จับตา '(ร่าง)พ.ร.บ.อสม.' เข้าสู่สภาฯ สิทธิประโยชน์-สวัสดิการ เพียบ!

ตามระเบียบวาระการประชุมภสาผู้แทนราษฎรครั้งที่ 14 (สมัยสามัญประจำปีครั้งที่หนึ่ง) วันที่ 20 สิงหาคม 2568 มีกำหนด ร่างพระราชบัญญัติอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน พ.ศ. .... เป็นเรื่องด่วน 1 ใน 19 เรื่อง

ทั้งนี้ ร่างพ.ร.บ.อสม.ฉบับนี้เป็นฉบับที่คณะรัฐมนตรี(ครม.)ได้มีมติเห็นชอบในหลักการ ตามที่กระทรวงสาธารณสุข(สธ.)เสนอ โดยมีวัตถุประสงค์หลักเพื่อกำหนดสถานะทางกฎหมายสำหรับอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) ให้สามารถปฏิบัติหน้าที่ได้อย่างมีประสิทธิภาพและได้รับการคุ้มครองอย่างเหมาะสม พระราชบัญญัติฉบับนี้ถือเป็นก้าวสำคัญในการเสริมสร้างระบบสุขภาพภาคประชาชนให้แข็งแกร่ง และยกระดับคุณภาพชีวิตของประชาชนไทยให้ดียิ่งขึ้น

หลักการและเหตุผลเบื้องหลังการตรากฎหมาย

ร่าง พ.ร.บ.อสม. ฉบับนี้มีหลักการสำคัญ คือ การจัดให้มีกฎหมายว่าด้วยอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน เพื่อสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพของประชาชน ซึ่งเป็นรากฐานสำคัญในการพัฒนาคุณภาพชีวิตที่ดีอย่างยั่งยืนของทุกคนในชุมชน รัฐบาลเล็งเห็นว่า อสม. มีบทบาทสำคัญอย่างยิ่งในการให้บริการด้านสุขภาพ การควบคุมและป้องกันโรค การรักษาพยาบาล และการฟื้นฟูสุขภาพในระดับชุมชน การมีกฎหมายรองรับจะช่วยให้ อสม. เป็นผู้ปฏิบัติงานที่มีประสิทธิภาพ มีความรู้ความสามารถ และมีขวัญกำลังใจในการทำงานเพื่อประโยชน์สาธารณะ

กำหนดโครงสร้างที่สำคัญเพื่อการบริหารจัดการ อสม. โดยมีคณะกรรมการส่งเสริมและสนับสนุนอสม.ระดับประเทศ มีปลัดกระทรวงสาธารณสุขเป็นประธาน,คณะกรรมการฯระดับเขตสุขภาพ มีผู้ตรวจราชการกระทรวงสาธารณสุขเป็นประธาน ,และคณะกรรมการฯระดับจังหวัด มีนายแพทย์สาธารณสุขจังหวัดเป็นประธาน

สิทธิประโยชน์และสวัสดิการของ อสม.

ร่างพ.ร.บ.อสม. กำหนดสิทธิประโยชน์และสวัสดิการสำหรับ อสม. เพื่อเป็นขวัญกำลังใจและแรงจูงใจในการปฏิบัติหน้าที่ ดังนี้

• สิทธิได้รับเงินค่าป่วยการสำหรับ การปฏิบัติหน้าที่ตามพระราชบัญญัตินี้ การได้รับเงินค่าป่วยการตามวรรคหนึ่ง ให้เป็นไปตามอัตรา หลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขที่รัฐมนตรีประกาศกำหนดโดยความเห็นชอบของกระทรวงการคลัง
• ค่ารักษาพยาบาล  สิทธิได้รับการช่วยเหลือในการ รักษาพยาบาล ค่าห้องพิเศษ และค่าอาหารพิเศษ จากโรงพยาบาลหรือหน่วยบริการสาธารณสุข ในสังกัดกระทรวงสาธารณสุขหรือกรุงเทพมหานคร หรือหน่วยบริการสาธารณสุขอื่นที่รัฐมนตรี ประกาศกำหนด โดยให้เบิกจ่ายจากเงินรายได้ของโรงพยาบาลหรือหน่วยบริการสาธารณสุขนั้นๆ
• มีสิทธิเบิกค่าใช้จ่ายสำหรับ การปฏิบัติหน้าที่ตามพระราชบัญญัตินี้
• อสม.และบุตรมีสิทธิได้รับการศึกษา และอบรมในสถาบันการศึกษาในสังกัดกระทรวงสาธารณสุขหรือหน่วยงานอื่น
• ให้กรมสนับสนุนบริการสุขภาพ เป็นหน่วยงานกลางในการสนับสนุนกิจการอสม. เพื่อเป็นสวัสดิการแก่อสม.ตามความจำเป็นและเหมาะสม อาทิ ช่วยเหลือเยียวยาอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้านซึ่งได้รับผลกระทบ ด้านสุขภาพร่างกายหรือจิตใจอันเนื่องมาจากการปฏิบัติงาน, สนับสนุนค่าใช้จ่ายเพื่อการเสริมสร้างขวัญกำลังใจ ช่วยเหลือเยียวยา และสวัสดิการอื่นใด และ ให้สวัสดิการแก่บุคคลซึ่งปฏิบัติหน้าที่อสม.มาเป็นระยะเวลาไม่น้อยกว่า 20 ปี และพ้นสภาพ เฉพาะกรณีมีอายุเกิน 60 ปี

การขึ้นทะเบียนและการพ้นจากทะเบียนของ อสม.

บุคคลซึ่งมีคุณสมบัติและไม่มีลักษณะต้องห้าม ดังต่อไปนี้ เป็นผู้มีสิทธิ ได้รับการคัดเลือกเพื่อขึ้นทะเบียนเป็นอสม.

• มีอายุไม่ต่ำกว่าสิบแปดปี แต่ไม่เกินหกสิบปี
• มีความรู้ความสามารถอ่านออกเขียนได้
• มีชื่ออยู่ในทะเบียนบ้านและอาศัยอยู่เป็นการประจำในหมู่บ้านหรือชุมชน ที่ประสงค์จะเป็นอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้านไม่น้อยกว่าหกเดือน
• สมัครใจและเสียสละเพื่อช่วยเหลือการดำเนินงานสาธารณสุข
• สามารถเสียสละเวลาสำหรับการปฏิบัติหน้าที่อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน
• ผ่านการฝึกอบรมและการประเมินความรู้ความสามารถตามหลักสูตร ฝึกอบรมมาตรฐานอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้านจากสถาบันฝึกอบรมที่ได้รับการรับรองจาก กระทรวงสาธารณสุข 
• ไม่เป็นคนไร้ความสามารถหรือคนเสมือนไร้ความสามารถ
• ไม่เคยพ้นสภาพการเป็นอสม.
• ไม่เป็นข้าราชการการเมือง ผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง สมาชิกสภาท้องถิ่น ผู้บริหารท้องถิ่น กรรมการหรือผู้บริหารพรรคการเมือง หรือเจ้าหน้าที่ในพรรคการเมือง
• ไม่เป็นข้าราชการ พนักงาน หรือลูกจ้างของหน่วยงานของรัฐ ซึ่งมีตำแหน่งหรือ เงินเดือนประจำหรือได้รับค่าจ้างหรือประโยชน์ตอบแทนอย่างอื่นเป็นรายเดือน เว้นแต่เป็นพนักงาน หรือลูกจ้างของรัฐวิสาหกิจตามที่รัฐมนตรีประกาศกำหนด โดยการออกประกาศจะต้องพิจารณาถึง เหตุผลและความจำเป็นด้วย

การพ้นสภาพของอสม.พ้นสภาพ

• ตาย
• ลาออก
• ไม่ผ่านการประเมินมาตรฐานการปฏิบัติงานของอสม.
• คณะกรรมการระดับจังหวัดหรือคณะกรรมการกรุงเทพมหานครมีคำสั่ง ให้พ้นสภาพ
• ได้รับโทษจำคุกโดยคำพิพากษาถึงที่สุดให้จำคุก เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิด ที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
• ขาดคุณสมบัติหรือมีลักษณะต้องห้ามอย่างหนึ่งอย่างใด

เสียงสะท้อนต่อร่าง พ.ร.บ. อสม.

ก่อนการพิจารณาอนุมัติร่าง พ.ร.บ. อสม. ของคณะรัฐมนตรี ได้มีการเปิดรับฟังความคิดเห็นจากประชาชนและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในวงกว้าง ซึ่งผลการรับฟังความคิดเห็นแสดงให้เห็นว่าประชาชนและ อสม. มองว่าร่าง พ.ร.บ. นี้มีความสำคัญและจำเป็นอย่างยิ่งในการยกระดับบทบาทและคุณภาพชีวิตของ อสม. รวมถึงการพัฒนาระบบสาธารณสุขของประเทศ โดยผลสรุปความคิดเห็นส่วนใหญ่เป็นไปในทิศทางที่เห็นด้วยและสนับสนุนร่างกฎหมายฉบับนี้อย่างมาก

• ประชาชนและ อสม. ส่วนใหญ่เห็นด้วยกับร่าง พ.ร.บ. อสม. ในภาพรวม โดยมีผู้เห็นด้วยสูงถึง 99.80 %
• การจัดตั้งคณะกรรมการระดับต่างๆ ได้รับการสนับสนุนอย่างมากเช่นกัน โดยเฉพาะคณะกรรมการระดับประเทศ จังหวัด และกรุงเทพมหานคร
• ประชาชนส่วนใหญ่เห็นด้วยกับการให้สิทธิประโยชน์ เช่น ค่าป่วยการ การรักษาพยาบาล และค่าทดแทน โดยมีผู้เห็นด้วย 99.80 %
•  หลักเกณฑ์การขึ้นทะเบียนและพ้นจากทะเบียน อสม. ก็ได้รับการสนับสนุนอย่างมากเช่นกัน