โซเชียลมีเดียสำหรับเด็ก | คิดอนาคต

ข้อมูลล่าสุดสะท้อนพฤติกรรมการใช้สื่อที่ทวีความหนาแน่นขึ้นอย่างชัดเจน Gallup ระบุว่าวัยรุ่นใช้โซเชียลมีเดียเฉลี่ยกว่า 4.8 ชั่วโมงต่อวัน ขณะที่ Pew Research พบว่ากว่า 95% ของวัยรุ่นอายุ 13–17 ปีเข้าถึงสมาร์ตโฟนอย่างต่อเนื่อง 

งานวิจัยเริ่มค้นพบถึงความเสี่ยงของการใช้โซเชียลมีเดียกับสุขภาพจิตของคน งานวิจัยของ Odgers & Jensen (2020) พบว่าการใช้โซเชียลมีเดียมากผิดปกติเกี่ยวข้องกับความเสี่ยงด้านสุขภาพจิตที่เพิ่มขึ้น

ขณะที่ Keles et al. (2020) ยืนยันความสัมพันธ์เชิงบวกระหว่างการใช้โซเชียลมีเดียกับภาวะซึมเศร้า ความวิตกกังวล และความเครียดในกลุ่มวัยรุ่นเป็นพิเศษ และ Boer et al. (2021) ศึกษาวัยรุ่นกว่า 84,000 คนในยุโรป พบว่าการใช้โซเชียลมีเดียบ่อยสัมพันธ์กับภาวะซึมเศร้าที่สูงขึ้น โดยผลกระทบรุนแรงกว่าในเด็กผู้หญิง

แม้ข้อสรุปเชิงสาเหตุและกลไกยังต้องการงานวิจัยเพิ่มเติม แต่แนวโน้มข้อมูลในหลายประเทศชี้สอดคล้องกันว่า การใช้มากและการใช้แบบมีปัญหา เช่น การใช้ที่ควบคุมไม่ได้ รบกวนการนอน การเรียน หรือมีผลลบต่ออารมณ์ เป็นปัจจัยเสี่ยงสำคัญที่ไม่ควรมองข้าม

ล่าสุดประเทศออสเตรเลีย เป็นประเทศแรกที่เลือกใช้มาตรการจำกัดการเข้าถึง แทนการพัฒนามาตรการความปลอดภัยภายในแพลตฟอร์ม กฎหมาย Online Safety Amendment (Social Media Minimum Age) Act 2024 เริ่มบังคับใช้เมื่อวันที่ 10 ธันวาคม พ.ศ. 2568

ไม่เพียงกำหนดอายุขั้นต่ำ 16 ปี แต่ยังย้ายภาระความรับผิดชอบไปยังบริษัทเทคโนโลยีโดยตรง ด้วยโทษปรับสูงสุดถึง 49.5 ล้านดอลลาร์ออสเตรเลียต่อการละเมิดหนึ่งครั้ง

การจัดวางความรับผิดเช่นนี้สะท้อนมุมมองใหม่ของรัฐที่เห็นว่าความเสี่ยงดิจิทัลในหมู่เยาวชนเป็นปัญหาสาธารณะมากกว่าเรื่องที่ควรปล่อยให้ครอบครัวหรือปัจเจกจัดการด้วยตนเอง การสำรวจพบชาวออสเตรเลีย 77% สนับสนุนกฎหมายนี้ สะท้อนว่าประชาชนมองว่ามาตรการที่เด็ดขาดเป็นสิ่งจำเป็น ท่ามกลางบริบทวิกฤติสุขภาพจิตเด็กและเยาวชนที่ทวีความรุนแรง 

รายงานของ CDC ระบุว่าอัตราการทำร้ายตัวเองในเด็กหญิงวัย 10–14 ปีเพิ่มขึ้นถึง 188% ภายในทศวรรษเดียว และกว่าครึ่งของเด็กหญิงมัธยมปลายรายงานภาวะสิ้นหวังเรื้อรัง ปรากฏการณ์เช่นนี้ผลักให้รัฐทั่วโลกตั้งคำถามกับสถาปัตยกรรมสื่อดิจิทัลที่ขับเคลื่อนด้วยอัลกอริทึม

ซึ่งมุ่งเพิ่มการมีส่วนร่วมมากกว่าคำนึงถึงพัฒนาการทางจิตใจของเยาวชน ทำให้มาตรการจำกัดอายุถูกมองว่าเป็นการลดความเสี่ยงเชิงระบบ มากกว่าการแก้ปัญหาเฉพาะหน้า

หลายประเทศกำลังก้าวไปในทิศทางเดียวกัน นอร์เวย์เสนอเพิ่มอายุขั้นต่ำเป็น 15 ปี ฝรั่งเศสยกระดับข้อกำหนดความยินยอมทางดิจิทัล ส่วนจีนจำกัดเวลาใช้งานของเยาวชนมาเป็นเวลานาน เช่น จำกัดผู้มีอายุต่ำกว่า 14 ปีให้ใช้ Douyin ได้เพียงวันละ 40 นาที 

ความเคลื่อนไหวเหล่านี้สะท้อนความพยายามในการกำหนด มาตรฐานสวัสดิภาพดิจิทัลรูปแบบใหม่ที่ไม่ปล่อยให้เทคโนโลยีดำเนินไปตามแรงจูงใจเชิงพาณิชย์เพียงลำพัง แม้ในสหรัฐ ที่รัฐธรรมนูญจำกัดอำนาจของรัฐ ก็ยังมีถึง 42 รัฐร่วมฟ้อง Meta ฐานทำร้ายสุขภาพจิตเด็ก แสดงถึงระดับการตอบโต้ทางกฎหมายที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อน

อย่างไรก็ตาม ความสำเร็จของนโยบายจำกัดอายุขึ้นอยู่กับความสามารถของรัฐในการพิสูจน์ตัวตนผู้ใช้ ซึ่งต้องพึ่งพาเทคโนโลยีตรวจยืนยันอายุ (Age Assurance) ที่ทั้งแม่นยำและคุ้มครองสิทธิ ระบบประเมินอายุจากใบหน้าปัจจุบันยังมีค่าคลาดเคลื่อนราว 1.5 ปี 

ขณะที่ระบบ Digital ID ก็จุดประกายความกังวลด้านความเป็นส่วนตัว หากไม่มีกรอบกำกับดูแลที่รัดกุม เทคโนโลยีเหล่านี้อาจผลักอินเทอร์เน็ตไปสู่สภาวะระบุตัวตนถาวรที่บั่นทอนเสรีภาพในการแสดงออก โดยเฉพาะในกลุ่มที่ต้องใช้นามแฝงเพื่อความปลอดภัย เช่น ผู้สื่อสารทางการเมือง ผู้เปิดโปงข้อมูล หรือกลุ่มเปราะบาง

นโยบายจึงต้องหาจุดสมดุลระหว่างการปกป้องเด็ก การคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลของผู้ใหญ่ และการป้องกันไม่ให้โครงสร้างข้อมูลกลางกลายเป็นความเสี่ยงด้านความมั่นคงในตัวมันเอง

นอกจากนี้ นโยบายจำกัดอายุยังอาจก่อผลข้างเคียงที่ต้องประเมินล่วงหน้า UNICEF ระบุว่าเด็กกว่า 30–40% รู้วิธีหลบเลี่ยงข้อจำกัดออนไลน์ผ่าน VPN หรือบัญชีลับ หากมาตรการบล็อกไม่ปิดช่องโหว่ได้จริง ผู้ใช้เยาวชนอาจย้ายไปสู่แพลตฟอร์มที่ไร้การกำกับดูแล ซึ่งเสี่ยงต่อการล่าเหยื่อ การกลั่นแกล้ง และเนื้อหารุนแรงมากกว่าพื้นที่หลักที่รัฐต้องการควบคุม 

ผลลัพธ์เช่นนี้อาจทำให้การกีดกันกลายเป็นการเพิ่มความเสี่ยง โดยเฉพาะสำหรับกลุ่มชายขอบ เช่น เยาวชน LGBTQ+ หรือเด็กในพื้นที่ชนบทที่พึ่งพาโลกออนไลน์สำหรับการศึกษาและการหารายได้

สำหรับประเทศไทย กระแสโลกที่มุ่งจำกัดอายุผู้ใช้โซเชียลมีเดียย่อมกระทบต่อทิศทางการกำกับดูแลดิจิทัลอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ในบริบทที่วัยรุ่นไทยใช้สื่อดิจิทัลเข้มข้นและมีสัญญาณปัญหาสุขภาพจิตเพิ่มขึ้น ขณะเดียวกัน แพลตฟอร์มเหล่านี้ก็เป็นแหล่งเรียนรู้และโอกาสของเยาวชนจำนวนมาก ทำให้นโยบายต้องมองผลกระทบเชิงระบบ ไม่ใช่เพียงมิติความปลอดภัย

บทเรียนจากต่างประเทศชี้ว่า การไม่ทำอะไรย่อมผลักภาระไปที่ครอบครัวและเด็ก ขณะที่การทำโดยไม่รอบคอบอาจปิดกั้นโอกาส นโยบายโซเชียลมีเดียสำหรับเด็กจึงไม่ใช่คำถามว่าควรห้ามหรือไม่ แต่คือจะออกแบบการคุ้มครองอย่างไร ให้เทคโนโลยีไม่เติบโตบนต้นทุนของพัฒนาการและสุขภาวะของคนรุ่นถัดไป