป็นผู้สูงอายุที่มีคุณภาพ เพื่อป้องกัน รวมถึงการพัฒนาระบบการจัดการสุขภาพผู้สูงอายุ เชื่อโยงแบบไร้รอยต่อ จากสถานบริการสู่ชุมชน รวมถึงการส่งเสริม และป้องกันโรค เพื่อความรอบรู้สุขภาพ โดยเฉพาะเรื่อง วัคซีนป้องกันโรค และการจัดการดูแลรักษาให้ผู้สูงอายุสามารถเข้าถึงบริการ ได้อย่างรวดเร็ว และเหมาะสม คลินิกผู้สูงอายุ การดูแลระยะยาว ระยะกลาง จนถึการดูแลระยะท้าย" นพ.อัครฐาน กล่าว 

 

ผลที่เกิดจากการหกล้ม

 

"นพ.ปริย วิมลวัตรเวที" คณะกรรมการและคณะทำงาน การป้องกันและประเมินภาวะหกล้มในผู้สูงอายุ โรงพยาบาลเลิดสิน เผยผลที่เกิดจากการล้ม ดังนี้

  • 64% มีกระดูกหักอย่างน้อย 1 จุด
  • 44% เกิดความกลัวในการล้ม ไม่กล้าใช้ชีวิตนอกบ้าน
  • 32% ต้องนอนโรงพยาบาล
  • 32% ต้องการความช่วยเหลือในการทำกิจวัตรประจำวัน

ที่น่ากลัว คือ อัตราเสียชีวิตจากการล้ม ที่ผ่านมาพบว่าในประเทศไทย เพิ่มสูงมากขึ้นโดยเฉพาะในผู้สูงอายุ ยิ่งอายุเยอะ อัตราการเสียชีวิตก็จะยิ่งสูง โดยเฉพาะผู้ที่มีอายุมากกว่า 80 ปี

 

ปัจจัยเสี่ยงต่อการล้ม

 

ด้านสิ่งแวดล้อม

  • แสงสว่าง
  • ของวางเกะกะ
  • พื้นต่างระดับ/ลื่น
  • การออกแบบ

ด้านพฤติกรรม

  • การดื่มแอลกอฮอล์
  • การขาดการออกกำลังกาย
  • รองเท้าที่ไม่เหมาะสม

ด้านกายภาพ

  • กำลังกล้ามเนื้อ
  • การรับความรู้สึก (ชา)
  • การรู้สึกตัว
  • อายุ
  • การมองเห็น
  • โรคร่วม (พาร์กินสัน , ข้อเสื่อม, ภาวะขาดวิตามินดีพร่อง)
  • การใช้ยา

ด้านสังคม

  • ไม่สามารถเข้าถึงการสาธารณสุข

แนวทางการป้องกันการหกล้มในผู้สูงอายุ

 

  • ประเมินความเสี่ยงการล้ม
  • ออกกำลังกาย เพิ่มความแข็งแรงกล้ามเนื้อ ความมั่นคงในการยืน การเดินและการทรงตัว
  • ความรู้เกี่ยวกับภาวะหกล้ม
  • การจัดการสิ่งแวดล้อม
  • การเสริมวิตามินดี
  • การดูแล/ทบทวนเรื่องยา
  • การดูแลโรคร่วม
  • การดูแล/ตรวจตา (ปีละครั้ง)
  • การใช้เทคโนโลยีช่วยป้องกันภาวะหกล้ม

 

การออกกำลังกาย 

 

  • ออกกำลังกายเพิ่มความแข็งแรง : ฝึกที่มีการใช้แรงต้าน การถ่วงน้ำหนัก การใช้ยางยืด การใช้ถุงทรายถ่วงน้ำหนัก 
  • การออกำลังกายที่ฝึกการเคลื่อนไหว : การออกกำลังกายโดยการเคลื่อนไหวร่างกายแบบคงที่ ใน 3 ระนาบ คือ หน้าหลัง , ซ้ายขวา , ขึ้นลง เป็นการเคลื่อนไหวแบบพลวัต มีจังหวะและแบบแผนการเคลื่อนไหว เช่น ไทเก็ก เต้นรำ ชี่กง 
  • การฝึกเดินและการทรงตัว ได้แก่ การฝึกระบบการทรงตัวของร่างกาย การฝึกการเดินที่ถูกต้อง ความเร็วและทิศทางเหมาะสมเวลาก้าวเดิน เช่น ยืนด้วยส้นเท้า ยืนด้วยปลายเท้า การเดินด้วยปลายเท้า เดินด้วยส้นเท้า เดินต่อเท้า เป็นต้น 
  • กิจกรรมทางกาย เพิ่มความแข็งแรงและลดความเสี่ยงการเกิดภาวะหกล้มได้ เช่น ว่ายน้ำ ปั่นจักรยาน เล่นกีฬา ทำสวน 
  • การออกกำลังกายแบบยืดหยุ่น โดยเฉพาะการเหยียด บิด เป็นการฝึกและคงไว้ซึ่งพิสัยการเคลื่อนไหวของข้อต่างๆ 
  • ต้องมีการประเมินความสามารถก่อนเพื่อเลือกกิจกรรมที่เหมาะสมเป็นรายบุคคล

 

ตัวอย่าง : วิธีการออกกำลังเพื่อป้องกันการหกล้ม

 

การเลือก รองเท้า 

 

รองเท้าที่เหมาะสมสำหรับผู้สูงอายุเพื่อป้องกันภาวะหกล้ม ได้แก่ 

  • รองเท้าส้นเตี้ยและมีดอกยาง เพื่อให้พื้นรองเท้ายึดเกาะกับพื้นได้ดี ป้องกันการลื่นล้ม 
  • รองเท้าควรเป็นแบบหุ้มส้น โดยส่วนที่หุ้มส้นมีความแข็งพอควร เพื่อพยุงข้อเท้าทำให้ผู้สูงอายุสามารถทรงตัวได้ดีขึ้น 
  • รองเท้าหน้ากว้าง
  • แนะนำให้ผู้สูงอายุเปลีย่นรองเท้าทันทีเมื่อพื้นรองเท้าเสื่อมสภาพในการเกาะพื้น

 

การใช้ยา 

 

  • การใช้ยาร่วมกันหลายชนิด ตั้งแต่ 5 ชนิดขึ้นไป 
  • กลุ่มที่มีภาวะโรคเรื้อรังและกลุ่มอาการสูงอายุ 
  • เพิ่มความเสี่ยงการเกิดภาวะหกล้ม 1.75 เท่า 
  • จำนวนชนิดของยาที่เพิ่มขึ้นจะเพิ่มอัตราการเกิดภาวะหกล้มมากขึ้น 
  • ยาที่อยู่ในกลุ่มที่มีความเสี่ยงการเกิดภาวะหกล้มสูง ตั้งแต่ 2 ชนิดขึ้นไป เพิ่มอัตราการเกิดภาวะหกล้มมากขึ้น 

 

นพ.ปริย อธิบายว่า  การใช้ยาร่วมกันหลายชนิด ตั้งแต่ 5 ชนิดขึ้นไป เช่น ยาที่กินแล้วมีความง่วง อาทิ ยาแก้แพ้บางชนิด หากกิน 2 ชนิดขึ้นไป ก็ทำให้เสี่ยงต่อการล้ม จุดสำคัญ คือ ดูความจำเป็น ยาบางอย่างถ้าจำเป็นก็ต้องกิน แต่หากมากกว่าหลายชนิด กินแล้วต้องเพิ่มความระมัดระวัง ทบทวนเรื่องยาอันไหนไม่จำเป็นตัดออก

 

ทั้งนี้ โดยส่วนใหญ่ในกลุ่มได้ยาเกิน 5 ตัว มักได้จากหลายแผนก หรือรักษาหลาย รพ. ทำให้ยามีความซับซ้อน แนะนำว่าในกรณีนี้เวลาไปพบแพทย์ให้นำยาไปด้วย หรือถ่ายรูปซองยาไว้  โดยปัจจุบัน มีการขับเคลื่อนของ กรมการแพทย์ รพ.ราชวิถี เวลาสูงอายุไปพบแพทย์ ส่วนใหญ่เป็นเบาหวาน ความดัน หรือเกี่ยวกับกระดูก จะได้ยาที่ความเสี่ยงสูงหลายกลุ่ม จึงต้องให้ความสำคัญกับเรื่องนี้และป้องกันอันตราย โดยเฉพาะผู้ที่ได้รับยากระดูกพรุนมานาน

 

คัดกรองการล้มที่หน่วยบริการ

 

"พญ.ชมพูนุช พงษ์อัครศิรา" หัวหน้ากลุ่มงานเวชศาสตร์ฟื้นฟูสถาบันสิรินธรเพื่อการฟื้นฟูสมรรถภาพทางการแทพย์แห่งชาติ กล่าวเสริมว่า ในปี 2565 กรมการแพทย์ โดย สถาบันเวชศาสตร์ฯ ผู้สูงอายุ ได้จัดทำคู่มือการคัดกรองสำหรับ รพ. ระดับต่าง ๆ ขณะที่ภาคประชาชน หากรู้สึกว่าตัวเองไม่มั่นคงและอยากจะรับการประเมิน สามารถไปรับบริการที่หน่วยบริการใกล้บ้านได้เพื่อคัดกรอง 

 

หรือหากรักษาอยู่ใน รพ. เมื่อถึงเวลาที่ติดตามอาการ สามารถแจ้งแพทย์ได้ว่าใน 6 เดือนที่ผ่านมา มีภาวะล้มหรือมีความกังวลอย่างไร หรือรู้สึกว่าการทรงตัวไม่ดี หรืออยากจะได้ข้อมูลการปรับสภาพแวดล้อมที่บ้าน สามารถขอคำแนะนำได้ หรือดูรายละเอียดได้ที่ คลิก  

 

นอกจากนี้ แอปพลิเคชั่น สูงวัย 5G ซึ่งรวบรวมข้อมูลความรู้ด้านสุขภาพเกี่ยวกับผู้สูงอายุ และสามารถทำแบบประเมินสภาวะสุขภาพเกี่ยวกับผู้สูงอายุ คลิก