ธปท.เปิดผลสำรวจ สุขภาพการเงินคนไทยดี แต่ หนี้ครัวเรือน ยังน่าห่วง

ที่ไม่เพียงสะท้อนพฤติกรรมการใช้เงินของแต่ละบุคคคล แต่ยังบอกถึงสถานะทางการเงิน รวมทั้งแนวโน้มของการเงินระดับครัวเรือน ที่สามารถเชื่อมโยงไปยังภาพเศรษฐกิจในระดับภูมิภาคและระดับประเทศด้วย

จากผลการสำรวจระดับทักษะทางการเงินของคนไทย โดยธนาคารแห่งประเทศไทยร่วมกับสำนักงานสถิติแห่งชาติ ภายใต้กรอบขององค์การเพื่อความร่วมมือทางเศรษฐกิจและการพัฒนา (OECD)

ครั้งล่าสุดในปี 2565 แสดงให้เห็นว่าคนไทยมีพัฒนาการที่ดีขึ้นในเกือบทุกมิติ โดยมีคะแนนทักษะทางการเงินเฉลี่ยอยู่ที่ 71.4% เพิ่มจากปี 2563 ที่มีคะแนนเฉลี่ย 67.4% และสูงกว่าค่าเฉลี่ยจากการสำรวจของ OECD ที่ 60.5% (คะแนนเฉลี่ยทักษะทางการเงินของ 26 ประเทศที่เข้าร่วมโครงการสำรวจทักษะทางการเงินกับ OECD ในปี 2563 )

คะแนนทักษะทางการเงิน ประกอบด้วย 3 ส่วน คือ ความรู้ทางการเงิน พฤติกรรมทางการเงินและทัศนคติทางการเงิน 

สุขภาพทางการเงินของคนไทยที่ดีขึ้นนั้นมาจากความรู้และพฤติกรรมทางการเงินที่ดีขึ้น แต่ทัศนคติทางการเงินมีแนวโน้มลดลง โดยผลคะแนนความรู้ทางการเงินเพิ่มขึ้นจาก 62.6% เป็น 69.7% แสดงให้เห็นถึงความเข้าใจเกี่ยวกับการลงทุน ความเสี่ยง ผลตอบแทน เงินเฟ้อ และดอกเบี้ยทบต้น

ในขณะที่พฤติกรรมการเงินดีขึ้นจาก 66.4% เป็น 70.3% ซึ่งเป็นผลจากการเริ่มวางแผนทางการเงินและการออมเงิน อาจเป็นเพราะหลายหน่วยงานให้ความสำคัญกับการส่งเสริมความรู้ทางการเงินมากขึ้น 

อย่างไรก็ตาม ยังมีประเด็นที่น่ากังวล คือ “ทัศนคติทางการเงิน” ที่ลดลงเล็กน้อยจาก 77.8% เหลือ 76.8% สะท้อนว่าคนไทยบางส่วนมองความสุขจากการใช้เงินในปัจจุบันมากกว่าในอนาคต

หนี้ครัวเรือนสูง คือปัญหาใหญ่ แม้สุขภาพทางการเงินของคนไทยในภาพรวมจะดีขึ้น แต่ “หนี้ครัวเรือน” ยังอยู่ในระดับสูง อาจเปรียบได้กับระดับไขมันในเส้นเลือดที่ยังอยู่ในระดับสูงจากรายงานการตรวจสุขภาพประจำปี

โดยอัตราส่วนหนี้ครัวเรือนต่อ GDP สูงกว่า 80% มาตั้งแต่ปี 2558 และแตะจุดสูงสุดที่ 90% ในปี 2564 แม้สัดส่วนจะเริ่มทยอยลดลงในปี 2565 จนถึงปัจจุบัน แต่ก็ยังคงอยู่ในระดับที่สูงกว่าระดับ 80% ซึ่งเป็นระดับยั่งยืนตามเกณฑ์ของ Bank for International Settlements (BIS) (แนวทางการแก้ไขปัญหาหนี้ครัวเรือนอย่างยั่งยืน ธนาคารแห่งประเทศไทย)

หนึ่งในสาเหตุหลักคือ รายได้ของครัวเรือนไทยมีความไม่แน่นอน มีรายได้ไม่เพียงพอกับรายจ่าย อีกปัจจัยคือ ความเปราะบางด้านโครงสร้างรายได้ ที่มีการพึ่งพาเงินโอนจากลูกหลานและสมาชิกในครอบครัว ซึ่งส่งผลให้มีการกู้ยืมเงินเพิ่มขึ้นเมื่อพบปัญหาสภาพคล่องในครัวเรือน

โดยเฉพาะในกลุ่มผู้มีรายได้น้อยหรือไม่มั่นคง เช่น เกษตรกร แรงงานผู้ประกอบอาชีพอิสระ นอกจากนี้ ผลกระทบจากโควิด-19 ทำให้สถานะการเงินของครัวเรือนเปราะบางลงไปอีก ส่วนหนึ่งยังฟื้นตัวไม่ทัน รวมทั้งต้องเผชิญกับค่าครองชีพที่เร่งตัวในปี 2566-2567

การทำให้ปัญหาหนี้ครัวเรือนที่เรื้อรังลดลงควรได้รับการดูแลเชิงโครงสร้าง ซึ่งประเด็นสำคัญที่จะช่วยยกระดับความเป็นอยู่ของครัวเรือนไทยในระยะยาว คือ การเสริมสร้างรายได้ครัวเรือน ผ่านทั้งด้านรายได้ เช่น การส่งเสริมอาชีพ การเพิ่มประสิทธิภาพการผลิต และด้านรายจ่าย เช่น การวางแผนทางการเงิน

โดยการปลูกฝังเรื่องการเงินเริ่มต้นจากภายในครอบครัวและเน้นการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม รวมทั้งการเชื่อมโยงกับยุคดิจิทัล อาทิ การนำแอปพลิเคชันมาใช้ในการบริหารจัดการเงิน เพื่อให้การวางแผนและเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมทางการเงินมีความสะดวก รวดเร็ว และยั่งยืน

นอกจากนี้ ในการพัฒนาทักษะทางการเงินให้ยั่งยืนในระยะยาว กระทรวงการคลัง และธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) ได้ร่วมมือกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง รวม 17 แห่ง ในการจัดทำ “แผนปฏิบัติการด้านการพัฒนาทักษะทางการเงิน พ.ศ. 2565-2570” โดยมีเป้าหมายสำคัญ 3 ด้าน เพื่อช่วยพัฒนาทักษะทางการเงิน ได้แก่ 

1) สร้างความตระหนักรู้ (Awareness) ให้ประชาชนเห็นความสำคัญของการวางแผนและจัดการเงิน

2) พัฒนาทักษะ (Financial Literacy) เพื่อให้สามารถใช้ความรู้ทางการเงินได้จริงในชีวิตประจำวัน

3) สร้างระบบนิเวศที่ยั่งยืน (Sustainable Mechanism) รวมถึงกลไกการคุ้มครองผู้บริโภคทางการเงิน (Customer Protection)

ในบทบาทการคุ้มครองผู้ใช้บริการทางการเงิน ของ ธปท. ได้ให้ความสำคัญกับ 3 เรื่อง คือ

1) การกำกับดูแลผู้ให้บริการทางการเงินให้มีการให้บริการอย่างเป็นธรรม (Market Conduct) ผ่านการกำหนดมาตรฐานที่เหมาะสมและการกำกับตรวจสอบที่มีประสิทธิภาพ

2) การสร้างกระบวนการส่งเสริมความรู้ทางการเงินเพื่อให้คนไทยมีทักษะทางการเงินที่เหมาะสม (Financial Life Skills) 

ผ่านการผลักดันหลักสูตร Financial Literacy (FinLit) เข้าสถานศึกษาในทุกช่วงชั้น และสร้าง BOT Website เป็น FinLit knowledge hub ที่ทุกคนสามารถเข้าถึงได้ และ

3) การมีเครื่องมือในการช่วยแก้ไขปัญหาหนี้ที่เพียงพอ เช่น การสร้างหมอหนี้ การให้คำแนะนำดูแลเรื่องร้องเรียนให้ประชาชน เพื่อที่จะสร้างรากฐานการส่งเสริมความรู้ทางการเงินอย่างเป็นระบบและประชาชนได้รับความคุ้มครองทางการเงิน

แม้ “สุขภาพการเงิน” ของคนไทยจะดีขึ้นโดยเฉพาะในแง่ของความรู้และพฤติกรรมทางการเงินแต่ “ภาระหนี้ครัวเรือน” ยังเป็นปัญหาเรื้อรังที่ต้องได้รับการดูแลเชิงโครงสร้าง ทั้งจากหน่วยงานกำกับดูแล ภาครัฐ ภาคเอกชนและหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง รวมถึงในส่วนของภาคครัวเรือนเอง

ท้ายที่สุด การพัฒนาทักษะทางการเงิน จึงไม่ใช่เพียงการพัฒนาหรือการเรียนรู้ในส่วนของเนื้อหาความรู้ทางการเงินเท่านั้น แต่คือ “การปลูกฝังความรู้ ทัศนคติทางการเงินที่ดี ไปจนถึงการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมทางการเงิน” เพื่อนำไปสู่ความยั่งยืนทางการเงินในระดับครัวเรือน และสนับสนุนการพัฒนาเศรษฐกิจไทยให้มั่นคงต่อไป

* บทความนี้เป็นความคิดเห็นส่วนบุคคล จึงไม่จำเป็นต้องสอดคล้องกับความเห็นของหน่วยงานที่ผู้เขียนสังกัด