5 ศิลปินไทยทุบสถิติ World Auction Record for the Artist สถาบันประมูลคริสตีส์

5 ศิลปินไทยทุบสถิติ World Auction Record for the Artist สถาบันประมูลคริสตีส์

วิเคราะห์ภาพรวมการลงทุนงานศิลปะของศิลปินไทย ผ่านสถาบันประมูล คริสตีส์ (Christie’s) โดย ประภาวดี โสภณพนิช CEO คริสตีส์ประเทศไทย พร้อมเผย 5 ผลงานภาพวาด 5 ศิลปินไทยชั้นครูทุบสถิติยอดประมูลสูงสุดทะลุล้านเหรียญฮ่องกงเป็นเร็คคอร์ดแต่ละท่าน

งานศิลปะ ถือเป็นการลงทุนที่มีมายาวนานหลายศตวรรษ เริ่มจากซีกโลกตะวันตก บุคคลและสถาบันที่ร่ำรวยต่างสะสมและลงทุนในงานศิลปะเพื่อคุณค่าทั้งด้านสุนทรียะและการเงิน

ย้อนกลับไปในประวัติศาสตร์ มูลค่าทางการเงินที่เกี่ยวข้องกับงานศิลปะไม่ใช่แนวคิดใหม่แล้ว เห็นได้จากยุคฟื้นฟูศิลปวิทยา (Renaissance) ชนชั้นสูงผู้มั่งคั่งเป็นผู้อุปถัมภ์งานศิลปะ โดยศิลปินได้รับการว่าจ้างให้สร้างสรรค์งานศิลปะไม่เพียงเพราะความสวยงามเท่านั้น แต่ยังเป็นสัญลักษณ์ของชื่อเสียงและอำนาจ

ศตวรรษที่ 20 ถือเป็นยุคที่สำคัญอย่างยิ่งสำหรับ ตลาดศิลปะ มียอดขายผลงานชิ้นเอกที่สร้างมูลค่ามหาศาลอย่างไม่เคยมีมาก่อน สะท้อนให้เห็นว่าศิลปะได้รับการยอมรับมากขึ้นในฐานะสินทรัพย์ที่ทำกำไรได้

ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา การลงทุนในงานศิลปะได้รับความนิยมเพิ่มมากขึ้น มีคนจำนวนมากขึ้นเรื่อยๆ ที่ต้องการกระจายพอร์ตการลงทุนของตนและอาจได้รับผลตอบแทนที่น่าดึงดูดจากการลงทุนงานศิลปะ

5 ศิลปินไทยทุบสถิติ World Auction Record for the Artist สถาบันประมูลคริสตีส์ ประภาวดี โสภณพนิช สำนักงานคริสตีส์ประเทศไทย

ในประเทศไทย ประภาวดี โสภณพนิช เป็นผู้บริหารหญิงซึ่งการทำงานมีความเกี่ยวพันกับ ‘งานศิลปะ’ ในฐานะ ‘สินทรัพย์’ จากการเข้ารับตำแหน่ง กรรมการผู้จัดการ คริสตีส์ ประเทศไทย, กัมพูชา, ลาว, เมียนมาร์ และ เวียดนาม เมื่อต้นปี 2561

คริสตีส์ (Christie’s) เป็นที่รู้จักกันดีในระดับสากลว่าเป็นสถาบันการประมูลชั้นนำระดับโลก ก่อตั้งโดยชาวอังกฤษนายเจมส์ คริสตี ห้องค้าหลักตั้งอยู่ที่ถนนเคนซิงตันในย่านเซนต์เจมส์ กรุงลอนดอน เปิดดำเนินการมาตั้งแต่ ค.ศ.1823 เป็นห้องค้าที่มีการประมูลมากที่สุดแห่งหนึ่ง ปัจจุบัน คริสตีส์มีสำนักงานทั้งสิ้น 85 แห่ง ใน 43 ประเทศ รวมทั้งประเทศไทยที่กรุงเทพมหานคร

ห้าปีที่ผ่านมาวงการศิลปะไทยในมุมมองคริสตีส์เป็นอย่างไร

5 ศิลปินไทยทุบสถิติ World Auction Record for the Artist สถาบันประมูลคริสตีส์

ออฟฟิศครีสตีส์ฮ่องกงอยู่ภายในตึก Henderson

การเติบโตวงการศิลปะของประเทศไทยต้องการปัจจัยใดบ้าง 

“อย่างแรกคือ ‘รัฐบาล’ ต้องช่วยบ้าง การที่เรามี ‘หอศิลปวัฒนธรรมแห่งกรุงเทพมหานคร’ ช่วยได้มาก ขยายฐานให้คนเข้าถึงงานศิลปะได้ง่ายขึ้น

เรามีบางกอกอาร์ตเบียนนาเล่ สร้างความตื่นตาตื่นใจ ครั้งนี้ก็เป็นครั้งที่สามแล้ว, มีไทยแลนด์เบียนนาเล่ ไม่ว่ากระบี่ โคราช เชียงราย ก็ช่วยกระจายข่าวและเป็นฐานให้คนได้ชื่นชมงานศิลปะมากขึ้น

ปัจจัยที่สอง ‘สถาบันการศึกษา’ การมีอาจารย์ศิลป์ พีระศรี มีกรมศิลปากร มหาวิทยาลัยศิลปากร ช่วยทำให้หลังปี 1970 มีศิลปินมากขึ้น ศิลปินไทยเริ่มไปเมืองนอก

อาจารย์ศิลป์ให้อาจารย์ถวัลย์(ดัชนี)สอบชิงทุนไปเรียนต่อเนเธอร์แลนด์ อาจารย์ประเทือง(เอมเจริญ)ได้ไปเรียนที่อเมริกา ไปเห็นงานศิลปะมากมาย อาจารย์ดำรง(วงศ์อุปราช)ไปญี่ปุ่น อาจารย์กมล(ทัศนาญชลี)ไปใช้ชีวิตอยู่อเมริกาหลายสิบปี หล่อหลอมให้เจนเนอเรชั่นอาร์ติสเข้าใจ ‘งานศิลปะร่วมสมัย’ มากขึ้น

ตอนนี้ศิลปินรุ่นใหม่ (young artists) ก็ไปร่วมงานอาร์ตแฟร์เมืองนอกมากขึ้น มีระบบของแกลลอรีที่เริ่มโตขึ้น คนเข้าใจอาร์ตมากขึ้น ปัจจัยเหล่านี้ทำให้บริบทของการสะสมงานศิลปะของศิลปินไทยแอ็คทีฟขึ้นในระดับสากล”

5 ศิลปินไทยทุบสถิติ World Auction Record for the Artist สถาบันประมูลคริสตีส์ ภาพ Scream of Sorrowful โดยถวัลย์ ดัชนี

ผลงานของศิลปินไทยกับสถาบันคริสตีส์ 

“ในการจัดประมูลผลงานศิลปะของศิลปินไทย ภาพวาด Scream of Sorrowful ของอาจารย์ถวัลย์ เราก็ภูมิใจ เราเบรคเวิลด์เร็คคอร์ดให้อาจารย์ เรานำผลงานของอาจารย์เข้าร่วมการประมูล Evening Sale ของคริสตีส์ที่ฮ่องกงปี 2023 ผลงานของอาจารย์ประเทืองและอาจารย์ดำรงก็เบรคเวิลด์เร็คคอร์ดเช่นกัน”

ภาพ Scream of Sorrowful ซึ่ง อาจารย์ถวัลย์ ดัชนี วาดไว้เมื่อปีพ.ศ.2511 ทำรายได้จากการประมูล 6,048,000 ดอลลาร์ฮ่องกง คริสตีส์บันทึกไว้ว่าเป็น World Auction Record for the Artist

เช่นเดียวกับภาพ The Symphony of the Universe ที่ อาจารย์ประเทือง เอมเจริญ วาดไว้เมื่อปี 2514 ก็ทำรายได้จากการประมูลสูงสุดเท่ากับภาพของอาจารย์ถวัลย์ สร้าง World Auction Record for the Artist สำหรับอาจารย์ประเทืองในการประมูลโดยคริสตีส์ปีนั้นเหมือนกัน

ขณะที่ภาพ Shore Scene with Boats, Rocks and Scaffold-Like Poles ของอาจารย์ดำรง วงศ์อุปราช วาดในปีพ.ศ.2504 ทำรายได้จากการประมูลไปถึง 1,512,000 ดอลลาร์ฮ่องกง สร้างเวิลด์เร็คคอร์ดของศิลปินเช่นกัน

ก่อนหน้านั้นผลงานภาพวาด God สีน้ำมันบนลินินของ นที อุตฤทธิ์ ก็เคยได้รับการบันทึกเป็น World Auction Record for the Artist ในการเปิดประมูลปี 2022 ด้วยรายได้ 4,032,000 ล้านเหรียญฮ่องกง

“สำหรับปี 2024 ในการเปิดประมูลงานศิลปะไทยที่เฮนเดอร์สัน (Henderson สำนักงานใหญ่แห่งใหม่ภาคพื้นเอเชียแปซิฟิกของคริสตีส์ ตั้งอยู่ที่ฮ่องกง) เราอยากทำอะไรแปลกใหม่ขึ้น เราตัดสินใจนำผลงานของ อาจารย์จ่าง แซ่ตั้ง ไปเปิดตัวครั้งแรก และสามารถสร้าง World Auction Record for the Artist คือ 1.6 ล้านเหรียญฮ่องกง”

 

5 ศิลปินไทยทุบสถิติ World Auction Record for the Artist สถาบันประมูลคริสตีส์ ผลงานศิลปะโดย จ่าง แซ่ตั้ง มูลค่า 1.6 ล้านเหรียญฮ่องกง

5 ศิลปินไทยทุบสถิติ World Auction Record for the Artist สถาบันประมูลคริสตีส์

ภาพ The Symphony of the Universe โดยประเทือง เอมเจริญ

 

ภาพรวมการลงทุนงานศิลปะในประเทศไทย 

ประภาวดีเล่าจากประสบการณ์ระหว่าง 5 ปีที่ผ่านมาว่า “เคยทำงานประมูลให้กับ ทีเอ็มบี (ธนาคารทหารไทยในเวลานั้น) สมัยคุณ สมใจนึก เองตระกูล เป็นประธานบอร์ด ท่านมีนโยบายให้คณะกรรมการเก็บงานศิลปะ เป็นความสนใจส่วนตัวของท่าน ธนาคารกรุงเทพก็เป็น สมัยก่อนถือเป็นสิ่งใหม่สำหรับคนไทย

ญี่ปุ่นเก็บงานศิลปะมาตั้งแต่สงครามโลกครั้งที่ 1 เขาถึงมีงานศิลปะดีๆ มาก บุคคลระดับนี้มีความคิดกว้างไกล มองในแง่ลงทุนก็เลยเป็นสินทรัพย์ไปด้วย แบงก์ชาติก็เก็บสะสมงานศิลปะเช่นกัน

ตอนนั้นคุณสมใจนึกอยากหาเงินให้กับมูลนิธิการกุศล เราก็ติดต่อเข้าไปเสนอทำเป็นการประมูลเพื่อการกุศล เมื่อเข้าไปดูใน Archive ของทีเอ็มบี ขนลุกเลย เป็นภาพวาด ‘พระเวสสันดรชาดก’ ผลงานของอาจารย์ถวัลย์ ดัชนี ตอนนี้อยู่ที่คุณกิ๊ก เยาวณี(นิรันดร) แห่ง 129 Art Museum

เป็นครั้งแรกที่เราเลือกโมเดิร์นอาร์ติสท์ ตั้งใจโปรโมตงานศิลปะร่วมสมัยและทำให้คนสนใจในวงกว้าง เพราะแต่ก่อนเวลาซื้อขายงานศิลปะ ค่อนข้างปิด มีไม่กี่คน และไม่รู้มูลค่าจริงๆ ทีเอ็มบีช่วยผลักดันให้เกิดแพลตฟอร์มประมูลงานศิลปะไทยในประเทศ การประมูลครั้งนั้นมีทั้งงานอาจารย์ถวัลย์ อาจารย์ประเทือง อาจารย์อวบ (สาณะเสน)

คริสตีส์ระดับสากลมีสินทรัพย์ลักชัวรี่และ Fine Art อย่างละครึ่งๆ ภารกิจที่เรามาทำงานกับคริสตีส์คือพัฒนาด้าน Fine Art ในไทย

ตอนที่เราเข้ามาเริ่มงาน 90 เปอร์เซ็นต์ของยอดขายเมืองไทยเป็นลักชัวรี่ นักสะสมงานศิลปะในไทยในระบบของเรามี 5 ท่าน เป็นจุดเริ่มต้นจากฐานเล็กๆ

แต่เป็นเทรนด์ทั่วโลก คนที่เพิ่งเข้ามาเป็นนักสะสมมักเริ่มจากลักชัวรี่ นาฬิกา เครื่องประดับ เพราะจับต้องง่าย เข้าใจง่ายในเรื่องของมูลค่า พอถึงจุดอิ่มตัว เราก็จะนำเสนอให้เขาสะสมงานศิลปะ

ก่อนหน้านี้ คนคิดว่าประมูลงานศิลปะต้องไปลอนดอน นิวยอร์ก แต่การประมูลที่ฮ่องกง คริสตีส์เพิ่งเบรคเวิลด์เร็คคอร์ดให้กับภาพวาดแวนโก๊ะ เรามีงานศิลปะระดับนี้โชว์ที่เอเชียแล้ว รวมทั้งงานของศิลปินไทยที่เราพยายามนำเข้าสู่ความเป็นสากล”

อย่างไรก็ตาม ประภาวดีกล่าวด้วยว่า กระแสความนิยมในการสะสมงานศิลปะมีการเปลี่ยนแปลงไปตามเวลาด้วยเหมือนกัน

“ช่วงหนึ่งศิลปินผิวสีเป็นกระแส ตอนนี้ก็เงียบไป จากนั้นเป็นคริปโตอาร์ต เราก็มีคริปโตของ Winkelmann ที่เบรคเวิลด์เร็คคอร์ดไป 69 ล้านยูเอสดอลลาร์ที่นิวยอร์ก ช่วงนั้นทุกอีฟนิ่งเซลที่ลอนดอนต้องมีคริปโตอาร์ต แต่ตอนนี้ก็หายไปแล้ว”

ประภาวดี แนะนำด้วยว่า ถ้าอยากทราบว่าตลาดศิลปะกำลังให้ความสนใจงานประเภทใด ให้ไปตามเทศกาลงานศิลปะ แกลลอรีและพิพิธภัณฑ์ ยิ่งถ้าพิพิธภัณฑ์สะสมผลงานศิลปะของศิลปินท่านใด ก็พิจารณาเป็นแนวทางได้หากต้องการสะสมงานศิลปะแต่ยังไม่ทราบจะสะสมงานของใคร

 

5 ศิลปินไทยทุบสถิติ World Auction Record for the Artist สถาบันประมูลคริสตีส์ ภาพ Shore Scene with Boats, Rocks and Scaffold-Like Poles ของดำรง วงศ์อุปราช

5 ศิลปินไทยทุบสถิติ World Auction Record for the Artist สถาบันประมูลคริสตีส์ ภาพ God ของ นที อุตฤทธิ์
 

ความนิยมสะสมงานศิลปะกับสภาพเศรษฐกิจ

“คนบอกว่าตลาดเราตกเพราะเศรษฐกิจและการเมือง โลก มีพื้นที่ขัดแย้งจากสงครามทั่วไปหมด แต่ตลาดศิลปะในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ครึ่งแรกของปี 2024 คริสตีส์โต 18 เปอร์เซ็นต์ ยังเป็น Hub ที่โตได้อีก

จีนซบเซา เพราะอสังหาริมทรัพย์เขามีปัญหา รัฐบาลไม่ให้เอาเงินออก เห็นเลยว่าเป็นโอกาสสะสมงานศิลปะร่วมสมัยของจีน โดยเฉพาะ Blue Chip Artists (ศิลปินมีชื่อเสียง เทียบกับหุ้นคุณภาพมีความมั่นคง) เพราะยังไงจีนก็เป็นประเทศมหาอำนาจ

แต่ที่นักสะสมหันมาให้ความสนใจเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เพราะสนใจในเรื่องวัฒนธรรม คนสนใจอยู่เสมอ และเรามีความหลากหลายไม่เหมือนที่อื่น”

5 ศิลปินไทยทุบสถิติ World Auction Record for the Artist สถาบันประมูลคริสตีส์ ประภาวดี โสภณพนิช ด้านหลังคือผลงานอีกชิ้นของ จ่าง แซ่ตั้ง ที่ออฟฟิศคริสตีส์ประเทศไทย

 

หลังทำงานกับคริสตีส์ 5 ปี วงการศิลปะไทยเปลี่ยนไปอย่างไร

“เป้าหมายที่เรานั่งอยู่ที่คริสตีส์ คือทำงานให้เขาดีที่สุดเพราะเราก็ชื่นชอบงานศิลปะ ขณะเดียวกันเราเป็นคนไทย ช่วยอะไรคนไทยได้เราก็อยากช่วย

ห้าปี เรา move the needle (ทำให้บางสิ่งบางอย่างเกิดการเปลี่ยนแปลงอย่างเห็นได้ชัด) เราชวนคนสนใจไปดูงานประมูลที่ฮ่องกง ตอนนี้คนที่ไปฮ่องกงกับเรากลับมามี local art auction ที่นี่แล้ว 2 แห่ง

ห้าปี แคตตาล็อคคริสตีส์ ไปดูได้ ไม่มีงานไทยในอีฟนิ่งเซล ตอนนี้เรามาแล้ว, ห้าปี นักสะสมในระบบเริ่มด้วยห้าคน ตอนนี้มากกว่าร้อยคน

ห้าปีที่แล้วไม่มีเบียนนาเล่ ตอนนี้มีสองเบียนนาเล่, ห้าปีที่แล้วมีอาร์ตไพรเวทมิวเซียมที่เดียวคือของคุณกิ๊ก-เยาวณีเพิ่งเริ่มต้น ตอนนี้อาร์ตไพรเวทมิวเซียมอีก 4-5 แห่งกำลังจะเปิดตัว

มีอาร์ตสเปซใหม่ๆ ที่ไม่เหมือนใคร เช่น บางกอก คุนส์ฮาเลอ นำงานศิลปะสากลมาจัดแสดง สนับสนุนศิลปินไทยไปเป็นเรสสิเดนเชียลอาร์ติสแสดงงานที่เมืองนอก ทำให้คนรู้จักศิลปินไทยมากขึ้น

คริสตีส์ไทยแลนด์จากสินทรัพย์ลักชัวรี่กว่า 90 เปอร์เซ็นต์ ตอนนี้เรามีงานศิลปะมากขึ้นซึ่งจะพัฒนาไปด้วยกัน”