เรียนวิทย์จาก 'หอยทาก' สัตว์ใกล้ตัว

ในฤดูฝน คุณครูพัชรา อังกูรขจร โรงเรียนบ้านแม่ละเมา อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก พาเด็กชั้นอนุบาลปีที่ 2 เรียนรู้ผ่านการทำโครงงานหัวข้อ ”น้องน้อยหอยทาก” โดยมีจุดประสงค์การเรียนรู้เพื่อสังเกต บอกรูปร่างลักษณะ ที่อยู่ อาหาร การเคลื่อนไหว วงจรชีวิต และสร้างแบบจำลองหอยทาก โดยใช้เวลาร่วมกันทำโครงงาน 6 สัปดาห์

นักเรียนและครูร่วมกันสนทนาเกี่ยวกับสัตว์ที่พบในฤดูฝน ครูเห็นว่าเด็กมีความสนใจอยากเรียนรู้เรื่องหอยทากจึงร่วมกันกำหนดผังความคิด ต่อมาได้สำรวจหอยทากในบริเวณโรงเรียน ครูได้ถามคำถามว่า “เด็กๆอยากรู้อะไรเกี่ยวกับหอยทากบ้าง” และครูใช้คำถามนำเพื่อกระตุ้นเด็กว่า “เด็กจะศึกษาด้วยวิธีไหน” เด็กๆทั้งห้องช่วยกันคิดหาวิธีการที่จะได้มาซึ่งคำตอบ เรื่องหอยทาก ซึ่งหมายถึง เป็นการออกแบบวิธีการศึกษาด้วยตัวของเขาเอง

ครูได้เชิญ คุณครูจักรเพชร แสงคล้า ครูวิทยาศาสตร์ เป็นวิทยากร เรื่องศึกษาวงจรชีวิตหอยทาก ณ ห้องวิทยาศาสตร์โดย ทั้งยังนำเด็กไปศึกษานอกสถานที่ เด็กๆ กลับโรงเรียนมาพร้อมไข่และหอยทาก มีการทดลองเลี้ยงตัวและไข่หอยทาก โดยเด็กนำวัสดุมาจากบ้าน โดยได้นำความรู้ที่เขาได้รับจากการทัศนศึกษา มาเป็นข้อมูลในการออกแบบตู้ที่ใช้เลี้ยงหอยทาก เด็กๆ ได้แก้ปัญหา ในการวางกิ่งไม้ลงในตู้เลี้ยงหอยทาก เนื่องจากกิ่งไม้ที่นำมามีขนาดสูงกว่า จึงช่วยกันวัดแล้วหักให้สั้นลง มีการให้เหตุผล การสื่อสาร กับครู

เด็กๆ ฟูมฟักเลี้ยงดูน้องหอยทากของเขาโดยการผลัดเปลี่ยนการให้อาหาร พรมน้ำ การทำความสะอาด เด็กได้ใช้ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ มากมาย โดยเฉพาะเรื่องของการสังเกต มีการอภิปรายเรื่องภาชนะที่ใช้ในการเพาะเลี้ยงไข่หอยทาก การเพาะเลี้ยงไข่หอยทาก ได้ทำไปพร้อมๆการปฏิบัติกิจกรรมประจำวัน โดยเด็กๆทุกคนจะหมุนเวียนเปลี่ยนกัน นับจำนวนวันโดยใส่ไม้ไอศกรีมลงในกระป๋อง

เด็กๆต้องการศึกษา การแต่งหนังสือภาพ ครูติดต่อวิทยากร ครูวารุณี เขื่อนแก้ว ครูบรรณารักษ์ จุดศึกษาคือ ครูวารุณีแนะนำหนังสือภาพที่มีขนาด 8 หน้า มีปกหน้า ปกหลัง โดยเด็กช่วยกันตั้งชื่อเรื่อง “หอยทากแบ่งปันความรัก” แต่งเนื้อหาของนิทาน และเริ่มออกแบบวาดภาพประกอบ

หลังจากที่เด็กๆ ได้วาดภาพประกอบครบ 8 หน้า ออกแบบปกหน้า ปกหลังเรียบร้อยแล้ว เด็กๆ ทำหนังสือนิทานทำมือ ณ ห้องอนุบาลปีที่ 2 โดยมีผู้ปกครองและนักเรียนชั้นอนุบาลปีที่ 2 ร่วมกันจัดทำ บรรยากาศเต็มไปด้วยความสนุกสนาน

ในแต่ละวันเด็กๆ ปฏิบัติกิจกรรม 6 กิจกรรมหลัก ในเรื่อง หอยทาก เช่น กิจกรรมเคลื่อนไหว กิจกรรมเสริมประสบการณ์เน้น การศึกษาเพื่อตอบคำถามในสิ่งที่ตนเองสงสัยใคร่เรียนรู้

ในสัปดาห์ที่ 4 วันที่เด็กๆรอคอยก็มาถึงโดยในวันแรกที่เด็กรู้ว่าลูกหอยทากออกมาจากไข่ เพราะมองเห็นร่องรอยการเดินของลูกหอยทากใต้พลาสติกที่คลุมถังน้ำไว้

เด็กๆ ใช้การสังเกต บวกกับความรู้เดิม สามารถ ลงความเห็นจากข้อมูลว่า หอยทากตัวเล็กๆที่ออกมาจากไข่ เป็นลูกของหอยทากชนิดไหน โดยในวันแรกที่เด็กพบลูกหอยทากออกมาจากไข่ มีขนาดเล็ก ไม่ชัดเจน จนเมื่อสังเกตลูกหอยทากหลายๆ วัน เด็กให้เหตุผล ว่ามีรูปร่าง ลวดลาย เหมือนกับพ่อ แม่ของมัน จึงลงความเห็นได้ เป็นลูกของหอยทากอัฟริกันทั้งหมด

ในสัปดาห์ที่ 5 กับประโยคที่ว่า อยากสร้าง “หอยทากยักษ์” เด็กๆ ออกแบบ และลงมือทำแบบจำลอง หอยทาก จากวัสดุที่นำมาจากบ้าน

สัปดาห์ที่ 6 จบโครงงาน “น้องน้อยหอยทาก” ด้วยการสะท้อนสิ่งที่เราได้เรียนรู้ ครูถามเด็กๆ ว่าเด็กๆ รู้อะไรเกี่ยวกับหอยทากบ้าง เด็กๆ ตอบสิ่งที่เขาค้นพบด้วยตัวเองอย่างมากมาย ครูถามว่าลูกๆ สามารถเล่าให้คนอื่นฟังได้ไหม เด็กๆ ตอบว่าได้ ดังนั้น จึงวางแผนนำเสนอโครงงาน โดยเด็กออกแบบการ์ดเชิญผู้ปกครองชมนิทรรศการ ครูและเด็กๆ ร่วมกันจัดแสดงผลงานโครงงาน “น้องน้อยหอยทาก”ของเด็กๆ ที่อาคารอเนกประสงค์โรงเรียนบ้านแม่ละเมา

คุณครูพัชรา อังกูรขจร กล่าวว่า “สำหรับครู การทำโครงงาน “น้องน้อยหอยทาก ”ของเด็กๆ เป็นสิ่งที่ประทับใจมาก ครูได้ประจักษ์ถึงถึงความสำคัญของการได้สืบเสาะหาความรู้ด้วยตนเองของเด็ก การเรียนรู้สิ่งมีชีวิตที่เคลื่อนไหว เคลื่อนที่ได้ เป็นสิ่งที่ตื่นเต้น มีเรื่องราวที่ทำให้เด็กต้องเรียนรู้เพิ่มขึ้นไปเลยๆ บางครั้งมีเหตุการณ์ที่เป็นเหมือนโจทย์ให้เด็กต้องขบคิดแก้ปัญหาตลอดเวลาครูไม่อายที่จะตอบเด็กๆ ว่าครูก็เรียนรู้ไปพร้อมๆกับนักเรียน”

ภาพสุดท้ายของโครงงานคือภาพที่เด็กและครูนำน้องหอยทากส่งกลับบ้าน เด็กๆ ขอบคุณน้องหอยที่เป็นเหมือนครูของเขาตลอด 6 สัปดาห์ที่เขาอยู่กับเรา เด็กๆเศร้า บางคนร้องไห้ ความรักความผูกพัน ความเมตตากรุณา ความอ่อนโยน คือคุณลักษณะอันพึ่งประสงค์ที่เกิดกับเด็กของครู โดยไม่มีในจุดประสงค์การเรียนรู้ที่ครูตั้งไว้ และนี่คือสิ่งมหัศจรรย์ กำไร ของขวัญที่ น้องน้อยหอยทากมอบให้เด็กและครูก่อนจบโครงการ

ทั้งนี้ แนวทางการจัดประสบการณ์เรียนรู้แบบโครงงานนี้ เป็นแนวทางหนึ่งที่สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (สสวท.) ได้นำมาส่งเสริมให้ครูปฐมวัยที่เข้ารับการอบรม จาก สสวท. นำไปใช้จริงในการจัดการเรียนรู้อย่างต่อเนื่องเรื่อยมา ซึ่งคุณครูพัชรา อังกูรขจร นั้นเป็นวิทยากรแกนนำของ สสวท. ในการขยายผลแนวทางการจัดกิจกรรมการเรียนรู้สู่เพื่อนครูในท้องถิ่นอย่างกว้างขวางด้วย