เรียกกันว่าข้าวเน่านั้นเป็นอย่างไร

 โดยส่วนที่เสียหายเป็นผุยผงประมาณหนึ่งล้านตัน จะจำหน่ายในการผลิตไฟฟ้าชีวมวล และข้าวส่วนที่เสื่อมสภาพให้ใช้ผลิตเอทานอล

ตามแผนการระบายข้าวดังกล่าว เป็นที่มาของข่าวที่ปรากฏตามสื่อว่า การระบายข้าวในสต็อกในที่สุด ต้องเอาข้าวเน่าไปเผาและใช้ทำเอทานอล และทำให้มีการวิพากษ์วิจารณ์ตามมามากมายหลายประเด็น บางส่วนไม่เห็นด้วยในการนำข้าวไปเผา บางส่วนแสดงความเห็นว่า ในข้าวดีก็มีข้าวเสียปน ดังนั้น ในข้าวเสียก็มีข้าวดีปนอยู่มาก อาจถึง 60% จึงน่าจะคัดแยกข้าวดีออกขายในราคาข้าวดี ก็จะทำให้ได้ราคาจากการขายสูงขึ้น ขาดทุนน้อยลง บางส่วนก็แสดงความห่วงใยว่า ผู้ประกอบการที่ประมูลข้าวเสื่อมคุณภาพ แล้วไปคัดแยกข้าวดีออกจากข้าวเสีย แล้วนำออกขายจะได้กำไรมากมากมาย แต่จะก่อให้เกิดความเสียหายต่อระบบการค้าข้าวของประเทศ

จากผลการตรวจสอบสต็อกข้าว และผลวิเคราะห์ตัวอย่างข้าวในสต็อกของรัฐบาลจำนวน 17 ล้านตันเศษ ปรากฏว่ามีคุณภาพหลากหลาย ส่วนที่เป็นข้าวที่มีคุณภาพถูกต้องตามมาตรฐานมีอยู่ประมาณ 4-5 ล้านตัน ส่วนที่เหลือเป็นข้าวที่ผิดมาตรฐาน ซึ่งมีการแยกแยะออกเป็นระดับตามสภาพของความผิดมาตรฐานเล็กน้อยไปจนถึงผิดมาตรฐานมาก บางส่วนเป็นข้าวผิดชนิดหรือผิดประเภทจากที่ระบุไว้ เช่น ข้าวขาว 5% แต่ปรากฏว่าเป็นปลายข้าว หรือข้าวเหนียวแต่เป็นมีข้าวขาวปน ซึ่งมีทั้งที่ปนอยู่ในกระสอบเดียวกัน หรือเป็นข้าวขาวทั้งกระสอบซุกปนอยู่ข้างในกอง บางส่วนเปื่อยยุ่ยเป็นผุยผง ไม่มีสภาพเป็นเมล็ดข้าวหลงเหลืออยู่ ซึ่งมีที่ทั้งที่ยุ่ยเป็นผุยผงทั้งกระสอบหรือเฉพาะบางส่วน บางส่วนมีสภาพเน่าแฉะเหลว

สำหรับข้าวที่ผิดมาตรฐานได้มีการจำแนกออกเป็นหลายระดับ เพื่อประโยชน์ในการกำหนดราคาขายและเป็นเกณฑ์พิจารณาว่า เหมาะสำหรับการบริโภคหรือนำไปใช้เป็นประโยชน์อื่นใด ข้าวที่ผิดมาตรฐานมีการจำแนกเป็นข้าวที่ผิดมาตรฐานเล็กน้อยไปตามลำดับจนถึงขั้นผิดมาตรฐานมาก เป็นส่วนที่ใช้ประกอบการพิจารณาว่า สามารถปรับปรุงเพื่อเป็นข้าวในการบริโภคได้ง่ายไม่ยุ่งยาก เป็นระดับไปจนถึงขั้นปรับปรุงได้แต่ยุ่งยากมีค่าใช้จ่ายสูงไม่คุ้มค่า และระดับที่ไม่สามารถปรับปรุงได้

ข้าวที่สามารถปรับปรุงได้ แต่ยุ่งยากมีค่าใช้จ่ายสูง อาจนำไปใช้ในการผลิตสินค้าอุตสาหกรรมอาหารบางอย่าง หรือเป็นวัตถุดิบสำหรับอาหารสัตว์ได้

                สำหรับข้าวที่ไม่สามารถปรับปรุงเพื่อเป็นข้าวที่ใช้ในการบริโภคได้ ได้แก่ ข้าวเสื่อมสภาพ ขึ้นรา หรือเป็นลายดำลายด่าง ผุ มีฝุ่นมาก มีกลิ่น ไม่เหมาะแก่การนำบริโภคและข้าวที่ยุ่ยเป็นผุยผงไม่มีสภาพเป็นเมล็ดข้าว รวมทั้งข้าวที่เน่าแฉะด้วย ข้าวที่ผิดมาตรฐานดังกล่าวข้างต้นถูกเรียกขานเป็นการทั่วไป โดยรวมว่าเป็นข้าวเน่า ไม่ได้หมายถึงข้าวที่เน่าแฉะจริงเพียงอย่างเดียว

ต่อข้อวิจารณ์ว่า ในกองข้าวเสียมีข้าวดีปนจริงหรือไม่ ในการขายข้าวจึงควรมีการคัดแยกข้าวดีออกจากข้าวเสียหรือไม่

ข้าวที่เป็นสินค้าเกษตรโดยธรรมชาติ จึงยากที่จะทำให้ข้าวแต่ละเมล็ดมีคุณภาพเหมือนกัน ข้าวที่มีคุณภาพเป็นไปตามมาตรฐานเพื่อการส่งออก ตามสภาพความเป็นจริงแต่ละกระสอบย่อมมีคุณภาพไม่เหมือนกัน แต่โดยสภาพปกติทางการค้า แม้แต่ละกระสอบจะมีคุณภาพแตกต่างกัน แต่จะแตกต่างกันไม่มาก  การพิจารณาตรวจสอบคุณภาพเรื่องของส่วนผสม เช่น ปริมาณข้าวเต็มเมล็ดและข้าวหัก ตลอดจนเมล็ดข้าวที่บกพร่องที่ยอมให้มีได้ และความชื้น จึงใช้การสุ่มตัวอย่างและหาค่าเฉลี่ย ซึ่งเป็นหลักการที่ใช้เป็นสากลทั่วโลก

แต่ข้าวในสต็อกของรัฐบาลจากโครงการรับจำนำข้าว มีข้าวที่มีคุณภาพหลากหลาย ทั้งข้าวผิดชนิดทั้งข้าวถูกต้องตามมาตรฐาน ข้าวผิดมาตรฐาน ข้าวเสื่อม ข้าวยุ่ย ปะปนกันอยู่ทั้งในกองเดียวกัน หรือในโกดังเดียวกัน ซึ่งเกิดจากหลายสาเหตุ ทั้งเจตนา ทุจริต ทั้งการปล่อยปละละเลย และตามสภาพธรรมชาติที่เก็บไว้นาน จึงเป็นไปได้ในกองข้าวเสียอาจมีข้าวดีปน ปนมากปนน้อยขึ้นอยู่กับสภาพของกอง การปล่อยปละละเลย  และเจตนาในการทุจริต

เราจะสามารถตรวจสอบคัดแยกข้าวดีออกจากข้าวเสียได้หรือไม่ คำตอบคือ หากเป็นข้าวดีที่มีปนอยู่กับข้าวเสียในกระสอบเดียวกัน ไม่สามารถคัดแยกได้ แต่ถ้าหากเป็นคนละกระสอบสามารถทำได้ แต่ผู้คัดแยกต้องพิถีพิถันอย่างยิ่ง ต้องตรวจสอบโดยละเอียดทุกกระสอบ และอาจต้องตรวจสอบทุกด้านของกระสอบด้วย

เนื่องจากปริมาณข้าวที่มีมากหลายล้านตัน การตรวจสอบคัดแยกข้าวจึงต้องใช้บุคลากรมาก รวมทั้งต้องใช้เนื้อที่โกดังในการตั้ง และเก็บข้าวที่คัดแยกออกมาไม่น้อยกว่าเนื้อที่เดิม หากจะใช้รถบรรทุกข้าวที่คัดแยกออกมา ก็ต้องใช้รถบรรทุกมากมายมหาศาล นอกจากนี้ การคัดแยกข้าวต้องใช้แรงงานยกกระสอบข้าวจัดเรียงกองข้าว ซึ่งต้องเสียเวลาและมีค่าใช้จ่ายสูง จะคุ้มกับเวลาที่และค่าใช้จ่ายที่ต้องเสียไปหรือไม่

นอกจากนี้ ยังมีเรื่องสำคัญที่ต้องคำนึงคือ การแยกข้าวดีออกจากข้าวเสีย หากดำเนินการโดยไม่รัดกุมหรือพลั้งเผลอ ทำให้มีข้าวเสื่อมภาพปนออกไปสู่ตลาดข้าวเพื่อบริโภคหรือการส่งออก จะก่อให้เกิดผลเสียหายต่อการค้าข้าวตามมาด้วยอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้