พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวกับนาฏศิลป์

การแสดงโขนครั้งนั้นจัดแสดง ณ หอประชุมโรงเรียนจิตรลดาถวายสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าวชิราลงกรณ (พระยศในขณะนั้น) ในมงคลสมัยวันคล้ายวันประสูติ

การแสดงโขน ชุดถวายลิง ในครั้งนั้นเป็นที่พอพระทัยของสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าวชิราลงกรณเป็นอย่างมาก ทรงปรารภใคร่จะทรงหัดโขนเช่นนั้นบ้าง ต่อมาจึงเสด็จ ฯ ไปทรงฝึกหัดโขนที่โรงเรียนอนุบาลสมประสงค์เป็นประจำทุกวัน ผู้ที่ถวายการฝึกหัดโขนให้พระองค์ในครั้งนั้น คือ นายฉลาด พกุลานนท์ (ผู้เชี่ยวชาญการแสดงโขนลิงของกรมศิลปากร)

ต่อมาพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดตั้งโรงเรียนจิตรลดาขึ้นในบริเวณพระตำหนักจิตรลดารโหฐาน พระราชวังดุสิต เมื่อวันที่ 10 มกราคม พุทธศักราช 2498  ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระราชโอรส พระราชธิดาและพระบรมวงศานุวงศ์ ทรงเข้ารับการศึกษาพร้อมด้วยบรรดาบุตรหลานของข้าราชบริพาร และในเวลาต่อมาทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ประชาชนทั่วไปสามารถนำบุตรหลานเข้ามาศึกษาได้

นอกจากจะได้เรียนวิชาการต่าง ๆ แล้วยังทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีการเรียนการสอนวิชาศิลปะ โดยเฉพาะการเรียนโขน

เมื่อครั้งที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระชันษา 5 พรรษา พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้ฝึกหัดโขนทุกวันพุธ เนื่องจากทรงมีพระราชดำริว่า

“การหัดโขนเป็นการหัดเด็กให้อยู่ในระเบียบวินัยอย่างหนึ่ง”

ในช่วงแรกพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงฝึกหัดโขนตัวลิง ถวายการสอนโดย นายกรี วรศะริน (ศิลปินแห่งชาติและผู้เชี่ยวชาญการแสดงโขนลิงของกรมศิลปากร) และได้ทรงแสดงโขนลิงตัวหนุมาน ตอนสืบมรรคาที่โรงเรียนจิตรลดาด้วย ในบางโอกาสที่ไม่ได้ทรงแสดงโขนจะเป็นองค์ผู้พากย์ เจรจา ให้ตัวโขนแสดงท่าทาง

ในช่วงเวลาต่อมา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินไปทรงศึกษาต่อยังประเทศอังกฤษและประเทศออสเตรเลียโดยลำดับ เมื่อเสด็จนิวัติประเทศไทย ทรงกลับมาฝึกหัดโขนที่โรงเรียนจิตรลดา ซึ่งในขณะนั้นทรงเจริญพระชนม์ขึ้น พระวรกายสูงสง่า ไม่เหมาะกับการฝึกหัดโขนตัวลิง จึงทรงฝึกหัดโขนตัวยักษ์ ได้รับถวายการสอนโดย นายจตุพร รัตนวราหะ (ศิลปินแห่งชาติและผู้เชี่ยวชาญการแสดงโขนยักษ์ของกรมศิลปากร) และทรงแสดงโขนตัวยักษ์ในบทบาทวิรุญจำบัง ตอนศึกวิรุญจำบัง ณ โรงเรียนจิตรลดา

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงเป็นองค์ต้นแบบของเยาวชนไทยในการฝึกหัดโขน ทรงส่งเสริมและสนับสนุนการแสดงโขนของกรมศิลปากรมาอย่างต่อเนื่อง โดยเสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตร การแสดงโขนพร้อมกับพระราชบิดาและพระราชมารดา ในการพระราชทานเลี้ยงพระราชอาคันตุกะ ณ ชาลาหน้าพระที่นั่งจักรีมหาปราสาทในพระบรมมหาราชวังหลายครั้ง อาทิ งานพระราชทานเลี้ยงต้อนรับประธานาธิบดีบิล คลินตัน แห่งสหรัฐอเมริกาและภริยา

นอกจากนี้เมื่อวันอังคารที่ 3 กันยายน พุทธศักราช 2556 ซึ่งในขณะนั้นพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงพระประชวร จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร (พระยศในขณะนั้น) และสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี (พระยศในขณะนั้น) ทรงต้อนรับพระราชอาคันตุกะแทนพระองค์

โดยในครั้งนี้สมเด็จพระราชาธิบดีและสมเด็จพระราชินีแห่งมาเลเซีย เสด็จพระราชดำเนินเยือนประเทศไทยอย่างเป็นทางการ  พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้กรมศิลปากรจัดการแสดงโขนถวายทอดพระเนตร ณ ชาลาหน้าพระที่นั่งจักรีมหาปราสาทในพระบรมมหาราชวัง 

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้จัดการแสดงนาฏศิลป์ โขน ละคร ระบำ รำ ฟ้อนเพื่อเป็นการสืบสานพระราชปณิธานในพระราชบิดาและพระราชมารดาที่ทรงส่งเสริมศิลปวัฒนธรรมของประเทศชาติและเพื่อให้ประชาชนชาวไทยได้รับความสุข สนุกสนาน เนื่องในโอกาสต่าง ๆ ดังนี้

- การแสดงโขนกลางแปลงพระราชทานเฉลิมพระเกียรติในโครงการ ปั่นเพื่อพ่อ Bike for dad ณ พระลานพระราชวังดุสิต (พระบรมรูปทรงม้า) วันที่ 11 - 13 ธันวาคม พุทธศักราช 2558 

- การแสดงนาฏศิลป์ไทย โขน และระบำสี่ภาคเฉลิมพระเกียรติเนื่องในวันเฉลิมพระชนมพรรษา 5 ธันวา พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร ณ พระลานพระราชวังดุสิต วันที่ 5 ธันวาคม พุทธศักราช 2560

- การแสดงละครเรื่องเงาะป่า เนื่องในงานอุ่นไอรัก คลายความหนาว ณ เวทีใหญ่ ภายในสนามเสือป่า พระราชวังดุสิต วันที่ 16 กุมภาพันธ์ พุทธศักราช 2561 

- การแสดงนาฏศิลป์ไทย เนื่องในงานเถลิงศกสุขสันต์ มหาสงกรานต์ ตำนานไทย ณ เวทีใหญ่ ภายในสนามเสือป่า พระราชวังดุสิต วันที่ 7 เมษายน พุทธศักราช 2561 

หมายเหตุ : ข้อมูลจาก นิทรรศการและการแสดงเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เนื่องในโอกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 28 กรกฎาคม 2563 จัดโดยกรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม