อินเดียจับทัวร์ศาสนา จากศรัทธากลายเป็นเทรนด์

ณ เมืองพาราณสีทางตอนเหนือของอินเดียในเย็นอันอบอ้าวของเดือนเมษา นักท่องเที่ยวหลายร้อยคนหลั่งไหลกันเข้ามายังริมฝั่งแม่น้ำคงคา เพื่อหาจุดที่ดีที่สุดสำหรับชมพิธีบูชาพระแม่คงคาตามธรรมเนียมฮินดูโบราณ 

 หลังพระอาทิตย์ตก นักบวชเจ็ดรูปสวมจีวรสีเหลืองทองยืนอยู่บนบันไดริมแม่น้ำอันเลื่องชื่อที่รู้จักกันในชื่อท่าทศาศวเมธ ตีระฆัง จุดธูป และโบกตะเกียงน้ำมันในพิธีบูชาไฟซึ่งกินเวลานาน 45 นาที ใครมาช้าก็ต้องรับชมผ่านจอภาพขนาดยักษ์ที่อยู่ห่างออกไปประมาณ 50 เมตร ท่ามกลางเสียงสวดพระเวทดังออกมาจากเครื่องขยายเสียง

สำนักข่าวบลูมเบิร์กรายงานอ้างข้อมูลจากกองทุนที่ทำหน้าที่ส่งเสริมแบรนด์อินเดียว่าตลาดการท่องเที่ยวด้านจิตวิญญาณของอินเดียน่าจะมีมูลค่าราว 5.9 หมื่นล้านดอลลาร์ภายในปี 2028 จ้างงาน 100 ล้านคน

ในปี 2024 มีผู้มาเยือนเมืองพาราณสีราว 110 ล้านคน เพิ่มขึ้น 1,500% จากปี 2019 ทำให้เมืองนี้เป็นศูนย์กลางความนิยมในการท่องเที่ยวเชิงศาสนาของอินเดีย ตัวเลขที่เพิ่มขึ้นเป็นผลจากหลายๆ ปัจจัย เช่น ชนชั้นคนมีเงินเติบโตขึ้นสามารถใช้จ่ายเพื่อการท่องเที่ยวได้, การผลักดันของนายกรัฐมนตรีนเรนทรา โมดี ที่จะเปลี่ยนอินเดียกลับไปเป็นสังคมฮินดูมากขึ้น และความนิยมในโซเชียลมีเดียทำให้ศาสนาฮินดูกลายเป็นเทรนด์สำหรับคนอินเดียรุ่นใหม่

กุณัล ปุโรหิตผู้เขียนหนังสือ H-Pop: The Secretive World of Hindutva Popstars ซึ่งเล่าถึงการเติบโตของวัฒนธรรมป็อปชาตินิยมฮินดูในอินเดีย กล่าวว่าการมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางศาสนา “เป็นสิ่งที่ควรทำ” เนื่องจากมีผู้คนจำนวนมากแชร์ประสบการณ์เหล่านี้บนโซเชียลมีเดีย รัฐบาลที่สนับสนุนชาตินิยมฮินดูและผู้มีอิทธิพลบนอินเทอร์เน็ตได้ “พยายามอย่างเต็มที่” ที่จะ “เพิ่มความเท่ให้กับศาสนา”

ในบรรดาเมืองที่มีผู้คนอาศัยมาอย่างต่อเนื่องยาวนานที่สุดเมืองหนึ่งของโลก พาราณสีเป็นเมืองศักดิ์สิทธิ์สำหรับชาวฮินดูที่เชื่อว่า การเสียชีวิตที่นี่คือการเป็นอิสระจากวัฏสงสาร หลุดพ้นจากบาป

ผู้มาเยือนตื่นตาตื่นใจกับวัดหลายพันแห่ง และฆาต หรือบันไดลงแม่น้ำคงคาอีก 88 แห่ง แม่น้ำสายนี้ได้รับการบูชาเป็นเทพีและถูกขนานนามว่าพระแม่

พาราณสีเต็มไปด้วยประเพณีอันเก่าแก่ผสมผสานกับความทันสมัย ​​สนามคริกเก็ตนานาชาติที่เตรียมเปิดในปีนี้มีไฟสปอตไลท์รูปทรงตรีศูลอาวุธศักดิ์สิทธิ์ของพระศิวะ เทพเจ้าในศาสนาฮินดู

ร้านสตาร์บัคส์ตั้งอยู่ไม่ไกลจากฆาตแห่งหนึ่ง ที่เผาศพด้วยกองฟืนเป็นร้อยๆ ศพทุกวัน เถ้าถ่านและเศษซากที่ไม่ไหม้หมดถูกโปรยลงน้ำเพื่อช่วยให้ดวงวิญญาณไปสู่สรวงสวรรค์

• ล่องแม่น้ำคงคา

ฝีพายหลายร้อยคนพายเรือไม้ธรรมดานำชมพระอาทิตย์ตกดินด้วยราคาเพียง 175 รูปี (ประมาณ 2 ดอลลาร์) ต่อคน

นักท่องเที่ยวยังสามารถเช่าเจ็ตสกี นั่งเรือโดยสารปรับอากาศท่องเที่ยวชมโลมาหรือแม้แต่ขึ้นบอลลูนลมร้อนก็ยังได้ ทั้งหมดนี้ล้วนเหมาะแก่การถ่ายรูปลงอินสตาแกรมเป็นที่ยิ่ง

ช่างภาพเดินสำรวจริมฝั่งแม่น้ำเพื่อหาลูกค้า โดยเสนอว่าจะถ่ายวิดีโอสั้นๆ ที่น่าสนใจ ประเวศ มิสรา ช่างภาพวัย 30 ปีจากลัคเนาคิดค่าบริการ200 รูปีสำหรับการถ่ายทำวิดีโอความยาว 1 นาที วันที่ดีที่สุดของเขาคือช่วงที่ลูกค้าจ้างให้ถ่ายวิดีโอเป็นชั่วโมงๆ โดยเริ่มจากการล่องเรือชมพระอาทิตย์ขึ้นบนแม่น้ำ เขาตัดต่อฉากต่างๆ พร้อมใส่คำบรรยายและใส่เพลงประกอบภาพยนตร์บอลลีวูดเข้าไปด้วย

วิดีโอประเภทนี้มักพบเห็นได้ทั่วไปในโซเชียลมีเดีย เป็นการทำการตลาดให้กับแหล่งท่องเที่ยวได้อย่างมีประสิทธิภาพ และยังนำเสนอประเพณีทางศาสนาได้อย่างน่าสนใจตรงใจคนหนุ่มสาวโดยเฉพาะ

การที่เหล่าอินฟลูเอนเซอร์และเซเลบริตีแชร์ประสบการณ์ดังกล่าว ยิ่งทำให้ศาสนาฮินดูได้รับความนิยมมากขึ้นไปอีก อย่างงานมหากุมภเมลาในปีนี้ ซึ่งจัดขึ้นหกสัปดาห์ทุกๆ 12 ปี ผู้ศรัทธามาร่วมงานกว่า 400 ล้านคน รวมถึงผู้นำทางการเมือง นักแสดงบอลลีวูด และป็อปสตาร์

 มูเกซ อัมบานี ผู้มั่งคั่งที่สุดในเอเชีย, คริส มาร์ติน นักร้องนำวงโคลด์เพลย์ และอักษัย กุมาร นักแสดงบอลลีวูดมาร่วมอาบน้ำศักดิ์สิทธิ์ ณ จุดที่แม่น้ำคงคาและยมุนาบรรจบกันในเมืองประยาคราช ทางภาคเหนือของอินเดียด้วย

มีรา นันดา ผู้เขียนหนังสือ The God Market: How Globalization is Making India More Hindu กล่าวกับบลูมเบิร์กว่า ศาสนากำลังเป็น “เทรนด์”

 “การแสวงบุญหมายถึงการแสวงหาการหลุดพ้นบางประการ ตอนนี้มันเหมือนเป็นการผสมผสานระหว่างการท่องเที่ยวผจญภัยกับศาสนามากขึ้น”

• พลังชาตินิยมฮินดู

ประชากรอินเดียเป็นฮินดูราว 80% เป็นมุสลิมราว 14% ที่เหลือผสมผสานกันทั้งคริสเตียน ซิกข์ พุทธ และเชน แม้อินเดียเป็นรัฐโลกย์วิสัยเมื่อตอนก่อตั้ง แต่พรรคภราติยะชนตะของนายกฯ โมดีก็พยายามเชิดชูศาสนาฮินดูนับตั้งแต่ขึ้นสู่อำนาจในปี 2014

ชาตินิยมฮินดูเป็นเสาหลักสร้างความนิยมในหมู่ผู้มีสิทธิเลือกตั้งให้กับโมดี แต่นักวิจารณ์กล่าวว่า นั่นได้ทำลายความอดทนอดกลั้นต่อคนต่างศาสนาโดยเฉพาะกับชาวมุสลิม ซึ่งรัฐบาลปฏิเสธว่าไม่ได้มีอคติกับประชากรมุสลิม 200 ล้านคน

ปีก่อน โมดีทำตามสัญญาที่ให้ไว้มาหลายปีด้วยการสร้างวัดพระรามในเมืองอโยธยา ห่างจากพาราณสีไปทางตะวันตกเฉียงเหนือ 215 กิโลเมตร เพื่ออุทิศให้กับพระราม เทพกษัตริย์ฮินดู สถานที่แห่งนี้เคยเป็นมัสยิดสมัยศตวรรษที่ 16 และถูกชาวฮินดูสุดโต่งบุกทำลายในปี 1992 กลายเป็นเหตุจลาจลทางศาสนาถึงแก่ชีวิต

แม้ต้องใช้เวลาอีกหลายปีกว่าวัดพระรามจะเสร็จสมบูรณ์ แต่วัดกลายเป็นแม่เหล็กของการท่องเที่ยวเชิงศาสนาไปเรียบร้อยแล้ว ปีก่อนมีผู้มาเยือนอโยธยาราว 164 ล้านคน

ช่วงสิบปีที่ผ่านมารัฐบาลทุ่มเงินหลายร้อยล้านดอลลาร์พัฒนาพื้นที่แสวงบุญในวัดหลายแห่ง ทั้งปรับปรุงการคมนาคมขนส่ง ที่จอดรถ นำเทคโนโลยีมาช่วยอำนวยความสะดวก เช่น ชุดหูฟังวีอาร์

•  ทำนุบำรุงทุกศาสนา

การลงทุนแบบนี้ไม่ได้เน้นวัดฮินดูอย่างเดียว รัฐบาลยังช่วยส่งเสริมและพัฒนาสถานที่สำคัญทางศาสนาพุทธด้วย เช่น พุทธคยา ในรัฐพิหารทางตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศ สถานที่ที่พระพุทธเจ้าตรัสรู้ ด้วยหวังจะดึงดูดนักท่องเที่ยวจากญี่ปุ่น จีน เกาหลีใต้ และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมถึงการลงทุนในเมืองอมริตสาร์ ที่ตั้งของวิหารทองคำอันศักดิ์สิทธิ์ของชาวซิกข์ และที่อัชเมร์ อันเป็นที่ตั้งของศาสนสถานอิสลามอายุหลายร้อยปี

ในเมืองพาราณสี ที่เป็นเขตเลือกตั้งของโมดีวัดกาสีวิศวนาถซึ่งอุทิศแด่พระศิวะ ถ่ายทอดพิธีกรรมผ่านยูทูบ เว็บไซต์ของวัดมีแช็ตบอตเอไอนามว่า “นันทิ” ตั้งชื่อตามโคศักดิ์สิทธิ์ของพระองค์

ผู้ศรัทธาทั้งที่แต่งกายตามประเพณีนิยม หรือนุ่งยีนส์ ใส่เสื้อคร็อปท็อปส์กับรองเท้าไนกี้ มักต้องรอคอยหลายชั่วโมงภายใต้แสงแดดแผดเผา เพื่อสัมผัสกับประสบการณ์ “ดาร์ชัน” ช่วงเวลาอันเป็นสิริมงคลในการจ้องรูปเคารพจนเห็นเทพเจ้าในที่สุด

หิมันชุ นาคปาล ประธานเจ้าหน้าที่พัฒนาพาราณสี กล่าวว่า ทางการกำลังหาทางดึงให้นักท่องเที่ยวพักในเมืองนานขึ้น ใช้จ่ายมากขึ้น

วัดกาสีวิศวนาถรับนักท่องเที่ยวเฉลี่ยวันละกว่า 150,000 คน เพิ่มขึ้นจาก 40,000 คนช่วงก่อนโควิด-19 ระบาด ขณะนี้ทางการกำลังพัฒนาวัดครั้งใหญ่ เพิ่มหอประชุมใหม่ที่สามารถจัดฉลองวันเกิดได้ รวมทั้งเพิ่มพิพิธภัณฑ์ ห้องสมุด และคาเฟ่

“ผู้คนดูอินสตาแกรมและทวิตเตอร์เพื่อทำกำหนดการเดินทาง เราก็เลยดึงอินฟลูเอนเซอร์ในโซเชียลมีเดียมาช่วยสร้างแบรนด์ ตอนนี้คนมากันมากมาย เราไม่จำเป็นต้องทำแบบนั้นอีกแล้ว” นาคปาลกล่าว

นอกจากนี้ยังมีการสร้างเคเบิลคาร์ 3.75 กิโลเมตร รับนักท่องเที่ยวจากสถานีรถไฟหลักเข้าสู่ใจกลางเมือง โดยไม่ต้องวุ่นวายกับถนนแคบๆ สุดแสนแออัด การปรับปรุงนี้จะดึงดูดนักเดินทางกระเป๋าหนักผู้ต้องการท่องเที่ยวอย่างราบรื่นได้

•  ทริปหรูราบรื่น

โทมัส คุก อินเดีย บริษัทนำเที่ยวใหญ่สุดแห่งหนึ่งของประเทศ สนใจการท่องเที่ยวเชิงศาสนาเพิ่มมากขึ้นนับตั้งแต่ปี 2019 ลูกค้ามักคาดหวังบริการดาร์ชันส่วนตัว ที่พวกเขาไม่ต้องรอคิว ได้พักโรงแรมสี่ดาวเป็นอย่างน้อย และการเดินทางที่สะดวกสบายรวมถึงการนั่งเฮลิคอปเตอร์

“เมื่อก่อนนี้คนไม่ได้ต้องการความหรูหรือพรีเมียมเมื่อต้องเดินทางเพื่อศาสนา แต่ตอนนี้พวกเขายินดีจ่าย” นีรัช เดว รองประธานแผนอีคอมเมิร์ซให้ความเห็น

เนื่องจากปีก่อนชาวอินเดียหนึ่งในสี่คนเดินทางด้วยเหตุผลทางศาสนา และตัวเลขคาดว่าจะเติบโตเพิ่มขึ้น โรงแรมและสายการบินต่างกำลังวางแผนเพื่ออนาคต สายการบินราคาประหยัดของแอร์อินเดียเพิ่มเที่ยวบินมาพาราณสี

ขณะที่บริษัทอินเดียโฮเต็ลส์ ผู้ดูแลแบรนด์ทัช กำลังสร้างโรงแรมเพิ่ม ส่วนหนึ่งของแผนการเพิ่มโรงแรมทั่วประเทศอีก 4,500 ห้อง เรดิสันโฮเต็ลกรุ๊ปเพิ่มอีกกว่า 1,000 ห้อง รวมทั้งในอมริตสาร์

โรงแรมโอโยที่เข้าถึงง่ายวัยรุ่นชอบ เล็งเพิ่มโรงแรม 500 แห่งในจุดหมายปลายทางที่ผู้คนนิยมไปแสวงบุญ ไฮแอตโฮเต็ลส์วางแผนเพิ่มโรงแรมในอินเดียเป็นสองเท่าจากที่มีอยู่ 50 โรง ส่วนหนึ่งเป็นเพราะการเติบโตของการเดินทางเพื่อศาสนา

ข้อมูลจากบริษัทที่ปรึกษาอีวายชี้ว่า ในปี 2023 การท่องเที่ยวมีส่วนสร้างเศรษฐกิจอินเดียโดยตรง 2.31 แสนล้านดอลลาร์ คาดว่าอุตสาหกรรมนี้จะเติบโต 12%-15% ต่อปีตลอดห้าปีข้างหน้า

สำหรับเทรนด์การท่องเที่ยวเกิดใหม่ รายงานระบุว่า ชายหาด ภูเขา และสถานที่ทางศาสนาในอินเดียกำลังได้รับความนิยมในหมู่นักท่องเที่ยวชาวอินเดียเอง พร้อมตั้งข้อสังเกตว่าการท่องเที่ยวเรือสำราญและดูสัตว์ป่าได้รับความสนใจเพิ่มมากขึ้นเช่นกัน

แต่ในมุมของทุรเกษ นันดาน วัย 25 ปี ผู้มาเยือนวัดกาสีวิศวนาถ ไม่มีอะไรแข่งกับการท่องเที่ยวเชิงจิตวิญญาณได้

“สำหรับฉันไม่มีภูเขา ไม่มีทะเลสาบ มีแต่วัด ฉันชอบมาสถานที่สำคัญทางศาสนา มาที่นี่แล้วรู้สึกสุขสงบที่สุด”