สืบสานปณิธาน ‘สืบ นาคะเสถียร’ บทรักษ์ของ 'วัชรบูล ลี้สุวรรณ'

สภาวะโลกร้อนส่งผลกระทบให้มนุษยชาติมีเวลาเหลือน้อยลงทุกทีในการรักษาระบบนิเวศของโลก เพื่อต้านทานความเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศรุนแรงที่กำลังจะมาถึง

นักวิทยาศาสตร์คาดการณ์ว่า โลกกำลังก้าวไปสู่การสูญพันธุ์ใหญ่ ครั้งที่ 6 (the sixth mass extinction) ปรากฏการณ์ทางธรรมชาติ ที่ทำให้สิ่งมีชีวิตบนโลก พืช สัตว์ สูญพันธุ์ 3 ใน 4 ของที่มีอยู่ในระยะเวลาอันสั้น จากปัญหาการทำลายป่า ปัญหามลพิษโลก และปัญหาโลกร้อน ที่ทำให้เกิดความแห้งแล้งและอุณหภูมิสูงผิดปกติ 

โน๊ต วัชรบูล ลี้สุวรรณ

“ปัญหาสิ่งแวดล้อม มันไม่ใช่ปัญหาเล่นๆ มันเป็นปัญหาที่ใหญ่ หนัก แล้วก็รุนแรงขึ้นทุกวัน คิดง่ายๆ ว่าเมื่อก่อนไม่ว่าเราจะรวยหรือจน ในน้ำมีปลาในนามีข้าว อุดมสมบูรณ์ จนยังไงไปวางเบ็ดก็ได้ปลา ถ้าเหนื่อยถ้าเครียดก็ไปว่ายน้ำในลำคลองได้ แต่เดี๋ยวนี้มีน้ำมีลำคลองที่สะอาดให้เราได้ว่ายเล่นไหม

คิดง่ายๆ อากาศ ตราบใดที่หัวใจยังเต้น ปอดยังทำงาน เรามีอากาศบริสุทธิ์ที่เราสูดหายใจได้ตลอดอยู่แล้ว แต่ตอนนี้อากาศบริสุทธิ์มีทุกวันไหม หน้าร้อนมาเป็นยังไง ถ้าคุณรวย คุณอยู่ในรถ มีเครื่องกรองอากาศ มีแอร์ กลับบ้านเปิดเครื่องกรองอากาศเปิดแอร์ แต่ชาวบ้าน ไม่มีเครื่องกรองอากาศ ไม่มีแอร์ เด็กนักเรียนที่อยู่โรงเรียนเปิดโล่งเขาต้องสูด PM 2.5 เท่าไร

มันเป็นเรื่องน่าคิดว่าต่อไปเราจะอยู่กันยังไง แล้วคนที่เดือดร้อนก่อนคือชาวบ้าน คนที่ด้อยโอกาสในสังคม เป็นเรื่องที่ไม่เฉพาะคนในประเทศนี้แต่เป็นคนในโลกต้องช่วยกันคิดว่าจะยังไงกันต่อ” โน๊ต -วัชรบูล ลี้สุวรรณ นักแสดงหัวใจอนุรักษ์ หนึ่งในคณะกรรมการมูลนิธิสืบนาคะเสถียร กล่าวถึงความสำคัญของการรักษาสิ่งแวดล้อม

เขาย้อนถึงความทรงจำในวัยเยาว์ที่ทำให้รักและหวงแหนธรรมชาติว่า “ตอนเด็กๆ ป.5 ป.6 ผมเคยใฝ่ฝันว่าอยากทำงานเกี่ยวกับป่า อยากใช้ชีวิตกลางแจ้ง เพราะได้อ่านหนังสือล่องไพร เพชรพระอุมา แต่ผมเป็นคนทำบาปไม่ขึ้น เคยหัดตกปลาก็ไม่ได้ พอโตขึ้นมาก็วิวัฒนาการมาเป็นการถ่ายภาพ การดูนกแทน

ตอนเรียนสถาปัตยกรรมวิชาที่ชอบคือ Forest วิชาเกี่ยวกับป่าไม้ จบมาทำงานสถาปนิกได้ปีหนึ่ง ก็ทำงานในวงการบันเทิง พอทุกอย่างลงตัว ก็ชวนน้องชายเข้าป่าไปถ่ายภาพ ดูนก จากนั้นก็ศึกษาข้อมูลตามเว็บ ติดตามพี่ช่างภาพที่เก่งๆ ไปถ่ายภาพในป่าด้วยกัน”

ความสนใจเรื่องเกี่ยวกับป่าและสิ่งแวดล้อมของเขาเริ่มจริงจังมากขึ้น เมื่อได้เห็นข่าวเสือโคร่งถูกวางยาเบื่อตายเมื่อหลายปีก่อน

“มีปีหนึ่งที่เสือโคร่งโดนวางยาเบื่อตายในห้วยขาแข้ง เรารู้สึกเสียใจ เขียนเรื่องลงเฟซบุ๊ก แต่สังคมไม่ตอบรับ ไม่รับรู้ เราก็คิดว่า เรื่องในป่า คนภายนอกหรือคนในสังคมควรจะรับรู้ด้วย เรื่องเสือที่ตายนอกจากความเสียใจของเราแล้ว ก็สงสารคนที่เขาทำงาน เจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่า นักวิจัยเขาทำงานกันหนักมาก ผลสัมฤทธิ์ที่ผ่านมาก็เป็นไปด้วยดีตลอดเพียงแต่ว่าไม่มีคนเห็น

ทุกวันนี้เสือโคร่งสายพันธุ์ย่อยอินโดจีนที่พบในประเทศไทยเป็นกลุ่มประชากรเสือโคร่งที่แข็งแรงที่สุด ในประเทศเพื่อนบ้านแทบจะสูญพันธุ์หมดแล้ว ของเราที่อยู่ในห้วยขาแข้งร้อยกว่าตัวเป็นที่มั่นสุดท้ายของทั้งโลก ป่าตะวันตก ห้วยขาแข้ง มันสำคัญมาก เราถึงต้องบอกให้ทุกคนรับรู้และร่วมภูมิใจไปกับเราด้วย ขณะเดียวกันก็ต้องช่วยดูแลช่วยส่งเสริมถึงการมีอยู่ของมัน

พื้นที่ป่าจริงๆ ถ้าดูในแผนที่ที่เหลือกลุ่มสุดท้ายคือ ป่าห้วยขาแข้ง ป่าทุ่งใหญ่ ป่าตะวันตก ที่เป็นเหมือนปอด เป็นที่ผลิตน้ำ เป็นที่กรองอากาศให้กับเรา คนเมืองได้รับประโยชน์อยู่แล้วเพียงแต่ว่าเราต้องรู้ช่วยกันดูแล อย่าให้คนที่อยู่ในพื้นที่เขาดูอย่างเดียว”

หลังจากนั้นเขาก็ได้ไปร่วมกิจกรรมเดินคัดค้านการสร้างเขื่อนแม่วงก์ถึง 2 วัน ทำให้กรรมการในมูลนิธิสืบฯเห็นถึงความจริงจังในการรณรงค์ด้านสิ่งแวดล้อม จึงชักชวนมาเป็นคณะกรรมการมูลนิธิสืบนาคะเสถียร

“เมื่อ 3-4 ปีที่แล้ว อ.ศศินมาชวน เป็นกรรมการ มีหน้าที่เล่าความสำคัญของป่าไม้ ระบบนิเวศ มีงานเสวนาก็ไปพูดเรื่องป่า เราต้องการสื่อสารเรื่องธรรมชาติ เรื่องป่าให้คนได้รู้ว่ามันสำคัญ คือต่อให้ไม่เป็นกรรมการ ผมก็ต้องทำ มันต้องช่วย เพราะเวลาเราเข้าป่าแล้วเราเห็นป่าโดนตัด เห็นพื้นที่ป่าโดนบุกรุก สัตว์โดนล่า เห็นเจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่าอยู่ในป่า สภาพความเป็นอยู่เขาเป็นยังไง ถ้าเราช่วยได้ก็อยากจะช่วย”

เพราะผืนป่าคือแหล่งกำเนิดสรรพชีวิต โดยเฉพาะป่าตะวันตกผืนใหญ่ อันประกอบไปด้วย เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า 6 แห่ง และอุทยานแห่งชาติ 11 แห่ง ครอบคลุมห้วยขาแข้ง ทุ่งใหญ่นเรศวร เชื่อมร้อยต่อกันเป็นป่าอนุรักษ์กว่า 20 ล้านไร่ ลำพังผู้พิทักษ์ป่าดูแลเพียงฝ่ายเดียวคงไม่เพียงพอ มูลนิธิสืบฯจึงคิด ‘โครงการจอมป่า’ขึ้นมาช่วยเหลือ

“มูลนิธิสืบฯเอากาแฟอาราบิก้าไปให้เขาปลูก แล้วสอนว่าปลูกยังไง ไม่ให้ตัดต้นไม้ มีข้อตกลงว่า ต้องปลูกแบบออร์แกนิกเท่านั้น ห้ามใช้สารเคมี ไปสอนขั้นตอนเก็บกาแฟ การคั่ว การดริป ทำเรื่องผ้าทอ พี่น้องกลุ่มชาติพันธุ์เขาทอผ้าใช้เองอยู่แล้ว มูลนิธิก็แนะนำว่าให้เปลี่ยนมาใช้สีธรรมชาติแทนสีสังเคราะห์ เพราะไม่มีสารเคมี ปกติเขาใส่สีแดงสีสันสดใส เอามาขายในกรุงเทพฯได้ยาก ต้องใช้สีดร็อปลงหน่อย เปลี่ยนดีไซน์ให้เรียบง่าย ตอนนี้ก็มีศูนย์ผ้าทอที่แม่บ้านปกาเกอะญอทำอยู่ แล้วส่งมาขายที่มูลนิธิ”

สำหรับประชาชนทั่วไป การช่วยเหลือธรรมชาติอาจทำได้หลากหลาย นอกจากจะไม่เป็นผู้ทำลายแล้วควรเป็นผู้สนับสนุนที่ดีด้วย ซึ่งโดยส่วนตัว โน้ต-วัชรบูล ได้นำภาพถ่ายสัตว์ป่าของตัวเองมาประมูลเพื่อระดมทุนเข้ามูลนิธิอีกทางหนึ่ง

“มูลนิธิสืบนาคะเสถียรเป็นทั้งเพื่อน เป็นทั้งวอชด็อก คอยตรวจสอบดูว่า มีการอนุมัติโครงการที่มีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมหรือเปล่า ขณะเดียวกันถ้าภาครัฐมีโครงการดีๆ เราก็พร้อมที่จะช่วยเหลือ

ในส่วนของภาคประชาชน อยากฝากว่าผืนป่าในใหญ่ๆ ในเมืองไทย ที่มีความอุดมสมบูรณ์มันเหลือไม่เยอะแล้วจริงๆ ที่สมบูรณ์ครบทั้งระบบนิเวศ มีทั้งผู้ล่าขนาดใหญ่ มีสัตว์กินพืช มีห่วงโซ่อาหารครบ เท่าที่เหลืออยู่คือ ผืนป่าตะวันตก เป็นของคนทุกคน ที่เราต้องช่วยกันดูแล สนับสนุน

ผู้ที่ทำงานจริงจังคือเจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่า ที่เดินลาดตระเวนทุกวัน ทุกปีมีผู้พิทักษ์ป่าเสียชีวิต 20-30 คน จากการปะทะกับผู้ลักลอบเข้าป่า เสียชีวิตจากอุบัติเหตุในการลาดตระเวน เพราะในป่ามันอันตราย เสียชีวิตจากสัตว์ป่าก็มี เป็นกลุ่มอาชีพที่เสี่ยงแต่ค่าตอบแทนและสวัสดิการน้อย

เรามีโครงการจอมป่าเป็นวิสาหกิจชุมชน อยู่ในพื้นที่อนุรักษ์ คนที่อยู่ในนั้นก็มีส่วนรักษาป่าให้กับเราด้วย เอาง่ายๆ เราเดินอยู่บนถนน แล้วเราเข้าไปในสวนสาธารณะ ก็จะรู้สึกเย็น อุณหภูมิก็เปลี่ยนไปแล้ว ลดลง 4-5 องศาอย่างชัดเจน สิ่งนี้มันตอบคำถามทุกอย่างได้”

ดังนั้น ในโอกาสครบรอบ 30 ปี 'สืบ นาคะเสถียร' ถือเป็นโอกาสดีๆ ที่จะได้รำลึกถึงปณิธานของนักอนุรักษ์คนสำคัญ ส่วนกิจกรรมที่จะจัดขึ้นในปีนี้ เพื่อให้สอดคล้องกับสถานการณ์การแพร่ระบาดของเชื้อไวรัสโควิด 19 จึงมีการจัดผ่านช่องทางออนไลน์

“เรามีการจุดเทียนออนไลน์ คืนวันที่ 31 สิงหาของทุกปี คนที่มีจิตใจด้านการอนุรักษ์จะไปจุดเทียนรำลึกการจากไปของคุณสืบที่อนุสาวรีย์ห้วยขาแข้ง แต่ปีนี้เปลี่ยนมาจัดออนไลน์แทน ผ่าน Zoom มีการเสวนา พูดเรื่องอนุรักษ์ มีวงดนตรี มีการระดมทุน ไฮไลท์ของปีนี้มีการยิงเลเซอร์ที่หอศิลปวัฒนธรรมกทม. เพื่อรำลึกถึงถึงคุณสืบ

เรื่องสิ่งแวดล้อมไม่ใช่เรื่องไกลตัว เป็นเรื่องง่ายๆ แค่คลิกๆ เดียว เข้าไปที่เพจมูลนิธิสืบฯ แล้วค่อยๆ อ่าน ค่อยๆ ทำความเข้าใจ แล้วก็สนับสนุนได้ด้วยครับ” โน้ตกล่าวเชิญชวนให้ทุกคนมีส่วนร่วมในการอนุรักษ์ธรรมชาติ ก่อนที่ทุกอย่างจะสายเกินไป

  -เรื่องเล่าหลังบังไพร-  

ไม่ใช่แค่ใจรักษ์ แต่โลกสีเขียวหลังเลนส์ของโน๊ต-วัชรบูล ก็น่าสนใจเช่นกัน เขาถ่ายทอดประสบการณ์การถ่ายภาพสัตว์ป่า พร้อมแนะนำคนที่สนใจว่า สำคัญที่สุดก่อนเข้าป่า คือการทำการบ้านเกี่ยวกับสัตว์แต่ละชนิดและข้อควรปฏิบัติต่างๆ เพื่อเป็นการรบกวนธรรมชาติน้อยที่สุด

“มันอยู่ตรงไหน ลักษณะนิสัยเป็นยังไง ต้องทำความรู้จัก แล้วต้องมีบังไพร เก็บตัวไม่ให้สัตว์เห็น เก็บกลิ่น เก็บเสียง สมัยก่อนไม่มีบังไพรขาย ผมต้องไปหาพี่วิวัฒน์ที่สมุทรปราการ ให้เขาทำให้ บอกเขาผมใช้กล้องรุ่นนี้นะ ขนาดเลนส์ประมาณนี้ น้ำหนักประมาณนี้ เอาความกว้างความสูงเท่าไร เดี๋ยวนี้มีบังไพรเด้งดึ๋ง โยนแล้วมันจะกางขึ้นมา แล้วก็มีบังไพรแบบผูกโยงกับกิ่งไม้”

ซึ่งกว่าจะได้ภาพมานั้น ไม่มีอะไรกำหนดได้ ทำได้เพียงตั้งจุดบังไพรในที่ๆ คิดว่าสัตว์ป่าจะลงมาแน่ๆ เช่น ตามบ่อน้ำ ตามโป่ง ซึ่งเสียงของชัตเตอร์และกลิ่น ก็มีผลกับการถ่ายภาพด้วยเช่นกัน

“ผมใช้กล้อง Canon 5D 1DX เลนส์ซุปเปอร์เทเลโฟโต้ 500 ม.ม. เสียงชัตเตอร์มันดังก็เอาผ้าขาวม้ามาห่อกล้อง ก็ช่วยได้นิดหน่อย พอกดถ่ายมีเสียง สัตว์ก็ตื่น หันมามอง รุ่นพี่ช่างภาพเขาสอนเขาเตือนว่าถ้าสัตว์มันได้ยิน คุณต้องหยุดถ่าย ต้องให้เกียรติเขา ถ้ายังถ่ายต่อ มันก็จะตื่นแล้ววิ่งหนีไป มันก็หมดโอกาสที่จะได้กินน้ำ กินดินโป่งนั้นด้วย เหมือนเราไปคุกคามมัน สัตว์ป่าไวกับกลิ่น ตอนอยู่ในป่าผมก็อาบน้ำในลำห้วย สบู่แชมพูบางทีไม่ได้ใช้ แค่ล้างเหงื่อไคล เรื่องกลิ่นผมว่าแล้วแต่ทิศทางลมด้วย”

ส่วนภาพประทับใจคือ ‘ภาพเสือดำ’ ในป่าห้วยขาแข้ง หลังจากเข้าไปนั่งบังไพรตอนเที่ยงเมื่อถึงบ่ายสาม ก็มีเม่นตัวหนึ่งวิ่งตัดหน้าบังไพรไปที่ลำห้วย ตรงก้นมีรอยถูกกัด สักพัก เสือดำก็เดินออกมา

“ท่าทางมันเดินง้องแง้งโซซัดโซเซมาก ที่ปากมีขนเม่นปักติดอยู่ มันเพิ่งกัดเม่นมา เดินวนสักพัก ก็เข้าไปในพุ่มไม้ 4-5 โมงเย็นก็เดินออกมาอีก เดินวน ปากก็ร้องส่งเสียงร้องง๊าวๆ ๆ แล้วก็ไป มันน่ารักดี เสือโคร่ง เสือดาว ตายเพราะเม่นเยอะนะ เวลามันกัดเม่นขนเม่นจะติดอยู่บนหน้าทำให้เกิดการติดเชื้อ ไม่สามารถใช้กรงเล็บ ใช้ปากได้ ทำให้ล่าเหยื่อไม่ได้ ค่อยๆ อ่อนแอ แล้วก็ตายลง เป็นสมดุลธรรมชาติ”