'กสศ.' ชูแนวคิด 'AI สร้างการเรียนรู้ตลอดชีวิต' วิจัยและนวัตกรรมสร้างการศึกษาเสมอภาค

เมื่อเร็วๆ นี้ กองทุนเพื่อความเสมอภาคทางการศึกษา (กสศ.) ร่วมนำเสนอแนวคิดการใช้งานวิจัยและนวัตกรรมเพื่อขับเคลื่อนการเรียนรู้ตลอดชีวิต (Lifelong Learning) และสร้างความเสมอภาคทางการศึกษา บนเวที KBTG Techtopia 2025 จัดโดยบริษัทกสิกร บิซิเนส-เทคโนโลยี กรุ๊ป (KBTG) ภายใต้แนวคิด "KBTG Techtopia: At World’s Beginning" ณ ศูนย์การประชุมแห่งชาติสิริกิติ์ ซึ่งเป็นเวทีระดับนานาชาติที่รวบรวมผู้เชี่ยวชาญด้านเทคโนโลยี นวัตกรรม และการศึกษา เพื่อแลกเปลี่ยนวิสัยทัศน์ว่าด้วยการใช้เทคโนโลยีในการขับเคลื่อนอนาคตมนุษยชาติและแก้ไขปัญหาสังคมโลก

ดร. ไกรยส ภัทราวาท ผู้จัดการกองทุนเพื่อความเสมอภาคทางการศึกษา (กสศ.) ได้นำเสนอภาพรวมภายใต้หัวข้อ "How Research and Innovation are Redefining Lifelong Learning" โดยเน้นย้ำถึงความท้าทายในปัจจุบันและโอกาสในการพัฒนาสำหรับผู้เรียนตลอดชีวิตและแรงงานยุคใหม่ โดยชี้ว่าสังคมกำลังเผชิญหน้ากับคลื่นเทคโนโลยีที่มีพลังยิ่งกว่าการปฏิวัติอุตสาหกรรม (a technological wave far more powerful than the industrial revolution) แต่กลับพบช่องว่างด้านทักษะพื้นฐานที่น่ากังวล

"สัดส่วนของเยาวชนและผู้ใหญ่ (อายุ 15 - 64 ปี) ที่มีทักษะพื้นฐานไม่เพียงพออยู่ในระดับสูง โดยเฉพาะอย่างยิ่งทักษะดิจิทัล (Digital Skills) ซึ่งมีสัดส่วนผู้ที่ทักษะไม่พอเพียงสูงถึง 74.1% ส่วนทักษะการรู้หนังสือ (Literacy) มีผู้ทักษะไม่เพียงพอ 64.7% ขณะที่ทักษะทางสังคมและอารมณ์ (Social-Emotional Skills) ทั้งด้านการมีส่วนร่วมกับผู้อื่น (Engage with Others) และการสำรวจขอบเขตใหม่ (Explore New Horizons) ก็ยังมีความต้องการการพัฒนาเช่นกัน"

เพื่อก้าวข้ามความท้าทายดังกล่าว การปฏิวัติ AI (AI Revolution) จึงเป็นเครื่องมือสำคัญในการสร้าง "ความมั่งคั่งร่วมกัน" (shared prosperity) โดย ผู้จัดการกสศ. เน้นย้ำถึงความจำเป็นในการสร้างระบบปัญญาประดิษฐ์ที่คำนึงถึงปัจจัยสำคัญ 5 ประการ ได้แก่ ผู้คน (People) ต้องมีความพร้อมสำหรับอนาคตด้วย AI literacy สามารถปรับตัวเข้ากับเทคโนโลยีและนวัตกรรมใหม่ได้สูง พร้อมทั้งมีความตระหนักรู้และวิจารณญาณต่อข้อจำกัดและผลที่ตามมาของเทคโนโลยี

โมเดล (Models) ต้องมีประสิทธิภาพสูง เหมาะสมกับงาน และมีประสิทธิภาพในการใช้ทรัพยากรและพลังงานจริยธรรม (Ethics) การสร้างระบบ AI ที่เป็นธรรม โปร่งใส และสามารถอธิบายได้ (fair, transparent and explainable) เพื่อให้มั่นใจว่าประชากรกลุ่มชายขอบและผู้ด้อยโอกาสจะได้รับการเข้าถึงและได้รับผลประโยชน์ที่เท่าเทียม ข้อมูล (Data) ต้องเป็นข้อมูลที่มีคุณภาพสูง เหมาะสม และมีประสิทธิภาพในการใช้งาน ความเห็นอกเห็นใจ (Empathy) ต้องใช้การออกแบบที่เน้นความเห็นอกเห็นใจ (empathy-oriented design) ซึ่งเข้าใจความต้องการและความซับซ้อนของมนุษย์ เพื่อเสริมสร้างศักยภาพของมนุษย์ และช่วยให้บรรลุเป้าหมายทางสังคม เช่น ความเสมอภาคและความยั่งยืน

ทั้งนี้ กสศ. ได้ใช้ AI เพื่อลดความเหลื่อมล้ำทางการศึกษาผ่านแนวคิด AI เพื่อการศึกษาที่เสมอภาค (AI for Equitable Education) ซึ่งรวมถึงการมอบประสบการณ์การเรียนรู้สองทางที่ปรับให้เป็นส่วนตัว การแนะแนวอาชีพเฉพาะบุคคล การสนับสนุนความเป็นอยู่ที่ดีทางอารมณ์ด้วยการบำบัดพฤติกรรมทางปัญญา (CBT) และกิจกรรมฝึกสติ

นอกจากนี้ กสศ. ยังจัดเก็บและจัดการข้อมูลคุณภาพสูงจำนวนมาก เพื่อสร้างระบบข้อมูลนักเรียนที่ครอบคลุม (Comprehensive Student Information System) ซึ่งจะรวบรวมข้อมูลภูมิหลังทางเศรษฐกิจและสังคมของนักเรียน (เช่น วัสดุที่อยู่อาศัย การเข้าถึงไฟฟ้าและน้ำประปา) ข้อมูลความเป็นอยู่ที่ดี สุขภาพกายและจิต และผลลัพธ์การเรียนรู้แบบเรียลไทม์ ระบบนี้ยังทำหน้าที่เป็นพอร์ทัลสำหรับผู้ให้ทุนในการประชาสัมพันธ์โครงการทุนการศึกษา เช่น โครงการทุนการศึกษาเพื่อขยายโอกาสและพัฒนาประเทศ (Outstanding Development Opportunity Scholarship : ODOS) และทุนอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องกับกลุ่มผู้รับทุนเดิม เช่น โครงการจัดสรรเงินอุดหนุนแบบมีเงื่อนไข (ทุนเสมอภาค) เพื่อให้นักเรียนและครู โดยเฉพาะผู้ที่มาจากครัวเรือนที่ด้อยโอกาส ได้รับทราบโอกาสทางการเรียนรู้อย่างทั่วถึง

ศาสตราจารย์พิเศษ ดร.เดวิด จอห์น รูฟโฟโล อาจารย์ประจำภาควิชาฟิสิกส์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิด ให้ความเห็นว่าเทคโนโลยีเพื่อการเรียนรู้ตลอดชีวิตมีอยู่แล้ว แต่ความท้าทายสำคัญของเรื่องนี้ คือจะออกแบบการนำเสนออย่างไรเพื่อให้เข้าถึงคนทุกกลุ่ม ซึ่งจำเป็นอย่างยิ่งที่ต้องปรับกรอบการเรียนรู้ให้ตอบโจทย์ได้จริง

ขณะที่ รองศาสตราจารย์พิเศษ ดร.นพ.ชัยภัทร ชุณหรัศมิ์ ผู้ช่วยผู้อำนวยการด้านการบริหารและวิเคราะห์ข้อมูล โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ ชี้ว่า หัวใจสำคัญของการเรียนรู้คือการสร้างแรงบันดาลใจและปลูกฝัง Growth Mindset ให้ผู้เรียนมีความเป็นนักเรียนรู้ตลอดชีวิต หรือ Lifelong Learner ในส่วนของ AI ควรถูกใช้เพื่อพัฒนากระบวนการเรียนรู้ตลอดชีวิต

ซึ่งเป็นพันธกิจสำคัญของสังคมที่ทุกภาคส่วนต้องร่วมกันขับเคลื่อน โดยอาศัยงานวิจัยและนวัตกรรมเพื่อสร้างระบบการเรียนรู้ที่เสมอภาค ครอบคลุม และตอบโจทย์ความเปลี่ยนแปลงของโลกยุคใหม่ ใช้ AI เป็นเครื่องมือสนับสนุนการศึกษาตั้งแต่ระดับปฐมวัยจนถึงอุดมศึกษา และการเรียนรู้อย่างต่อเนื่องตลอดชีวิตให้มากที่สุด