ทำไม? 'แสง'ส่งผลต่อการนอน ฟื้นฟูสุขภาพ ดูแลผู้ป่วยสมองเสื่อมได้

Keypoint:

• 'โรคอัลไซเมอร์' ภาวะสมองเสื่อมที่รักษาไม่หาย แต่เราสามารถชะลอการเสื่อมถอยของโรคให้เข้าสู่ระยะท้ายให้ช้าที่สุดได้ ผ่านการรักษาต่างๆ 
• แสง สี ใช้บำบัดดูแลสุขภาพได้ ซึ่งในชีวิตของคนเราได้รับแสงธรรมชาติ จากตัวอาทิตย์ และในการดูแลผู้ป่วยภาวะสมองเสื่อม ได้มีการทดลองนำแสงมาใช้บำบัดผู้ป่วย
• การใช้แสงจ้า เป็นอีกทางเลือกหนึ่งที่สามารถช่วยให้ ผู้ป่วยมีคุณภาพการนอนหลับที่ดีขึ้น และสนับสนุนให้มีการฟื้นตัว ได้เร็วขึ้น

'โรคความจําเสื่อมอัลไซเมอร์' เป็นภาวะสมองเสื่อมที่พบได้บ่อยมากถึง 60-80% ของภาวะสมองเสื่อม ซึ่งเป็นปัญหาสุขภาพที่คุกคามคนไทยและประชากรทั่วโลกมายาวนาน โดยในระยะหลังมีการตรวจพบโรคนี้ในผู้ป่วยที่มีอายุน้อยลง เนื่องจากคนส่วนใหญ่มักไม่รู้ตัวว่าตนเอง กําลังเป็นโรคนี้

อีกทั้งโดยทั่วไปผู้ป่วยจะเริ่มแสดงอาการและสามารถวินิจฉัยพบเมื่อมีอายุมากกว่า 65 ปี จากข้อมูลกระทรวงสาธารณสุข คาดว่าจะเพิ่มจํานวนสูงขึ้นเป็น 1.1 ล้านคน ในปี 2573

ข่าวที่เกี่ยวข้อง:

หลงลืม พูดติดขัด สัญญาณเตือน ! อาการ 'โรคสมองเสื่อม'

20 เมนูสมุนไพร 'พรมมิ' บำรุงสมอง ไขมันต่ำ เสริมสุขภาพผู้สูงวัย

ระวัง ใช้โซเชียลมากเกินไปอาจ “สมองเสื่อม” แก้ได้ด้วย “โซเชียลดีท็อกซ์”

เช็กอาการแบบไหนเป็นโรคสมองเสื่อม CaregiverThai.com ช่วยได้เริ่ม1พ.ย.นี้

 

ภาวะสมองเสื่อม อาการถดถอย 6 ด้าน

โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย ได้จัดกิจกรรม 'Light & Life แสงกับสุขภาพ'  โดยรศ.นพ.สุขเจริญ ตั้งวงษ์ไชย หัวหน้าศูนย์ดูแลภาวะสมองเสื่อม โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย กล่าวว่าการตรวจวินิจฉัยและการบำบัดรักษาโรคอัลไซเมอร์ ภาวะสมองเสื่อมเมื่อเกิดอาการแล้วอาจช้าเกินไป โรคนี้เมื่อเป็นแล้วไม่ได้เป็นปัญหาเฉพาะตัวผู้ป่วยเท่านั้น แต่ยังส่งผลกระทบไปถึงผู้ดูแลที่จะต้องดูแลผู้ป่วยตลอด 24 ชั่วโมง อาจทำให้เกิดภาวะเครียด ถือเป็นเรื่องที่ผู้ดูแลต้องเผชิญในการดูแลผู้ป่วยโรคอัลไซเมอร์

ยิ่งสังคมไทยเข้าสู่สังคมสูงวัยอย่างสมบูรณ์แบบ ( super age society ) ที่เราจะมีสัดส่วนประชากรผู้สูงอายุเกิน 20% ในปี 2566 ซึ่งหมายความว่าแนวโน้มการพบผู้ป่วยสมองเสื่อมก็จะเพิ่มขึ้นมากกว่าในปัจจุบัน

ภาวะสมองเสื่อมเป็นกลุ่มอาการเสื่อมถอยของสมรรถภาพสมองในด้านการรู้คิด (cognition) ซึ่งมี 6 ด้าน ได้แก่

1. ความจำและการเรียนรู้
2. การใช้ภาษา
3. สมาธิเชิงซ้อน
4. ความสามารถในการบริหารจัดการ
5. การรับรู้ทักษะการเคลื่อนไหว 
6. การรู้คิดด้านสังคม

จนมีผลกระทบกับการใช้ชีวิตประจำวันและต้องพึ่งพาผู้ดูแล บางคนอาจจะมีอาการทางจิตหรือพฤติกรรมร่วมด้วย

 โรคอัลไซเมอร์เป็นโรคที่พบได้บ่อยที่สุดในกลุ่มภาวะสมองเสื่อมโดยจะมีอาการแสดงในระยะเริ่มต้นในปัญหาด้านความจำนำมาก่อนอาการด้านอื่นๆ     

โดยกลุ่มอาการสามารถแบ่งออกเป็น 2 กลุ่ม คือ

1.กลุ่มภาวะสมองเสื่อมที่รักษาไม่ได้ ได้แก่ โรคอัลไซเมอร์ หรือสมองเสื่อมจากปัญหาหลอดเลือดตีบ ซึ่งพบมากถึงร้อยละ 90

2.กลุ่มภาวะสมองเสื่อมที่รักษาได้ อาจเกิดจากโรคต่อมไทรอยด์เป็นพิษ โรคซิฟิลิสสมอง หรือขาดวิตามินสูง กลุ่มนี้พบน้อยประมาณร้อยละ 10

 

สังเกตอาการเตือนของโรคสมองเสื่อม  

โรคความจำเสื่อม ได้จากพฤติกรรมอาการหลงลืม  จำสิ่งที่เพิ่งเกิดขึ้นไม่ได้ เช่น

• พูดหรือถามคำถามเดิมซ้ำๆ  
• วางของผิดที่ อย่างเอาโทรศัพท์ไปใส่ตู้เย็น เอาแปรงสีฟันไปใส่ตู้กับข้าว 
• เอาของใช้ในครัวไปไว้ในห้องน้ำ แล้วก็หาของชิ้นนั้นไม่เจอ 
• จำนัดหมายไม่ได้  
• จำรายละเอียดเหตุการณ์ที่พึ่งผ่านไปไม่ได้  
• กินข้าวแล้วบอกว่ายังไม่ได้กิน  เป็นต้น

โดยอาการเหล่านี้จะต่างจากคนสูงวัยที่มีอาการหลงลืมทั่วไปคือ อาการหลงลืมเกิดขึ้นบ่อย ต้องใช้เวลานานในการนึกทบทวนแล้วก็ยังนึกไม่ออก เหมือนความจำเรื่องนั้นมันไม่เคยเกิดขึ้นหรือมันหายไปเลย   ในขณะที่คนทั่วไปจะหลงลืมชั่วขณะแล้วพอจะนึกออกได้ในเวลาต่อมา

รศ.นพ.สุขเจริญ อธิบายต่อไปว่านอกจากอาการหลงลืมที่ส่งผลต่อการใช้ชีวิตประจำวันแล้ว ผู้ป่วยโรคอัลไซเมอร์จะมีปัญหาด้านการสื่อสาร ไม่สามารถมีสมาธิจดจ่อกับเรื่องต่างๆ ได้นาน วางแผนหรือตัดสินใจใช้เหตุผลแก้ไขปัญหาไม่ได้ มีวิธีการคิดใช้เหตุผลไม่เหมาะสม 

มีปัญหาเรื่องมิติและทิศทางไม่สามารถทำกิจกรรมที่มีลำดับขั้นตอนที่เคยทำได้  เช่น การใช้โทรศัพท์หรืออุปกรณ์ไฟฟ้า  เริ่มไม่สามารถทำกิจวัตรประจำวันที่เคยทำได้หนักขึ้นเรื่อยๆ มีการเปลี่ยนแปลงบุคลิกภาพ  บางคนจะมีอารมณ์หงุดหงิดเปลี่ยนแปลงง่าย  

“บุคลิกภาพของผู้ป่วยอัลไซเมอร์จะเปลี่ยนไปจากเดิมร่วมกับมีปัญหาทางจิตหรือพฤติกรรม  เช่น มีอาการระแวง หึงหวงทั้งที่ไม่เคยเป็น  พูดจาหยาบคาย  วิตกกังวล หวาดกลัวไม่สมเหตุผล  มีความสนใจสิ่งแวดล้อมลดลง ไม่สนใจเข้าสังคม  แยกตัว จากที่เคยออกไปทำกิจกรรมกับเพื่อนๆ นอกบ้าน อยู่ๆ ก็ไม่ไป เฉื่อยชาไม่ทำอะไร ไม่สนใจคนรอบข้าง ” รศ.นพ.สุขเจริญ กล่าว

ปัจจัยเสี่ยงทำให้เกิดโรคอัลไซเมอร์

โรคอัลไซเมอร์เกิดจากสาเหตุที่หลากหลาย โดยมีปัจจัยเสี่ยงที่สำคัญคือ

• อายุที่เพิ่มขึ้น โดยพบว่าผู้ที่มีอายุช่วง 65-70 ปี มีโอกาสมีภาวะสมองเสื่อมได้ประมาณ 1-2 % และมีโอกาสพบภาวะสมองเสื่อมหรือมีความชุกของโรคเพิ่มขึ้นเท่าตัว ทุกๆ ช่วงอายุ 5 ปีที่เพิ่มขึ้น   
• เพศหญิงมีความเสี่ยงเป็นโรคนี้มากกว่าเพศชาย 
•  ผู้ที่มีประวัติคนในครอบครัวป่วยเป็นโรคนี้จะมีความเสี่ยงสูงขึ้น 
• ผู้ที่มีระดับการศึกษาน้อยมีความเสี่ยงสูงกว่าผู้ที่มีระดับการศึกษาสูง อาจเป็นเพราะผู้ที่มีระดับการศึกษาสูงมีโอกาสทำงานที่ต้องใช้สมองคิดวิเคราะห์มากกว่า  ทำให้สมองถูกใช้งานอยู่ตลอดเวลา
• ภาวะหูตึง เพราะการที่ประสาทหูตึงหรือเสื่อมทำให้สมองถูกกระตุ้นลดลง 
• การเกิดภยันตรายรุนแรงกับสมอง เช่น เกิดอุบัติเหตุทำให้สมองได้รับการกระทบกระเทือน สลบหรือไม่รู้ตัว
•  มีความดันโลหิตสูง โรคเบาหวาน โรคหัวใจ ที่ไม่ได้รับการรักษาควบคุมให้ดี  
• ภาวะอ้วนในวัยกลางคนซึ่งเพิ่มความเสี่ยงเมื่อมีอายุมากขึ้น  
• ภาวะซึมเศร้าในผู้สูงวัย    
• การใช้สารเสพติด การสูบบุหรี่ ดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอร์เกิน 21 มาตรฐานการดื่มต่อสัปดาห์   
• การขาดปฏิสัมพันธ์ทางสังคม เก็บตัวลำพัง 
• การไม่ได้ทำงานหรือทำกิจกรรมที่ต้องใช้สมอง

รักษาผู้ป่วยอัลไซเมอร์ ภาวะสมองเสื่อมโดยใช้แสงบำบัด

เมื่อมีอาการเริ่มต้นที่น่าสงสัยว่าจะเป็นโรคอัลไซเมอร์ แพทย์จะวินิจฉัยด้วยการซักประวัติจากผู้ป่วยและญาติ คนใกล้ชิดหรือผู้ดูแลที่สามารถให้ข้อมูลเกี่ยวกับความสามารถในการใช้ชีวิตประจำวัน และพฤติกรรมที่บ่งบอกถึงความถดถอยด้านการทำงานของสมองของผู้ป่วย

พร้อมทั้งให้ผู้ป่วยเข้ารับการทดสอบสมรรถภาพของสมองโดยใช้แบบทดสอบการรูคิด ประเมินเกี่ยวกับความจำ สมาธิ การตัดสินใจ ทิศทาง การใช้ภาษา และการคำนวณ เป็นต้น จากนั้นจึงจะเป็นการตรวจเลือดและส่งตรวจทางห้องปฏิบัติการ   ตรวจเอกซเรย์ CT หรือ MRI สมอง  เพื่อค้นหาสาเหตุของภาวะสมองเสื่อมให้ชัดเจนต่อไป

“หากวินิจฉัยโรคได้เร็วเท่าไร ผู้ป่วยและคนรอบข้างก็จะได้วางแผนการใช้ชีวิตได้ดียิ่งขึ้นเพื่อรับมือกับอาการของโรคได้  การรักษาผู้ป่วยโรคอัลไซเมอร์ไม่ใช่การรักษาให้หายจากโรค แต่เป็นการวางแผนการใช้ชีวิตและรักษาประคับประคองตามอาการและปัญหาที่เกิดขึ้น ชะลอภาวะสมองให้เสื่อมช้าที่สุด” รศ.นพ.สุขเจริญ ย้ำ

ปัจจุบันแพทย์จะรักษาโดยการให้ยาเพิ่มสารสื่อประสาทเกี่ยวกับความจำ จำพวกยากลุ่มโดเนพิซิล (donepezil)ไรวาสทิกมีน (rivastigmine) กาแลนตามีน (galantamine) แต่ปัญหาคือ ยากลุ่มเหล่านี้เป็นยานอกบัญชียาหลัก แต่เชื่อว่า อีกประมาณ 1-2 ปี จะมียาชื่อสามัญ หรือ Local made ซึ่งเป็นยาที่หมดสิทธิบัตรแล้ว และนำเข้าวัตถุดิบมาจากประเทศอื่น แต่มาบรรจุในประเทศไทย ก็จะเป็นอีกทางเลือกให้กับผู้ป่วย

ขณะนี้ มีแนวทางการบำบัดรักษาอื่นๆ ร่วมด้วย ที่น่าสนใจคือ แถบยุโรป อเมริกา ศึกษาแนวทาง Light therapy หรือการใช้แสงสว่าง สามารถทำให้ความจำของผู้ป่วยดีขึ้น โดยจะทำการทดลองโดยนำผู้ป่วยไว้ภายในห้องที่ถูกสร้างขึ้นพิเศษ และเปิดไฟที่มีความสว่างมากในระดับหนึ่ง เพื่อให้พวกเขารับรู้ถึงแสงสว่างว่า ช่วงไหนคือกลางวันกลางคืน เป็นการกระตุ้นศูนย์รับรู้ที่สูญเสียไปจากภาวะสมองเสื่อมนั่นเอง แต่ทั้งหมดเป็นเพียงงานวิจัยที่ยังไม่ได้ข้อสรุปที่ชัดเจน

ขณะที่ รศ.ดร.ธวัชชัย เตชัสอนันต์ อาจารย์ภาควิชาวิศวกรรมไฟฟ้า จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย กล่าวว่าจากการศึกษาผลการบำบัดด้วยแสงจ้าต่อการนอน ของผู้ป่วยวิกฤตหลังผ่าตัด พบว่าผู้ป่วยกลุ่มที่ได้รับแสงจ้ามีการนอนหลับที่ดีขึ้นกว่ากลุ่มที่ไม่ได้รับ แสงจ้า

ดังนั้น การใช้แสงจ้าจึงเป็นอีกทางเลือกหนึ่งที่สามารถช่วยให้ ผู้ป่วยมีคุณภาพการนอนหลับที่ดีขึ้น และสนับสนุนให้มีการฟื้นตัว ได้เร็วขึ้น และอาจช่วยป้องกันภาวะแทรกซ้อนหลังฝ่าตัดในผู้ป่วยได้

นอกจากนั้น จะมีการนวดในลักษณะการนวดผ่อนคลาย ร่วมกับการฟังเพลง เรียกว่า massage and music therapy ซึ่งสถาบันทางการแพทย์หลายแห่งในต่างประเทศมีการทดลองทำวิธีนี้ ซึ่งพบว่า มีผลทำให้ผู้ป่วยอัลไซเมอร์มีความจำที่ดีขึ้น เพราะจะช่วยให้ผู้ป่วยมีความรู้สึกผ่อนคลาย ทำให้อารมณ์ดีขึ้น และการรับรู้เพิ่มมากขึ้น ขณะที่ประเทศไทยมีการศึกษาเรื่องนี้เช่นกัน แต่เน้นการนวดแผนไทยเพียงอย่างเดียว โดยโรงพยาบาลจิตเวชสงขลา 

“อัลไซเมอร์ถือเป็นกลุ่มอาการสมองเสื่อมที่รักษาไม่หาย ทำได้เพียงให้อาการดีขึ้น ขณะเดียวกันจำนวนผู้ป่วยอัลไซเมอร์ในประเทศไทยก็มีแนวโน้มที่จะเพิ่มขึ้นสอดคล้องกับจำนวนผู้สูงอายุที่เพิ่มมากขึ้น แต่ในส่วนของแพทย์ที่ทำการรักษาเกี่ยวกับโรคนี้โดยตรงยังมีจำนวนไม่เพียงพอ ยาที่ใช้รักษาเกี่ยวกับความจำก็ยังไม่ได้บรรจุอยู่ในบัญชียาหลัก การให้ยากับผู้ป่วยจึงไม่สามารถทำได้อย่างเต็มที่ และอีกปัญหาหนึ่งที่มองข้ามไม่ได้คือ สังคมไทยยังไม่เข้าใจเกี่ยวกับโรคอัลไซเมอร์ โดยยังมองว่าการที่คนแก่ความจำเสื่อมเป็นเรื่องปกติ ทั้งที่จริงๆ แล้วอัลไซเมอร์ คือ โรคที่มักเกิดขึ้นในกลุ่มผู้สูงอายุ และมีความเจ็บปวดกับภาวะที่เป็นมากเช่นกัน” ผศ.นพ.สุขเจริญกล่าว

วิธีดูแลรักษาสมอง ป้องกันโรคอัลไซเมอร์ก่อนสาย

ภาวะสมองเสื่อมเป็นเรื่องป้องกันได้ ซึ่งหลักฐานงานวิจัยหลายชิ้นชี้ว่าคนเราสามารถชะลอการเกิดภาวะสมองเสื่อมได้ตั้งแต่อายุยังน้อย 

รศ.นพ.สุขเจริญ แนะนำว่า หากไม่อยากสมองเสื่อมและอยากให้สมองสดใสอยู่เสมอต้องเริ่มตั้งแต่อายุยังน้อย ปรับไลฟ์สไตล์ของเราให้เป็นสายสุขภาพซึ่งทำได้ง่ายๆ เช่น

• เริ่มจากไม่เครียด ไม่ซึมเศร้า 
• มีปฏิสัมพันธ์ทางสังคม 
• ออกกำลังกายต่อเนื่องและสม่ำเสมอ 
• ตรวจสุขภาพประจำปี 
• รักษาโรคประจำตัวที่มี  
• กินอาหารสายสุขภาพให้ครบห้าหมู่  
• หลีกเลี่ยงการใช้สารเสพติดและเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ 
• งดการสูบบุหรี่ 
• นอนหลับพักผ่อนให้มีคุณภาพการนอนที่ดี  
• เรียนรู้เรื่องใหม่ๆ ในชีวิต  
• ทำกิจกรรมยามว่าง 
•  ฝึกสมาธิ

อ้างอิง:โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย