ตุรกี เท่าที่ได้เห็นมา

และซื้อทัวร์ท้องถิ่นไปแหล่งท่องเที่ยวสำคัญภาคกลางด้านตะวันตก

 อิสตันบูล เป็นมหานครที่มีประชากรถึง 20 ล้านคน (แต่ไม่ใช่เมืองหลวง ซึ่งคือแองการา) มีลักษณะพิเศษคือ อยู่ตรงรอยต่อระหว่างยุโรปเอเชีย ล้อมรอบด้วยทะเล 2-3 ด้าน และเป็นเมืองเก่าแก่ (คอนสแตนติโนเบิล) นับพันปี ที่มีมหาวิหารและมัสยิดที่ใหญ่และสวยงาม มหาวิหารฮายาโซฟีอา คือตัวอย่างของการเคารพความหลากหลายทางวัฒนธรรม เพราะเคยอยู่ภายใต้ผู้ปกครองที่ต่างศาสนาที่เคยรบกันมาแล้ว เคยเป็นทั้งโบสถ์คริสต์ และมัสยิดอิสลาม โดยที่ไม่มีใครทุบของเดิม ใช้วิธีดัดแปลงผสมผสานได้อย่างสวยงาม และต่อมาเคมาลผู้นำยุคสาธารณรัฐ ทำให้เป็นพิพิธภัณฑ์ที่เป็นกลาง ไม่ใช่โบสถ์หรือมัสยิดอย่างใดอย่างหนึ่ง ในย่านเมืองเก่า เขายังรักษาสวนและลานกว้างเพื่อไม่ให้บดบังภูมิทัศน์ และเป็นที่ให้คนเดินเล่นและนั่งเล่น กลางคืนก็เปิดไฟสว่าง มีตำรวจคอยดูแล

ตุรกีมีรายได้จากนักท่องเที่ยวมาก เพราะมีทั้งประวัติศาสตร์ ศิลปวัฒนธรรม ธรรมชาติ รวมทั้งชายทะเล อยู่ใกล้ยุโรป อากาศหนาวน้อยกว่า ค่าครองชีพถูกกว่า และเป็นประเทศมุสลิมที่แยกศาสนาจากการเมือง จึงเปิดกว้างกว่าอิหร่าน แต่ขณะเดียวกันก็เป็นทุนนิยม บริโภคนิยม ที่ทำให้คนที่มีนิสัยแบบพ่อค้าหากำไรจากนักท่องเที่ยวต่างชาติ มากกว่าอิหร่านด้วยเช่นกัน คนตุรกีพูดภาษาอังกฤษได้มากกว่า และเป็นตะวันตกมากกว่าอิหร่าน แต่ก็ไม่น่ากลัว พวกมิจฉาชีพมากเท่ากับในอิตาลี สเปน ฯลฯ

ทั้งตุรกีและอิหร่านเป็นประเทศใหญ่ (ประชากรแต่ละแห่งราว 80 ล้านคน คนหนุ่มสาวมีสัดส่วนสูง) มีโอกาสพัฒนาได้ต่อไปในแง่การพัฒนาทางเศรษฐกิจการเมือง ตุรกีดูจะพัฒนาเร็วกว่าอิหร่าน ดูเผินๆ เกือบคล้ายยุโรป แต่ก็มีความเหลื่อมล้ำต่ำสูงและลักษณะคล้ายประเทศกำลังพัฒนาอยู่ด้วย เช่น ยังมีคนจน บางจุดดูโทรมๆ คนไม่ค่อยมีระเบียบวินัย ฯลฯ พอๆ กับไทย

ผมไปช่วงที่เขามีการเลือกตั้งทั่วไปพอดี ไม่มีการตั้งเต็นท์คูหาเลือกตั้ง ไม่มีการโฆษณาหาเสียง และป้ายหาเสียง เขาคงสื่อสารกันทางอื่น ประชาชนตื่นตัวไปใช้สิทธิเลือกตั้งเป็นสัดส่วนสูง ดูจากภาพข่าว หน่วยเลือกตั้งเขาใช้อาคารสถานที่ของภาครัฐที่มีอยู่แล้ว และมีแค่หีบบัตรให้คนไปหย่อนบัตร ไม่ต้องลงทุนสร้างคูหา เลือกตั้งคราวนี้ พรรครัฐบาลซึ่งเป็นพวกจารีตนิยมผสมทุนนิยมได้ ส.ส.ต่ำกว่าครึ่งสภา (สมาชิกสภา 550 คน) เป็นครั้งแรกในรอบ 13 ปี ฝ่ายค้าน 3-4 พรรค รวมทั้งพรรคพวกชาวเคริดแนวซ้ายกลางได้เสียงเพิ่มขึ้น ทำให้ต้องมีการจัดตั้งรัฐบาลผสม ซึ่งทำท่าว่าจะร่วมมือกันได้ยาก ตามรัฐธรรมนูญ ถ้าจัดตั้งรัฐบาลไม่ได้ภายใน 45 วัน จะต้องจัดการเลือกตั้งกันใหม่ วิธีนี้ดีในแง่กลับไปฟังประชาชนอีกครั้ง

ผมใช้เวลาส่วนใหญ่เที่ยวไปตามสถานที่ท่องเที่ยวทางศิลปวัฒนธรรม ที่ชอบมากคือมัสยิดสีฟ้า พระราชวังทอปกาปีก็สวย มีพิพิธภัณฑ์ภาพวาดที่น่าสนใจรวมทั้งได้ไปพิพิธภัณฑ์ภาพวาดเล็กๆ ในเขตเมืองใหม่ด้วย พระราชวังโดลมาบาเช่ ที่ใหม่หน่อยก็ต่างไป สุลต่านพยายามทำหรูหราฟู่ฟ่าแบบฝรั่งเศส จนเป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้เศรษฐกิจประเทศและระบบสุลต่าน ล้มละลาย

สถาปัตยกรรม ศิลปกรรมลวดลายของกระเบื้อง เครื่องถ้วยชาม พรมของภูมิภาค ความสวยงามแบบมีลักษณะเฉพาะ งานดนตรี วรรณกรรม พวกเขาก็พัฒนาเรื่อยมาตั้งแต่โบราณถึงปัจจุบัน

ผมได้หนังสือของนาซิม ฮิคมิท (1902-1963) กวีฝ่ายก้าวหน้าผู้มีชื่อเสียงของตุรกีฉบับแปลเป็นภาษาอังกฤษมา 3 เล่ม ผมเคยแปลบทกวีสั้นบางชิ้นของเขามาแล้ว กำลังจะเลือกแปลเพิ่มเติม ทำเป็นเล่มหนึ่งได้ นอกจากนี้ ก็ซื้อหนังสือนวนิยายนักเขียนตุรกีคนอื่นๆ ด้วย ก่อนหน้านี้ได้ดูภาพยนตร์จากตุรกีและอิหร่านหลายเรื่อง ส่วนใหญ่เป็นเรื่องสะท้อนชีวิตและสังคม ที่มีทั้งเนื้อหาสาระและศิลปะดีกว่าหนังไทยโดยเฉลี่ย

เมืองที่น่ารักมากคือเมืองคอนยา เป็นเมืองประวัติศาสตร์ที่ปัจจุบันเป็นเมืองเล็ก ประชากรสักแสนคน เขารักษาผังเมืองตึกรามบ้านช่องเก่าๆ ไว้ดี มีลานกว้างและสวนสำหรับให้คนนั่งเล่น เดินเล่น และสะอาดด้วย เข้าใจว่าเป็นเพราะฝีมือเทศบาลเมือง การบริหารจัดการแบบกระจายอำนาจให้เมืองต่างๆ จัดการตนเอง น่าจะเป็นช่องทางที่ทำให้เมืองที่คนที่รักวัฒนธรรมดั้งเดิม ทำเมืองของตนเองให้ดีได้

จังหวัดต่างๆ ในบ้านเรา ถูกสั่งการและเติบโตแบบตึกสูงเลียนแบบกรุงเทพฯ อย่างไร้รสนิยม ถ้าเราบูรณะและฟื้นฟูสุโขทัย อยุธยา เชียงใหม่ เชียงแสน น่าน ฯลฯ ให้สวยงาม รักษาความงดงามในประวัติศาสตร์ที่แท้จริง ทำพิพิธภัณฑ์ให้ดีกว่าที่เป็นอยู่ ฯลฯ จะได้ประโยชน์ทั้งเรื่องการท่องเที่ยว และการช่วยให้คนไทยได้เรียนรู้ภูมิใจในศิลปวัฒนธรรมของตนเองด้วย นี่เป็นเรื่องที่ควรทำมากกว่าการคิดสร้างคาสิโนหรือสถานบันเทิงขนาดใหญ่ แต่ต้องทำอย่างมีสติปัญญาและรสนิยมด้วย

เรื่องพิพิธภัณฑ์ที่เป็นที่นิยมในหมู่ชาวต่างประเทศกลุ่มที่มีการศึกษานั้น เราควรลงทุนทำพิพิธภัณฑ์ให้ดีและหลากหลายมากกว่าที่มีอยู่ เราเป็นประเทศเก่าแก่ที่มีประวัติศาสตร์ มีวัฒนธรรมและความหลากหลาย ที่สามารถทำพิพิธภัณฑ์ประเภทต่างๆ ได้มากกว่าที่เรามีอยู่แบบน้อยเกินไป เล็กเกินไป ได้หลายเท่า เช่น พิพิธภัณฑ์คนจีนโพ้นทะเล และหรือคนชาติต่างๆ ที่เคยเข้ามาเมืองไทยตั้งแต่สมัยอยุธยา พิพิธภัณฑ์ชาติพันธุ์วิทยาในเอเชียอาคเนย์ ฯลฯ

โทรทัศน์ตามโรงแรมในตุรกี มีช่องภาษาอังกฤษของต่างประเทศอยู่บ้าง รวมทั้งช่องไทยชื่อ โกบัล เน็ทเวิร์ค ส่งเป็นภาษาไทย เป็นรายการประชาสัมพันธ์แบบโบราณเชยๆ เหมือนจะให้พวกคนไทยที่ไปทำงานใช้แรงงานในต่างประเทศดู น่าจะพิจารณาปรับปรุงให้ทันสมัยก้าวหน้ามากกว่านี้ รวมทั้งถ้าเราสามารถทำโทรทัศน์ภาษาอังกฤษให้ดีระดับสากลอย่างที่จีน ญี่ปุ่น หรือทีวีอัลจา ซีรา ทำ จะทำให้คนทั่วโลกรู้จักไทยในทางที่ดีขึ้นกว่าที่เป็นอยู่ จะส่งเสริมให้คนอยากมาเที่ยวเมืองไทยเพิ่มขึ้นด้วย

เราควรศึกษาเรื่องตุรกี อิหร่าน ประเทศอื่นๆ เพิ่มขึ้น และปฏิบัติต่อประเทศต่างๆ อย่างเท่าเทียมกัน ไม่ควรเอาใจมหาอำนาจอย่างสหรัฐฯ จีน ฯลฯ และมองข้ามประเทศอื่น การมีมิตรขนาดไล่เลี่ยกันจำนวนมากดีกว่าผูกพันกับพวกมหาอำนาจ เพราะพวกเขาตัวใหญ่กว่า จะบีบเราได้มากกว่า