'ไขมันพอกตับ'โรคใกล้ตัวของคนวัยทำงาน

Keypoint:

•  

 

ว่ากันว่า ‘ไขมันพอกตับ’เกิดขึ้นได้ทั้งในกลุ่มคนที่ดื่มแอลกอฮอล์เป็นประจำ หรือคนที่ไม่ดื่มแอลกอฮอล์ แต่มีความผิดปกติในระบบเผาผลาญ จนทำให้ไขมันไปสะสมอยู่ที่ตับเกินกว่า 5-10% ของน้ำหนักตับ แบบนี้ถือว่าเข้าสู่การเป็นโรคไขมันพอกตับแล้ว

ตับนับเป็นอวัยวะสำคัญและถือว่ามีขนาดใหญ่ที่สุดในบรรดาอวัยวะภายใน ตับของคนเราจะอยู่ใต้ชายโครงขวา มีหน้าที่หลักๆ คือการสร้างน้ำดีเพื่อการช่วยย่อยอาหารประเภทไขมัน และทำลายสารพิษที่เข้าสู่ร่างกาย พร้อมกับช่วยกรองของเสียให้เป็นของดีเพื่อนำกลับมาใช้ใหม่ให้เกิดประโยชน์สูงสุด เมื่อใดก็ตามที่ตับเกิดโรคหรือมีปัญหา เช่น มีไขมันพอกตับ ติดเชื้อไว้รัสตับอักเสบ ตับแข็ง ร่างกายส่วนอื่นๆ ก็จะแย่ไปด้วยทั้งระบบ

ข่าวที่เกี่ยวข้อง:

เข้าใจ "ปลูกถ่ายตับ" เหมาะกับกลุ่มใด มีภาวะแทรกซ้อนหรือไม่

เช็กอาการ "ตับอักเสบในเด็ก"เกี่ยวกับฉีดวัคซีนโควิดหรือไม่?

แพทย์ชี้ 'มะเร็งตับ' ตรวจพบแต่เนิ่นๆ ช่วยเพิ่มโอกาสในการรักษา

'มะเร็งตับ' พบมากเป็นอันดับ 1 ของคนไทย

 

รู้จักภาวะไขมันพอกตับ

โรคที่เกิดขึ้นกับตับที่พบบ่อยจนเราคุ้นหู ก็คือโรคตับอักเสบ” ซึ่งสาเหตุหลักๆ จะเกิดจากการติดเชื้อไวรัส และโรคตับแข็ง เกิดจากการมี 'ไขมันพอกตับ' จนทำให้เกิดเนื้อเยื่อแข็งมาสะสมแทนที่เซลล์ตับที่เสียไป หรือเกิดจากภาวะพิษสุราเรื้อรัง เชื้อไวรัส และการได้รับสารพิษต่างๆ สะสมในร่างกาย ผู้ป่วยโรคตับมักจะไม่มีอาการที่ชัดเจนจึงไม่ค่อยรู้ตัวว่ากำลังอยู่ในภาวะเสี่ยงหรือเกิดโรคแล้ว คนไข้ที่ไม่ได้รับการตรวจสุขภาพตับเป็นประจำจึงมักเข้ามาพบแพทย์เมื่อมีอาการลุกลามหรือเป็นหนักมากแล้ว

รู้จักภาวะไขมันพอกตับภาวะไขมันพอกตับ (Fatty Liver) หมายถึง ภาวะที่มีการสะสมของไขมัน ซึ่งส่วนใหญ่อยู่ในรูปของ Triglyceride ในเซลล์ตับ กล่าวคือมีปริมาณน้ำตาลส่วนเกินในร่างกายมากเกินความต้องการจนตับนำไปสร้างเป็นไขมัน (Lipogenesis)

ในคนปกติระดับน้ำตาลจะถูกควบคุมโดยอินซูลิน (Insulin) ซึ่งผลิตมาจากตับอ่อน (Pancreas) เมื่อน้ำตาลในเลือดสูง ตับอ่อนจะหลั่งอินซูลินออกมามากขึ้น โดยอินซูลินจะออกฤทธิ์ที่ตับ กล้ามเนื้อ และเซลล์ไขมันเพื่อให้ใช้น้ำตาล

ในภาวะที่ดื้อต่ออินซูลิน (Insulin Resistance) ซึ่งอาจจะเกิดจากกรรมพันธุ์ (Genetic Predisposition) หรือจากพฤติกรรม (Imbalance Lifestyle) การรับประทานอาหารที่มีน้ำตาลหรือไขมันมากเกินไป (High Carbohydrate and High Fat Diet) จะทำให้เซลล์ต่าง ๆ ไม่ตอบสนองต่ออินซูลิน ทำให้ตับอ่อนต้องผลิตอินซูลินเพิ่มมากขึ้นเพื่อรักษาระดับน้ำตาลในเลือดให้คงที่ เมื่อภาวะดื้อต่ออินซูลินเพิ่มมากขึ้นจึงทำให้ตับมีการสะสมไขมันเพิ่มมากขึ้นเรื่อย ๆ

ในยุคนี้ไม่มีน้ำตาลไหนจะอันตรายไปกว่า High Fructose Corn Syrup ที่อุตสาหกรรมอาหารและเครื่องดื่มนำมาใช้ปรุงแต่งผลิตภัณฑ์อาหารและเครื่องดื่มสำเร็จรูปทั้งหลายอันเป็นสาเหตุใหญ่ที่สุดที่นำไปสู่ภาวะไขมันพอกตับ 

 

ไขมันพอกตับ สัมพันธ์ทำให้เกิดโรคอื่นๆ

 

นพ. อนุพงศ์ ตั้งอรุณสันติ อนุสาขาอายุรศาสตร์โรคระบบทางเดินอาหาร  โรงพยาบาลโดยปกติไขมันในร่างกายจะเป็นแหล่งพลังงาน เมื่อไหร่ที่เกิดการอดอาหาร ร่างกายก็จะดึงไขมันมาใช้เป็นพลังงานทดแทน โดยแหล่งที่เก็บไขมันในร่างกาย จะมีอยู่ 2 แหล่งใหญ่ๆ คือ หน้าท้องหรือที่พุง และอีกแหล่งซึ่งเป็นแหล่งที่ใหญ่ก็คือที่ตับ

ไขมันที่ตับนี่นับว่าเป็นแหล่งพลังงานที่ใหญ่ที่สุด หากเกิดการสะสมของไขมันที่ตับมากๆ ก็จะเกิดภาวะไขมันพอกตับ ซึ่งไขมันนั้นก็เกิดมาจากการที่เราทานอาหารไขมันสูง ดื่มแอลกฮอล์นั้นเอง ซึ่งถ้าเกิดภาวะไขมันพอกตับก็จะส่งผลให้เกิดปัญหาสุขภาพ และเป็นตัวการสำคัญที่ก่อให้เกิดโรคตับแข็ง และมะเร็งตับ

หากมีภาวะของไขมันพอกตับ คือการสะสมของไขมันเข้าไปในเซลล์ตับต่อเนื่องเป็นเวลานาน ก็จะส่งผลให้เกิดการอักเสบของเนื้อตับได้และส่งผลกระทบต่อระบบต่างๆ ในร่างกายตามมา ทำให้เกิดโรคแทรกซ้อนอื่นๆ โดยเฉพาะโรคเรื้อรังต่างๆ อาจเป็นโรคที่เป็นอยู่เดิม เช่น

• โรคเบาหวาน
• ตับอักเสบจากไวรัสชนิดต่างๆ
• โรคอ้วน
• ไขมันในเลือดสูง
• ความดัน โลหิตสูง
• หลอดเลือดหัวใจตีบ

หากมีการอักเสบของตับเป็นเวลานาน ก็ส่งผลให้เกิดการทำลายของเซลล์ตับและการมีแทนที่ด้วยพังผืด จนในที่สุดจะทำให้เกิดตับแข็ง ไขมันพอกตับ และเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิด มะเร็งตับได้

เช็กอาการ เข้าข่ายไขมันพอกตับหรือไม่?

สำหรับอาการของโรคไขมันพอกตับนั้น เป็นสิ่งที่น่าเป็นห่วงเพราะ ส่วนใหญ่ในระยะแรกๆ ของโรค นั้นไม่แสดงอาการ หรือหากมีอาการก็อาจเป็นอาการที่ไม่เฉพาะเจาะจงมากพอที่จะบ่งบอกโรคได้ เช่น อ่อนเพลีย คลื่นไส้เล็กน้อย รู้สึกตึงบริเวณใต้ชายโครงขวา

โดยอาการไขมันพอกตับที่พบบ่อย มีดังนี้ 

• เบื่ออาหาร คลื่นไส้ มึนงง 
• ผิวและตาเหลือง 
• ปัสสาวะสีเข้ม 
• อ่อนเพลีย ไม่มีแรง รู้สึกเหนื่อย 
• น้ำหนักลดโดยไม่ทราบสาเหตุ 
• ขาบวม หรือมีน้ำในช่องท้อง 
• ไม่สบายท้องหรือปวดบริเวณท้องด้านขวาบน 
• ผิวหนังคัน ช้ำ หรือเลือดออก 

เนื่องจากโรคที่เกี่ยวกับตับนั้น เป็นโรคที่มีการดำเนินโรคค่อนข้างช้าไม่ใช่ว่าใช้เวลาแค่ 1 หรือ 2 ปีจะเกิดปัญหา แต่ต้องใช้เวลานานกว่าโรคไขมันพอกตับจะดำเนินไปอีกขั้น โดยส่วนใหญ่การตรวจพบโรคไขมันพอกตับจึงมักพบเมื่อผู้ป่วยเข้ารับการเจาะเลือดตรวจสุขภาพประจำปี หรือตรวจทางการแพทย์ด้วยเหตุผลอื่นๆ ซึ่งในบางรายพอเริ่มตรวจพบไขมันพอกตับก็อาจกลายเป็นภาวะตับแข็งแล้วก็เป็นได้

รู้ได้อย่างไรว่ากำลังมีไขมันพอกตับ

เจาะเลือดดูการทำงานของตับ (Liver Function Test) ว่ามีค่าการอักเสบ (Inflammation) สูงกว่าปกติหรือไม่ ในคนที่มีภาวะไขมันพอกตับอาจพบระดับน้ำตาลและระดับไขมันในเลือดสูงกว่าปกติร่วมด้วย

• การตรวจอัลตราซาวนด์บริเวณช่องท้องจะพบว่าตับอาจมีขนาดโตขึ้นและมีลักษณะขาวขึ้นเมื่อเทียบกับไตและม้าม
• การตรวจวัดไขมันพอกตับจากการ Scan ด้วยเครื่อง (Dexa Scan Whole Body)
• Fibroscan เป็นการตรวจความยืดหยุ่นพร้อมกับประเมินไขมันสะสมภายในเนื้อตับเพื่อสำรวจความเสียหายของเนื้อเยื่อจากการมีไขมันไปพอก

ใครบ้างที่ควรตรวจไฟโบรสแกน?

• ผู้ป่วยโรคตับที่มีผลเลือดค่าการทำงานตับ AST/ALT มากกว่า 1 เพราะมีโอกาสเป็นโรคตับแข็ง
• มีเชื้อไวรัสตับอักเสบ บี และ ซี
• ดื่มเหล้าเป็นเวลานาน
• ทานยา หรือสมุนไพร ติดต่อกันเป็นเวลานาน
• ผู้ป่วยโรคเบาหวาน ซึ่งจะมีความเสี่ยงเป็นมะเร็งตับมากกว่าคนปรกติ ถึง 4 เท่า
• อ้วนลงพุง หรือน้ำหนักเกิน
• กลุ่มภาวะไขมันพอกตับที่อายุมากกว่า 45 ปี

ข้อดีของการตรวจตรวจตับด้วยไฟโบรสแกน (Fibro Scan)

• ตรวจง่าย ได้ผลเร็ว
• ไม่ได้รับความเจ็บปวดใดๆ

'ไขมันพอกตับ' นำไปสู่โรคตับแข็งได้

เมื่อไขมันไปพอกตับมากๆ เข้าก็ทำให้ตับอักเสบหรือเซลล์ตับตาย จนนำไปสู่การเกิดพังผืดที่ตับ และกลายเป็นคนไข้โรคตับแข็งในที่สุด เมื่อคนไข้มีภาวะตับแข็งแล้วแพทย์จะรักษาด้วยการควบคุมอาการและช่วยไขมันในตับลดน้อยลงเท่าที่จะเป็นไปได้ แต่จะไม่หายขาด

ก่อนจะเป็น 'ตับแข็ง' หรือ 'มะเร็งตับ'

• ระยะแรก เริ่มจากการเกิดไขมันสะสมในเนื้อตับ แต่ยังไม่มีอาการ หรือการอักเสบเกิดขึ้นภายในตับ
• ระยะที่สอง เมื่อมีไขมันสะสมอย่างต่อเนื่องที่ตับ ตับจะเริ่มเข้าสู่ภาวะอักเสบ หากปล่อยทิ้งไว้ ไม่รักษาหรือรักษาไม่หายก็มีก็มีโอกาสจะกลายเป็น 'ตับอักเสบเรื้อรัง'
• ระยะที่สาม เมื่อโรคลุกลามหรือเป็นเรื้อรังจะเกิดภาวะการอักเสบรุนแรงขึ้น หรือเกิดพังผืดสะสมไปเรื่อยๆ เซลล์ตับจะค่อยๆ ถูกทำลาย
• ระยะที่สี่ เมื่อเซลล์ตับถูกทำลายมากขึ้นๆ ตับจะทำงานไม่ได้เพราะเกิดภาวะตับแข็ง และอาจลุกลามจนเป็น 'มะเร็งตับ' ในที่สุด

 ไม่อยากเป็นไขมันพอกตับต้องเปลี่ยนพฤติกรรม

 

ผู้ที่มีความเสี่ยงประเภทน้ำหนักตัวเกิน ชอบปาร์ตี้ ดื่มกินหนักๆ ติดต่อกันเป็นเวลาหลายปี ถ้าไม่อยากเป็นโรคไขมันพอกตับ จนนำไปสู่โรคตับแข็ง ก็ต้องปรับเปลี่ยนพฤติกรรมเสียใหม่ สิ่งที่แพทย์แนะนำนั้นก็ทำได้ไม่ยาก เช่น

• เลิกสูบบุหรี่ หรือไม่อยู่ในสถานที่ที่มีควันบุหรี่
• เลี่ยงการดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์
• ดื่มน้ำสะอาดมากๆ จิบน้ำบ่อยๆ
• กินอาหารที่มีประโยชน์ ลดการกินของหวาน ของมัน
• ออกกำลังกายให้ได้อย่างน้อยสัปดาห์ละ 160 นาที
• ระวังเรื่องน้ำหนักตัวอย่าให้เกินมาตรฐาน
• ขับถ่ายเป็นประจำ ระวังอย่าให้ท้องผูก
• หากมียาที่ต้องกินประจำควรปรึกษาแพทย์
• รักษาโรคที่เป็นอยู่ เช่น เบาหวาน ไขมันในเลือดสูง โรคอ้วน ให้อยู่ในภาวะที่ปกติที่สุด
• หลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารที่มีไขมันสูง (High Fat) เช่น นม เนย ไอศกรีม เค้ก ชีส กะทิ อาหารทะเล ไข่แดง และเนื่องจาก Triglyceride เป็นตัวสำคัญที่สะสมคั่งในตับก็ต้องพยายามหลีกเลี่ยงไม่รับประทานอาหารที่มีแป้งและน้ำตาลมากเกินไปด้วยเช่นกัน 
• เพิ่มผักผลไม้สด ถั่ว และธัญพืชที่มีเมล็ด เช่น เมล็ดดอกทานตะวัน (Sunflower Seed) เมล็ด ฟักทอง (Pumpkin Seed) งา (Sesame Seed) นอกจากนี้การรับประทานผักบางชนิดยังสามารถช่วยเร่งกระบวนการกำจัดพิษออกจากตับ (Detoxification) ได้ เช่น ผักตระกูลบรอกโคลี กะหล่ำ กระเทียม และหัวหอม

• แนะนำให้รับประทานเนื้อที่ไม่ติดมัน เช่น เนื้อปลา
• เน้นทานไขมันที่มีคุณค่าทางอาหารสูง เช่น น้ำมันมะกอก (Olive Oil) อะโวคาโด (Avocado) น้ำมันปลาโอเมก้า3 (Omega 3 Fish Oil)
• สมุนไพรและอาหารเสริมบางชนิดทำหน้าที่ช่วยขับสารพิษออกจากตับได้ เช่น Milk Thistle,  Alpha Lipoic Acid (ALA), N-Acetyl-l-Cysteine (NAC)/NAC เป็นสารตั้งต้นของ Glutathione ซึ่งเป็นสารต้านอนุมูลอิสระที่สำคัญมากที่สุดในร่างกาย ทำหน้าที่ช่วยขับพิษออกจากตับ นอกจากนี้ Vitamin B และแมกนีเซียม (Magnesium) ยังมีคุณสมบัติในการช่วยเยียวยาและกระตุ้นการซ่อมแซมเซลล์ตับที่เสียหายอีกด้วย

อ้างอิง:รพ.สมิติเวช ,รพ.กรุงเทพ ,รพ.เปาโล