เรื่องเล่ารับ 'เทศกาลตรุษจีน 2568' โดย อ้ายจง

วันตรุษจีน (春节 ชุนเจี๋ย) หรือ 初一 (ชูอี) ในภาษาแต้จิ๋วที่เราคุ้นเคย ซึ่งคนไทยเชื้อสายจีนเรียก "ชิวอิก" หรือ "วันเที่ยว" ตรงกับวันที่ 1 เดือน 1 วันแรกเดือนแรกของปฏิทินจันทรคติจีน ตามประเพณีจีนที่ยังคงยึดถือในสมัยนี้คือ "เป็นวันพักผ่อน" โดยทางจีนให้เป็นวันหยุด Golden Week 7 วัน ซึ่งเป็น Golden Week แรกของปี หลังจากนั้นจะมี Golden Week อีกครั้งในวันชาติจีน 1 ตุลาคม ของทุกปี

วันตรุษจีน ถือเป็นวันเดินทางเยี่ยมญาติ เพื่อ 拜年 (ไป้เหนียน) อวยพรปีใหม่แก่กัน รวมถึงมีกิจกรรมอื่นๆ ที่คล้ายคลึงกับไทย เช่น การจุดประทัด (จุดกันหนักมากตั้งแต่วันสิ้นปี) โดยการจุดประทัดในวันตรุษจีนของคนจีน มีความหมายว่า ขอความสุขสงบโชคดีตลอดไป และให้ชีวิตมีความสุขคึกคักเหมือนเสียงประทัด อ้ายจง คิดว่าดูขัดแย้งเหมือนกัน ระหว่างสุขสงบ กับเสียงประทัด และขนมอีกอย่างที่ขาดไม่ได้ในวันตรุษจีนทั้งที่จีนแผ่นดินใหญ่ และในกลุ่มคนไทยเชื้อสายจีนที่ไทยคือ การกินขนมเหนียนเกา (年糕) หรือขนมเข่ง โดยมีนัยแฝงว่า "เจริญรุ่งเรืองยิ่งขึ้นเรื่อยๆ ทุกๆ ปี" ตามการพ้องเสียงของชื่อ เหนียนเกา กับคำว่า 年高 (มาจาก 年年高高 ดีขึ้นทุกปี)

สำหรับคำอวยพรในวันตรุษจีน ที่พวกเราคนไทยคงได้ยินมานาน คงหนีไม่พ้นประโยคคุ้นหู "ซินเจียยู่อี่ ซินนี้ฮวดไช้" โดยเป็นคำอวยพรตามสำเนียงจีนแต้จิ๋ว เนื่องจากคนไทยเชื้อสายจีนและคนจีนโพ้นทะเลที่อาศัยในไทย จำนวนไม่น้อยเป็นคนจีนแต้จิ๋ว จากทางตอนใต้ของจีนนั่นเอง ซึ่งประโยคดังกล่าว ตรงกับภาษาจีนกลาง คือ 新正如意 新年发财 อ่านเป็นไทยว่า ซินเจิงหรูอี้ ซินเหนียนฟาไฉ แปลว่า สุขสมหวังร่ำรวยเงินทอง เราสามารถใช้ประโยคนี้กล่าวกับคนจีนได้เลย เข้าใจแน่นอน หรือจะกล่าวว่า 春节快乐 ชุนเจี๋ยไคว่เล่อ สุขสันต์ตรุษจีน ก็ได้

ทั้งนี้ ถ้าใครเข้าไปในโลกโซเชียลจีน หรือมีเพื่อนเป็นคนจีน อาจจะเห็นว่า ช่วงนี้ที่ยังไม่ถึง วันตรุษจีน ด้วยซ้ำ แต่เริ่มมีการอวยพรกันแล้ว เริ่มตั้งแต่วันที่ 22 มกราคม 2568 เป็นต้นมา ด้วยการกล่าวว่า 小年快乐 (เสี่ยวเหนียนไคว่เล่อ) เชื่อว่าคงมีคนงงว่าเป็นวันอะไรกัน ทำไมเขาถึงอวยพรให้มีความสุข ซึ่งถ้าแปลตรงตัว จะแปลว่า "สุขสันต์ปีเล็ก"

อะไรคือปีเล็ก? ยิ่งอ่านยิ่ง งง งองูสองตัวประกบกันเลย

"เสี่ยวเหนียน" หรือ "ปีเล็ก" หมายถึง วันตรุษจีนเล็ก ของคนจีน โดยคนจีนทางตอนเหนือและตอนใต้จะยึดถือวันตรุษจีนเล็กไม่เหมือนกัน ถ้าทางตอนเหนือจะตรงกับวันที่ 23 เดือน12 ตามปฏิทินจันทรคติของจีน หรือในปีนี้ตรงกับ 22 มกราคม ส่วนคนจีนทางใต้ จะนับวันที่ 24 เดือน 12 ตามปฏิทินจันทรคติของจีน ก็คือ 23 มกราคม ช้ากว่าหนึ่งวัน

"ตรุษจีนเล็ก" ตามความเชื่อของคนจีนตั้งแต่สมัยโบราณ เป็นวันที่เทพเจ้าแห่งเตา  เทพเจ้าที่คอยพิทักษ์เตาไฟในครัว ดูแลทุกคนในครอบครัว จะกลับสวรรค์ไปรายงานเรื่องราวของแต่ละครัวเรือนให้เง็กเซียนฮ่องเต้ทราบ ดังนั้น คนจีนจึงบูชาเทพเจ้าแห่งเตา โดยจะบูชาด้วย ของหวาน ของมงคล เพื่อให้เทพเจ้าแห่งเตารายงานแต่สิ่งดีๆ เง็กเซียนฮ่องเต้ฟังแล้วไพเราะ เสนาะหูนั่นเอง

ในวันตรุษจีนเล็ก กิจกรรมหลักๆ ที่ชาวจีนนิยมทำมาตั้งแต่โบราณคือ ทำความสะอาดบ้านเรือน และทำอาหารอร่อยๆ กินกันพร้อมหน้าพร้อมตากัน โดยในปัจจุบันชาวจีนสมัยใหม่จำนวนไม่น้อยเริ่มไม่ฉลองวันนี้ อาจจะมีเพียงนัดกินข้าวเย็น เช่น หม้อไฟ คลายความหนาวยามค่ำคืนเท่านั้น

อย่างไรก็ตาม บางพื้นที่ของจีน วันตรุษจีนเล็ก ไม่ใช่ทั้ง 23 หรือ 24 เดือน 12 ตามปฏิทินจันทรคติ แต่จะเป็นวันอื่นๆ ในเดือนนั้น ก่อนที่จะถึง วันตรุษจีน นอกจากการกล่าวอวยพรตรุษจีนเล็กแบบข้างต้น ก็จะมีอีกหนึ่งประโยคที่เจอบ่อยเลยคือ 拜个早年 ป้ายเก้อเจ่าเหนียน ซึ่งหมายถึงการอวยพรตรุษจีนล่วงหน้า มีคำว่า 早 ที่หมายถึง ล่วงหน้า เข้ามาแทรกตรงกลางคำว่า ไป้เหนียน 拜年 ที่กล่าวไปแล้วข้างต้นว่าเป็นกิจกรรมการอวยพรที่ทำกันในวันตรุษจีน ซึ่งตามธรรมเนียมก็จะอวยพรในวันตรุษจีน ไม่นิยม ไป้เหนียน ก่อนหรือล่วงหน้าวันตรุษจีน แต่เมื่อยุคสมัยเปลี่ยนไป ก็สามารถทำได้ โดยใช้คำว่า 拜个早年 แทนนั่นเอง

สำหรับใน ตรุษจีน ปีมะเส็ง หรืองูเล็ก ก็มีคำอวยพรเฉพาะเช่นกันว่า 巳巳如意 ซื่อซื่อหรูอี้ สมหวังปีงู โดยคำว่า 巳 ซื่อ เป็นอักษรที่ใช้เรียกปีมะเส็งในปฏิทินจันทรคติจีน และยังพ้องเสียงกับคำว่า 事 ที่แปลว่าเรื่องราว ดังนั้น พอกล่าวว่า 巳巳如意 ซื่อซื่อหรูอี้ จึงพ้องกับ 事事如意 สมหวังทุกสิ่ง 

ทั้งนี้ 巳巳如意 ถูกนำมาใช้ในธีมของงานกาล่าฉลองวันตรุษจีน หรือชุนหว่าน 春晚 ที่เป็นงานเฉลิมฉลองทางสถานีโทรทัศน์จีนที่มีคนดูมากที่สุดในโลก และจัดต่อเนื่องมาอย่างยาวนานของ China Media Group สื่อหลักของจีน ที่มาในธีม 巳巳如意 生生不息 ซื่อซื่อหรูอี้ เซิงเซิงปู้ซี สมหวังปีงู เจริญยิ่งขึ้นต่อเนื่องด้วย ใครที่อยากดูงานชุนหว่าน สามารถดูได้ทางออนไลน์ ผ่านทาง Youtube CCTV จีน เริ่มในคืนวันสิ้นปี (除夕ฉูซี) ที่คนไทยเรียกว่า วันไหว้ เป็นวันที่ยังคงมีความสำคัญอย่างมากในสังคมจีนปัจจุบัน ซึ่งครอบครัวคนจีนในจีนก็จะไหว้บรรพบุรุษและไหว้เจ้า มีทั้งไหว้ที่บ้านและที่ศาลเจ้าในวันสิ้นปี แต่ก็มีบางครอบครัวอาจจะไหว้ก่อนหน้าวันสิ้นปีแล้ว โดยในจีนไม่ได้ไหว้บรรพบุรุษเฉพาะวันชิงหมิง หรือเชงเม้ง เท่านั้น และพอตกกลางคืนก็มารวมตัวกินข้าวพร้อมหน้าพร้อมตา กินข้าวร่วมกันในคืนสิ้นปี ที่เรียกว่า ซือเหนียนเย่ฟั่น 吃年夜饭 อาหารจานหลักของวันนี้จะเป็น "เกี๊ยว" ที่มีความหมายแฝงว่า การรวมตัวกันสัมพันธ์กันแน่นแฟ้น และทำกิจกรรมร่วมกัน หนึ่งในนั้นคือการดูงานกาล่าชุนหว่านและนับถอยหลังเข้าสู่ปีใหม่ที่เรียกว่า 守岁 โส่วซุ่ย

อ้ายจง ขอให้ทุกคนมีความสุขใน วันตรุษจีน

ผู้เขียน: ภากร กัทชลี (อ้ายจง) อาจารย์ประจำภาควิชาการตลาด คณะบริหารธุรกิจ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่