‘คยา’ ต้นกำเนิดพุทธศาสนา เมืองแห่งศรัทธา สะพานเชื่อมสัมพันธ์ไทย-อินเดีย | World Wide View

“เมืองที่รถ คน และวัวใช้ถนนร่วมกันอย่างสันติ เมืองที่เสียงแตรคือจังหวะขับเคลื่อนชีวิต และเมืองที่ความศรัทธานำพาผู้คนจากทั่วโลกมาพบกัน”

คยา เมืองเล็กๆ ในรัฐพิหาร อินเดีย หนึ่งในสังเวชนียสถานและจุดเริ่มต้นของพุทธศาสนา ในสมัยพุทธกาลที่แห่งนี้คืออุรุเวลาเสนานิคม หรือที่ผู้คนในปัจจุบันรู้จักกันในชื่อ “พุทธคยา” ซึ่งมีความหมายว่า เมืองคยา (Gaya) อันเป็นสถานที่ตรัสรู้ของพระพุทธเจ้า (Bodh)

พุทธคยา ตั้งอยู่ทางฝั่งตะวันตกของแม่น้ำเนรัญชรา และเป็นที่ประดิษฐานของพุทธศาสนสถานที่สำคัญหลายแห่ง อาทิ สถูปบ้านนางสุชาดา ผู้ถวายข้าวมธุปายาสให้แก่พระพุทธเจ้าเพื่อยุติการบำเพ็ญทุกรกิริยา และวัดมหาโพธิ์ ซึ่งมีใจกลางคือองค์เจดีย์สี่เหลี่ยมขนาดใหญ่ ล้อมรอบด้วยโบราณสถานและโบราณวัตถุที่สำคัญในพุทธประวัติ ได้แก่ ต้นพระศรีมหาโพธิ์และพระแท่นวัชรอาสน์ที่ให้ความร่มเย็นและเป็นที่ประทับของพระพุทธเจ้าเมื่อยามตรัสรู้ ตลอดจนสถานที่เจ็ดแห่ง (สัตตมหาสถาน) ที่พระพุทธเจ้าเสด็จไปประทับ นั่งสมาธิ และเดินจงกรม เพื่อเสวยความสุขอันเกิดจากการหลุดพ้น (วิมุติสุข) ภายหลังตรัสรู้นานกว่าเจ็ดสัปดาห์

วัดมหาโพธิ์ ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลกทางวัฒนธรรมโดยองค์การยูเนสโก (UNESCO) ในปี พ.ศ. 2545 และกลายเป็นจุดหมายสำคัญของผู้แสวงบุญจากทั่วโลก ภายใต้นโยบายของรัฐบาลอินเดียที่เปิดพื้นที่ให้นานาประเทศที่นับถือพุทธศาสนาเข้ามาสร้างวัดในบริเวณนี้ ปัจจุบันพุทธคยาจึงเป็นที่ตั้งของวัดจากประเทศต่างๆ รวมถึง วัดไทยพุทธคยาซึ่งเป็นวัดแห่งแรกที่รัฐบาลไทยสร้างในต่างแดน พุทธคยาจึงไม่เพียงแต่เป็นศูนย์รวมความศรัทธา แต่ยังเป็นเมืองท่องเที่ยวสำคัญที่ให้การต้อนรับผู้แสวงบุญกว่า 2 ล้านคนจากทั่วโลกในทุกๆ ปี

ผู้เขียนมีโอกาสเดินทางไปยังพุทธคยาเป็นครั้งแรก ในฐานะคณะผู้แทนของกระทรวงการต่างประเทศในการเชิญผ้าพระกฐินพระราชทานไปทอดถวาย ณ วัดพุทธศาสนาในต่างประเทศ โครงการนี้เริ่มต้นขึ้นตั้งแต่ในปี พ.ศ. 2538 โดยขยายจากประเทศเพื่อนบ้าน จนครอบคลุมประเทศในกลุ่มอาเซียน ภูมิภาคเอเชียใต้ และภูมิภาคเอเชียตะวันออก อย่างในปัจจุบัน โครงการเชิญผ้าพระกฐินพระราชทานไปทอดถวาย ณ วัดพุทธศาสนาในต่างประเทศ มีวัตถุประสงค์เพื่อส่งเสริมความสัมพันธ์ระหว่างประเทศผ่านการทูตวัฒนธรรม

การเชิญผ้ากฐินพระราชทานครั้งนี้ จัดขึ้นที่องค์กรวัดพุทธศาสนานิกายเถรวาท All India Bhikkhu Sangha โดยนอกเหนือจากการถวายปัจจัยเพื่อทำนุบำรุงศาสนา สถานกงสุลใหญ่ ณ เมืองกัลกัตตา ยังร่วมกับพระธรรมทูตสายอินเดีย-เนปาล และวัดไทยพุทธคยา จัดพิธีมอบพระพุทธชยันตีศรีสยามแก่ชุมชนชาวพุทธ และมอบถุงยังชีพแก่ผู้ยากไร้ การทอดถวายผ้ากฐินพระราชทานในอินเดียที่ดำเนินมาอย่างต่อเนื่องเป็นปีที่ 15 สะท้อนให้เห็นถึงบทบาทของกระทรวงการต่างประเทศในการเสริมสร้างความสัมพันธ์ไทย-อินเดียให้มีความเข้มแข็งโดยอาศัยพุทธศาสนาเป็นสื่อกลาง อีกทั้งยังเป็นการวางรากฐานความสัมพันธ์อย่างยั่งยืนผ่านการสร้างเครือข่ายความร่วมมือระหว่างภาครัฐและประชาชนของทั้งสองประเทศ

ระหว่างการเดินทางผู้เขียนได้มีโอกาสเยี่ยมชมวัดมหาโพธิ์ เป็นที่เชื่อกันว่าหากใครสามารถคว้าใบโพธิ์จากต้นพระศรีมหาโพธิ์ที่แตกหน่อจากต้นไม้ที่พระพุทธเจ้าตรัสรู้ก่อนตกลงสู่พื้นได้ สิ่งที่อธิษฐานไว้จะสมปรารถนา โดยแม้ในวันนั้นสายลมจะสงบนิ่งจนไม่มีใบโพธิ์ร่วงหล่น แต่ก็ทำให้ผู้เขียนตระหนักว่าบางครั้งการจะทำสิ่งใดให้สำเร็จในชีวิตก็ต้องอาศัยการรอคอยจังหวะที่เหมาะสม ทั้งนี้ หากใครอดทนรอคอยไม่ไหวก็สามารถเลือกซื้อใบโพธิ์ที่มีจำหน่ายในพื้นที่ได้ตามศรัทธา

วัดมหาโพธิ์ มีตารางการทำวัตรเริ่มต้นตั้งแต่ตีห้าในช่วงเช้าตรู่ไปจนถึงหนึ่งทุ่มในช่วงหัวค่ำ โดยผู้เยี่ยมชมจะไม่สามารถนำโทรศัพท์เข้าไปภายในบริเวณวัดได้ เมื่อได้ใช้เวลานั่งสวดมนต์และอธิษฐานจิตอยู่สักพัก ผู้เขียนจึงได้เข้าใจว่า ภาพถ่ายอาจจะเก็บความสวยงามของสถานที่เอาไว้ได้ แต่ความสงบที่เกิดขึ้นภายในผู้ที่มีโอกาสไปเยี่ยมชมต้องอาศัยใจในการสัมผัสเท่านั้น

แม้ผู้เขียนจะรู้ภาษาฮินดีเพียงคำทักทายง่าย ๆ อย่างคำว่า นมัสเต (สวัสดี) และ ธันยะวาด (ขอบคุณ) แต่กลับรู้สึกถึงความเป็นหนึ่งเดียวกับผู้คนรอบข้างเมื่อกล่าวคำสวดมนต์ร่วมกัน ราวกับผู้คนจากต่างวัฒนธรรมสามารถใช้ศาสนาเป็นภาษาในการเชื่อมโยงกันผ่านสายศรัทธา

“เราขอให้คุณได้กลับมาที่นี่อีกครั้ง” คือสิ่งที่ไกด์บอกแก่คณะฯ ก่อนจะจากลา ผู้เขียนรู้สึกขอบคุณในสิ่งที่ได้ยิน และหวังเป็นอย่างยิ่งให้คำขอนี้เป็นจริงเช่นกัน แม้ผู้เขียนจะมีความเชื่อตามคติไทยว่าเราไม่ควรบอกสิ่งที่อธิษฐานแก่ใครก็ตาม

ประสบการณ์ในคยาไม่ได้ทำให้ผู้เขียนรู้สึกไกลจากบ้านเท่าไหร่นัก อาจเป็นเพราะช่วงเวลาที่สั้น อาจเป็นเพราะอาหารรสชาติจัดจ้านที่คุ้นปากคนไทย หรืออาจเป็นเพราะการได้พบปะกับคนไทยจำนวนมากที่เดินทางมาแสวงบุญ ณ ดินแดนศักดิ์สิทธิ์แห่งนี้ ในแต่ละปีมีคนไทยกว่า 80,000 คนเดินทางมาพุทธคยา มากเสียจนตลาดนัดกลางคืนที่นี่มีบางร้านค้าที่เราสามารถพูดคุยต่อราคาเป็นภาษาไทย และใช้พร้อมเพย์ในการชำระเงินได้

นอกเหนือจากภารกิจด้านการทูตวัฒนธรรม กระทรวงการต่างประเทศจึงยังมีภารกิจด้านกงสุลในการให้บริการและความช่วยเหลือแก่พระภิกษุ แม่ชี และผู้แสวงบุญชาวไทยในพุทธคยา ซึ่งปัจจุบันสถานกงสุลใหญ่ ณ เมืองกัลกัตตา ได้ร่วมมือกับเครือข่ายชุมชนไทยและวัดไทยในพุทธคยาในการให้ความดูแลคนไทยในพื้นที่อย่างใกล้ชิด อาทิ การดำเนินโครงการส่งข้าราชการกระทรวงการต่างประเทศไปปฏิบัติหน้าที่อำนวยความสะดวกในช่วงเทศกาลแสวงบุญ ณ ที่ทำการกงสุล วัดไทยพุทธคยา

สำหรับผู้เขียน คยาจึงไม่ใช่เพียงจุดหมายแห่งศรัทธา แต่ยังเป็นสะพานเชื่อมสายสัมพันธ์ระหว่างไทย–อินเดียในทุกระดับ โดยหยั่งรากลึกตั้งแต่ในระดับจิตใจ สัมผัสได้ผ่านความใกล้ชิดทางวัฒนธรรม และยังคงเติบโตงอกงามผ่านความเชื่อมโยงกันของผู้คนมาจนถึงปัจจุบัน