เหตุการณ์ในกายอานาอาจนำมาเป็นฐานของการปฏิรูป

ต้นตอของข่าวได้แก่การพบกล่องเถ้าถ่านจากการเผาศพชาวอเมริกัน 9 คนในโรงประกอบพิธีฌาปนกิจที่รัฐเดลาแวร์ ศพทั้ง 9 นั้นเป็นส่วนหนึ่งของศพชาวอเมริกันกว่า 900 คนที่พร้อมกันกินยาตายในชุมชนกลางป่าของกายอานาเมื่อวันที่ 18 พฤศจิกายน 2521 ผู้สั่งให้คนเหล่านั้นกินยาตายได้แก่บาทหลวงชาวอเมริกันชื่อจิม โจนส์ สำหรับผม เหตุการณ์เมื่อ 36 ปีที่ผ่านมานั้นลืมยากเนื่องจากมันเกิดขึ้นหลังผมเข้าทำงานในธนาคารโลกเพียงเดือนกว่าๆ และต่อมาผมได้รับหน้าที่เป็นนักเศรษฐศาสตร์และผู้ประสานงานของธนาคารโลกเกี่ยวกับประเทศนั้น

จิม โจนส์ เป็นบาทหลวงชาวอเมริกันนิโกรซึ่งประสบความสำเร็จในด้านการชักจูงกลุ่มผู้ศรัทธาในศาสนาคริสต์ให้เข้ามาเป็นลูกศิษย์ในสำนัก หรือโบสถ์ของตนและในด้านการสร้างเครือข่ายกับฝ่ายการเมือง แต่ในช่วงที่สังคมอเมริกันแตกแยกกันมากหลังจากประธานาธิบดีจอห์น เอฟ. เคนเนดี ถูกลอบสังหารเมื่อปี 2506 และอเมริกาเดินเข้าสู่สงครามเวียดนาม แนวคิดของเขาเปลี่ยนไป เขาเริ่มต่อต้านแนวคิดเศรษฐกิจกระแสหลักซึ่งเป็นระบบตลาดเสรีที่มีนายทุนเป็นหัวจักรขับเคลื่อน ความไม่ไว้วางใจในสังคมอเมริกันเป็นแรงผลักดันให้เขาหาทางไปสร้างชุมชนสำหรับลูกศิษย์ในต่างประเทศ โดยใช้หลักการอยู่ร่วมกันตามระบบสังคมนิยม ซึ่งประเทศที่ปกครองด้วยระบบคอมมิวนิสต์ใช้ โดยเฉพาะในสหภาพโซเวียตและจีนบนผืนแผ่นดินใหญ่ ประเทศเหล่านี้กำลังทำสงครามเย็นอยู่กับฝ่ายอเมริกันละพันธมิตร

กายอานาเป็นเป้าหมายของการไปสร้างชุมชนเนื่องจากมีปัจจัยหลายอย่างที่ทางจิม โจนส์ มองว่าน่าจะเหมาะสมที่สุด ประการแรก เป็นประเทศที่ตั้งอยู่ในทวีปอเมริกาใต้จึงไม่ห่างจากสหรัฐมากนัก ประการที่สอง พื้นที่ส่วนใหญ่ปกคลุมด้วยป่าดงดิบซึ่งทำให้ชุมชนที่ตั้งขึ้นมาในใจกลางป่าอยู่ห่างไกลและสมาชิกติดต่อสื่อสารกับโลกภายนอกได้ยาก ประการที่สาม รัฐบาลกายอานามีความโน้มเอียงไปในทางเข้าข้างฝ่ายสังคมนิยมในสงครามเย็น ประการที่สี่ ชาวกายอานาใช้ภาษาอังกฤษในชีวิตประจำวันทำให้การติดต่อสื่อสารและการต่อรองผลประโยชน์สะดวก ประการที่ห้า ในตอนนั้น กายอานามีรัฐบาลนำโดยคนผิวดำที่นับถือศาสนาคริสต์ถึงแม้ว่าประชาชนราวครึ่งหนึ่งจะมีเชื้อสายจากอินเดียและไม่นับถือศาสนาคริสต์ก็ตาม และประการที่หก ทั้งภาครัฐและภาคเอกชนมีความฉ้อฉลสูงเปิดโอกาสให้ชาวต่างชาติที่จงใจจะเลี่ยงกฎหมายทำได้ง่ายขึ้น

ปัจจัยที่ห้าและที่หกเป็นสาเหตุสำคัญที่ทำให้กายอานาพัฒนาล้าหลังทั้งที่มีทรัพยากรธรรมชาติอุดมสมบูรณ์ ชาวกายอานามีเชื้อสายมาจากชาวแอฟริกันและชาวอินเดียซึ่งชาวอังกฤษและชาวดัตช์นำเข้าไปทำงานตั้งแต่ในสมัยกายอานายังเป็นอาณานิคมของมหาอำนาจ หลังจากได้เอกราช กายอานาไม่สามารถพัฒนาให้ก้าวหน้าได้มากนักเนื่องจากประชาชนสองกลุ่มแตกแยกกัน ร้ายยิ่งกว่านั้น การที่ประชาชนยอมรับความฉ้อฉลของผู้มีอำนาจส่งผลให้สังคมขาดประสิทธิภาพในการพัฒนา กายอานาอยู่ในเขตร้อนที่มีแหล่งน้ำมากมาย มีพื้นดินตามชายฝั่งที่เป็นตะกอนจากแม่น้ำอะเมซอนทำให้เหมาะแก่การเพาะปลูกและชาวดัตช์ได้สร้างระบบระบายน้ำไว้อย่างดีในสมัยที่ยังเป็นอาณานิคมของชาวดัตช์ แต่ชาวกายอานาไม่สามารถบริหารจัดการพื้นที่นั้นอย่างมีประสิทธิภาพได้ ประเทศมีป่าไม้ แร่บอกไซต์และทองคำ แต่ไม่มีความสามารถที่จะนำออกมาทำประโยชน์เองอย่างเป็นระบบได้ ต้องอาศัยชาวต่างประเทศซึ่งเอาเปรียบได้สูงมากเนื่องจากรัฐบาลฉ้อฉลมักพร้อมรับสินบนเสมอ

รัฐบาลกายอานาอนุญาตให้จิม โจนส์ เข้าไปตั้งชุมชนในกลางป่าห่างไกลจากชุมชนท้องถิ่นหลายสิบกิโลเมตร สมาชิกในชุมชนเป็นชาวอเมริกันจากรัฐแคลิฟอร์เนียเป็นส่วนใหญ่และเข้าไปดำเนินชีวิตแบบแบ่งงานกันทำโดยยึดเกษตรกรรมเป็นหลัก สมาชิกจำนวนมากที่มีรายได้จากสวัสดิการสังคมของสหรัฐต้องมอบรายได้ของตนให้เป็นของชุมชนซึ่งจิม โจนส์ เป็นผู้ควบคุมแบบเบ็ดเสร็จ ชาวอเมริกันเกือบพันคนอพยพไปอยู่ที่นั่น แต่เพียงไม่นานบางคนก็เริ่มเรียนรู้ว่าความเป็นไปในชุมชนนั้นไม่ได้ดำเนินไปตามอุดมการณ์การแต่อย่างใด เนื้อหาของการเทศนาของจิม โจนส์ กลายเป็นการต่อต้านอเมริกาและการโฆษณาชวนเชื่อเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ และสมาชิกถูกบังคับให้ทำงานแบบทาสมากกว่าการทำด้วยความสมัครใจ เมื่อพวกเขาไม่ต้องการอยู่ในชุมชนนั้นต่อไปก็ถูกปิดกั้นมิให้เดินทางกลับอเมริกา ชุมชนนั้นจึงมีลักษณะเป็นค่ายกักกัน

เหตุการณ์นั้นรู้ถึงหูของผู้แทนราษฎรในแคลิฟอร์เนีย เมื่อเขาจะเข้าไปแสวงหาความจริงในชุมชนนั้นก็ถูกต่อต้านอย่างหนัก ในขณะเดียวกัน จิม โจนส์ก็ล้างสมองสมาชิกของชุมชนอย่างเข้มข้นขึ้นว่าอเมริกาเป็นผีป่าที่พร้อมจะเข้าไปทำลายวิถีชีวิตของพวกเขา ฉะนั้น พวกเขาควรตายไปพร้อมกันแทนที่จะยอมให้ผีป่าทำเช่นนั้นได้ การล้างสมองนั้นประสบความสำเร็จสูงมากเนื่องจากเมื่อคณะของผู้แทนราษฎรชาวแคลิฟอร์เนียและตัวแทนรัฐบาลอเมริกันเดินทางเข้าไปในชุมชนนั้นก็ถูกพนักงานรักษาความปลอดภัยของจิม โจนส์ ฆ่า จิม โจนส์ อ้างว่าผีป่ากำลังจะเข้ามาทำลายพวกเขา ทุกคนจึงควรดื่มยาพิษฆ่าตัวตายเสียก่อน

จากมุมมองของการพัฒนา ผมเห็นว่าการพัฒนาของไทยเป็นไปอย่างไม่ค่อยราบรื่นนักเนื่องจากความฉ้อฉลซึ่งลามไปถึงฝ่ายศาสนาที่พากันปฏิบัตินอกพระคัมภีร์และในช่วงหลังๆ นี้สังคมมีความแตกแยกสูง หลังจากยึดอำนาจ คสช. เน้นงานด้านการสร้างความปรองดอง แต่ยังไม่ปรากฏว่าใส่ใจกับความเป็นไปในแวดวงศาสนา ผมมองว่าถ้าฝ่ายศาสนาไม่ได้รับการสังคายนาอย่างจริงจัง การปฏิรูปสังคมไทยจะทำได้เพียงจำกัด