มา ‘เต้นรำ’ กันเถอะ เรียนรู้วิธีการเต้นรำแบบคน ‘ยุคกลาง’

ยุคกลาง ในยุโรป เริ่มต้นขึ้นหลังจากการล่มสลายของจักรวรรดิโรมันตะวันตก โดย โอโดอาเซอร์ กษัตริย์เยอรมัน ปลดจักรพรรดิโรมันองค์สุดท้าย ในปี ค.ศ. 476 และสิ้นสุดลงในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 15 (ปี ค.ศ. 1400-1500) ซึ่งเป็นช่วงคาบเกี่ยวกับยุคฟื้นฟูศิลปวิทยา

ยุคกลาง มีระยะเวลาประมาณ 1,000 ปี แบ่งออกเป็นยุคกลางตอนต้น ตอนกลาง ตอนปลาย ขึ้นอยู่กับนักประวัติศาสตร์และภูมิภาค ช่วงเวลาคร่าว ๆ โดยประมาณของยุคกลางคือ ค.ศ. 500 – 1500

ในประเทศไทย มีคนไทยกลุ่มหนึ่งที่หลงใหลทุกสิ่งทุกอย่างเกี่ยวกับ ยุคกลาง รวมตัวกันเป็น หมู่บ้านยุคกลาง : Medieval Village Thailand จัดกิจกรรมกันทุกวันเสาร์

เราได้ย้อนอดีตกลับไปยุโรปยุคกลาง ในงานเสวนาวิชาการ Animals Killer : สู้ สัตว์ ความลับ และความปรารถนา ของชีวิตยุคกลาง วันที่ 6 กันยายน 2568 ณ โรงละคร กาลิเลโอเอซิส

Cr. Medieval Village Thailand

หลังงานเสวนาจบลง ก็มีกิจกรรมเวิร์คชอป การเต้นรำยุคกลาง พร้อมกับ การแสดงวงดนตรียุคกลาง ศตวรรษที่ 13 จากกลุ่มนักดนตรี SCA (Society for Creative Anachronism) / Medieval Village Thailand

• Medieval Dance Workshop

เป็นการล้อมวงเต้นรำตามแบบฉบับของชาวยุคกลาง โดย Darren Lee Royston, Dance Master ของ UNESCO International Dance Council เริ่มต้นด้วยการเล่าความเป็นมา ว่า การเต้นรำที่เราเรียกว่า 'เพริ' นั้น มีข้อมูลหลักฐานน้อยมาก รู้ว่ามีดนตรีและการเต้นรำประกอบดนตรี บางครั้งศิลปินก็วาดภาพผู้คนและนักดนตรีอยู่ข้าง ๆ กัน 

"วันนี้เรามีเสวนาเกี่ยวกับหนังสือจากศตวรรษที่ 13 ดังนั้น เราก็ควรจะได้ฟังเพลงจากยุคเดียวกัน เพื่อจะได้ดื่มด่ำกับรสชาติและเข้าใจว่าคนสมัยนั้นอ่านหนังสือแบบนี้แล้วเขาฟังเพลงอะไรกัน

Cr. Kanok Shokjaratkul

เพลงเหล่านี้ ก็เหมือน เศษดนตรี ที่เราค้นพบในหนังสือเก่า ๆ มันถูกเขียนไว้ตามซอกกระดาษ คล้าย ๆ กับที่พระท่านกลัวว่าจะเปลืองกระดาษก็เลยยัด ๆ มันเข้าไปในหนังสือ

เพลงแรกในวันนี้ชื่อ Merry it is เป็นเพลงภาษาอังกฤษที่เก่าที่สุดในโลก เป็นเพลง secular เกี่ยวกับชีวิตชาวบ้าน ไม่ได้เกี่ยวกับการสรรเสริญพระเจ้าอะไรเลย

เพลงนี้พบในเศษหนังสือที่เก่ามากที่มหาวิทยาลัยอ็อกซ์ฟอร์ด คู่กับเพลงฝรั่งเศสอีกสองบท

เนื้อร้องพูดถึง "จงมีความสุขเมื่อหน้าร้อนมาถึง" หรือ "จงมีความสุขเมื่อหน้าร้อนยังอยู่กับคุณ" เป็นเพลงที่ค่อนข้างมีชื่อเสียง และเป็นที่นิยมมากในอังกฤษช่วงนั้น

Cr. Kanok Shokjaratkul

เพลงต่อไป เป็นเพลงจากศตวรรษที่ 13 เช่นกัน แต่ว่าตอนนี้เราไม่ได่อยู่ที่อังกฤษแล้ว เราไปอยู่ที่ประเทศสเปน เพลงนี้แต่งโดย King Alfonso X กษัตริย์ยอดนักกวี เขาแต่งเพลงไว้เป็นร้อยเพลงและรวบรวมไว้เป็นหนังสือเพลงเลย

เหตุผลที่เขาเขียนหนังสือเล่มนี้ขึ้นมาตลกมาก คือที่เมืองของเขามีวิหารที่อุทิศให้กับพระแม่มารี และชาวยุโรปก็มีวัฒนธรรมการ แสวงบุญ (pilgrimage) คล้ายกับการไหว้พระ 9 วัดในประเทศไทย ซึ่งจริง ๆ แล้วการแสวงบุญเป็นเพียงข้ออ้างของคนงานเพื่อขอเจ้าของหยุดงาน จะได้ไปเที่ยว ไปกินเหล้า ไปเต้นรำกันในเมือง

หนังสือเพลงเล่มนี้ยังมีหลักฐานเกี่ยวกับเครื่องดนตรีโบราณมากมาย ทำให้นักดนตรีในปัจจุบันสามารถสร้างเครื่องดนตรีใหม่ขึ้นมาได้จากข้อมูลเหล่านี้"

Cr. Kanok Shokjaratkul

• ดนตรียุคกลาง

ได้รับอิทธิพลอย่างมากจาก ดนตรีตะวันออกกลาง เมื่อพวกเขาสัมผัสกับวัฒนธรรมอาหรับ ก็ได้รับเอา เครื่องมือ อุปกรณ์ เทคโนโลยี และเครื่องดนตรี รวมถึงวัฒนธรรมการเล่นดนตรีเข้ามาด้วย

"เหมือนคนที่เจอของดีแล้วก็อยากเอามาอวดเพื่อน ๆ ที่บ้าน ดังนั้น แฟชั่นการเล่นดนตรีในยุคกลางจึงเหมือนกับตะวันออกกลาง

ที่น่าสนใจก็คือ ตะวันออกกลางเคยเผยแพร่วิธีการเล่นดนตรีให้กับประเทศไทยด้วย ประเทศไทยจึงเล่นดนตรีเหมือนคนอาหรับในสไตล์โมโนโฟนิก เครื่องดนตรีหลายชิ้นจะเล่นโน้ตหลักเหมือนกัน แต่อาจจะมีรายละเอียดต่างกันเล็กน้อย"

Cr. Kanok Shokjaratkul

• การเต้นรำในยุคกลาง

Darren เล่าว่า เรามีหลักฐานการเต้นรำในยุคกลางน้อยมาก รู้ว่าในการเฉลิมฉลองพิเศษ มีการเต้นรำเป็นส่วนหนึ่งของพิธีกรรม เป็นการแสดงออกส่วนบุคคลและเพื่อให้ชุมชนมารวมตัวกัน ดังนั้น ใคร ๆ ก็สามารถเข้าร่วมเต้นรำได้

"ผมมาที่นี่วันนี้เพื่อสอนคุณเรื่องการเต้นรำ ซึ่งเป็น crazy dancing คำจำกัดความง่าย ๆ ของ dancing คือ การเดินไปรอบ ๆ ขณะฟังเพลง บางคนเรียกมันว่า "การเต้นรำที่บ้าคลั่ง" (crazy dancing) แตกต่างกับการฟังเพลงในปัจจุบัน ที่พวกเราส่วนใหญ่จะเปิดเพลงฟังกัน

แต่สำหรับคนในยุคกลางที่เต้นรำนั้น หากคุณเต้นรำแค่กับเพลงของคุณเอง นั่นเป็นเรื่องที่ "บ้าคลั่งมาก" (big mad) การเต้นรำนี้คือ การเต้นรำร่วมกัน (dancing together) เรามีนักร้องชื่อ Willow จะมาช่วยคุณเต้นรำด้วย

Cr. Medieval Village Thailand

ในเอกสารต้นฉบับการเต้นรำที่เก่าแก่ที่สุด พบว่า การเต้นรำทั้งหมดจะเริ่มต้นด้วยตัวอักษร 'R' หมายถึง 'respect' (ความเคารพ) ในภาษาอังกฤษ

คำว่า 'respect' อาจจะเรียกว่า การโค้งคำนับ (bow) หรือ 'Y' ก็ได้ แต่จริง ๆ แล้วมันหมายถึง การมองไปที่ใครบางคนแล้วก็มองกลับไปอีกครั้ง 

การแสดงความเคารพนี้แตกต่างกันไปตามยุคสมัย ในแต่ละช่วงเวลาที่มีกษัตริย์ที่แตกต่างกันหรือชุมชนที่แตกต่างกัน พวกเขาก็จะมีวิธีการทำที่แตกต่างกันไป

Cr. Kanok Shokjaratkul

อย่างตัวผมเอง ผมสวมชุดจากยุคสมัยทางเหนือ ซึ่งเป็นยุคกลางตอนต้น ดังนั้นเวลาที่ผมเต้น ผมก็จะโค้งคำนับ หรือบางทีก็ทำ 'Y' ซึ้งขึ้นอยู่กับแฟชั่นในตอนนั้น อย่างสุภาพบุรุษท่านนี้ (ชี้ไปที่ผู้ชายคนหนึ่ง) เขาก็อาจจะแค่โค้งเล็กน้อยแบบนี้พร้อมกับการควบคุมสายตา เมื่อเพลงบรรเลงขึ้น คุณก็เดินไปรอบ ๆ พร้อมกับฟังเพลงได้เลย

การเต้นรำในยุคกลาง มีความเชื่อว่า การเต้นรำบนโลกนั้นสอดคล้องกับการเต้นรำบนท้องฟ้า ซึ่งทำให้เกิดบทกวีขึ้น ในยุคกลาง ผู้คนเชื่อว่าดวงอาทิตย์เต้นรำรอบโลก ดังนั้น เมื่อเราเต้นรำตามเข็มนาฬิกา ก็หมายถึงการเคลื่อนไหวที่สอดคล้องกับการโคจรของดวงอาทิตย์รอบโลกนั่นเอง

แต่ถ้าหากคุณเคลื่อนไหวในทิศทางตรงกันข้าม หรือทวนเข็มนาฬิกา นั่นจะถูกมองว่าเป็น "การกระทำของสิ่งชั่วร้าย" ซึ่งคือการเคลื่อนที่ไปทางขวา การเคลื่อนไหวนี้จึงเป็นเสมือนการระลึกถึงเส้นทางที่ดวงอาทิตย์โคจรรอบโลก"

Cr. Kanok Shokjaratkul

• การเชิญคนอื่นร่วมวงเต้นรำ 

ถือเป็นเรื่องของ มารยาท และ กาลเทศะ คุณไม่สามารถเดินเข้าไปแล้วคว้ามือใครสักคนได้เลย

"คุณต้องมองไปที่อีกฝ่ายและถามอย่างสุภาพว่า "คุณอยากเต้นรำไหม?" เป็นภาษาละติน และอีกฝ่ายก็มีสิทธิ์ที่จะปฏิเสธได้ เช่น "ไม่ล่ะ ขอโทษนะ ฉันมีแฟนแล้ว" นี่คือการแสดงความเคารพซึ่งกันและกัน

ในการเต้นรำในยุคกลางนั้น มือซ้ายจะเป็นผู้นำ มือขวาจะเป็นผู้ตาม ในต้นฉบับโบราณ มักเป็นสุภาพบุรุษที่นำสุภาพสตรี แล้วก็มีมุกตลกว่า "สุภาพสตรีมักจะถูกเสมอ" (The lady is always right)

Cr. Kanok Shokjaratkul

แม้สุภาพบุรุษจะนำ แต่ก็ต้องให้เกียรติคู่เต้นรำ เช่น หากสุภาพสตรีต้องการจะปลีกตัวไป เธอก็สามารถทำได้ ดังนั้น ผู้นำจะต้องเป็นนักเต้นที่ดีมาก เพื่อให้คู่เต้นรำอยากอยู่ด้วยกันต่อ

แต่สำหรับในปัจจุบัน ปี 2025 นี้ คงไม่สำคัญแล้วว่าใครจะอยู่ทางซ้ายหรือทางขวา คุณสามารถตัดสินใจได้เองว่าใครจะเป็นผู้นำ หากคุณอยู่ทางซ้าย คุณคือผู้นำ และถ้าคุณอยู่ทางขวา คุณคือผู้ตาม

แล้วจะปฏิสัมพันธ์กับผู้อื่นในวงเต้นรำอย่างไร ? เมื่อคุณพบปะกับคนสองคน คุณจะต้อง โค้งคำนับให้ทั้งคู่พร้อมกันก่อน แล้วจึงจะสามารถเคลื่อนไหวต่อไปได้

Cr. Kanok Shokjaratkul

ในตอนเริ่มต้นของการเต้นรำ คุณจำเป็นต้องมองเห็นคู่เต้นรำของคุณ ดังนั้น การสบตา จึงเป็นสิ่งสำคัญ คุณสามารถเต้นรำกับคู่ของคุณ แล้วค่อยถามว่า "เราไปดูคนอื่น ๆ รอบ ๆ กันไหม?"

คุณอาจจะพบเจอคู่เต้นรำอื่น ๆ และชวนพวกเขาเข้าร่วมด้วย หรือหากใครต้องการจะปลีกตัวไปหาคนอื่นก็สามารถทำได้เช่นกัน บางครั้ง เราก็รวมตัวกันเป็นวงกลม

ก่อนที่จะเข้าสู่ท่าเต้นที่ซับซ้อน จะมีการเคลื่อนไหวเบื้องต้น เราจะเรียนรู้ท่าเต้นที่มีการออกแบบไว้ (choreography) เราสามารถเคลื่อนไหวได้อย่างอิสระไปกับเสียงเพลงได้ทุกรูปแบบ

อย่างที่ชาวฝรั่งเศสเรียกว่า branle (บรองเลอ) ซึ่งหมายถึงการโยกตัวไปตามจังหวะดนตรี การเคลื่อนไหวเบื้องต้นเหล่านี้ช่วยให้เราปรับตัวเข้ากับดนตรีและเตรียมพร้อมก่อนที่จะเข้าสู่การเต้นที่ซับซ้อนยิ่งขึ้น"

Cr. Kanok Shokjaratkul

• Medieval Village Thailand

หมู่บ้านยุคกลางในประเทศไทย มีมานานกว่า 15 ปีแล้ว เราได้พบกับ ผู้ใหญ่บ้าน ของหมู่บ้านยุคกลาง ณกร ศรีสมวงษ์ เขากล่าวว่า ยินดีต้อนรับผู้มีใจรักในโลกยุคกลางทุกคน การต่อสู้ ชุดเกราะ ยิงธนู อาวุธโบราณ ทำอาหาร ดนตรี ศิลปะยุคกลางทุกรูปแบบ พวกเรารวมตัวกัน ทุกวันเสาร์ 

"กลุ่มของเราคือ SCA (Society for Creative Anachronism) เราอยู่ในประเทศไทยมาประมาณเกือบ 20 ปีแล้ว เดิมที อารยธรรมตรงนี้เข้ามาจากทางสถานทูตของอเมริกา แล้วพอแขกบ้านแขกเมืองเขากลับไป คนไทยก็ทำต่อกันมาเรื่อย ๆ

Cr. Kanok Shokjaratkul

หมู่บ้านของเราจะมีคนหลายกลุ่ม ไม่ว่าคุณจะชอบอะไรที่เป็นธีมยุคกลาง เรายินดีต้อนรับหมด ที่สำคัญคือ ไม่มีค่าใช้จ่าย เป็นเหมือนพื้นที่เปิดโล่งๆ เหมือนสวนกว้าง ๆ ใหญ่ ๆ มีทะเลสาบ ให้คนมาทำกิจกรรม

ในหมู่บ้านเรามีกิจกรรมหลากหลาย เช่น ฟันดาบ ยิงธนู ทำอาหาร ตัดเย็บเสื้อผ้า ทุกอย่าง ใครอยากทำอะไรก็ทำ ใครอยากเล่นอะไรก็เล่น คนที่มาร่วมกิจกรรมจึงเป็นส่วนหนึ่งของคนที่มาเป็นเพื่อนกัน

Cr. Medieval Village Thailand

อย่างคุณ Darren Lee Royston Dance Master ของ UNESCO International Dance Council (ที่กำลังสอนเต้นรำอยู่) ก็เป็นเพื่อนกัน รู้จักกันในกลุ่มนี้ เป็นคนที่รักในโลกยุคกลางเหมือนกัน 

ปกติเวลาที่พวกเราเจอกัน แต่ละอาทิตย์ก็มีประมาณหลักร้อยคน แต่ก็เอาแน่แน่นอนไม่ได้ บางวันพาเพื่อนมา พาญาติโยมมา ก็เยอะเลย บางวันก็เงียบ ๆ นั่งสบาย ๆ

Cr. Kanok Shokjaratkul

วันนี้มีกิจกรรมเกี่ยวกับดนตรี คนที่รักดนตรีในยุคกลางก็มาทำกิจกรรมกัน สมาชิกกลุ่มดนตรีเขาก็มากัน นอกจากดนตรีแล้ว เราก็มีกิจกรรมอีกมากมายหลากหลาย เช่น คัดอักษร ฯลฯ

อย่างเครื่องดนตรียุคกลางที่เห็นในวันนี้ หรือเครื่องมือต่าง ๆ ที่ใช้ คือ Custom ที่ต้องสร้างขึ้น เขาต้องไปศึกษา ไปหา ไปทำ ไปสั่งทำ เพราะมันเป็นของโบราณ ซึ่งคนที่ทำได้ก็มีน้อย บางทีต้องรอคิว สั่งทำกันถึง 3-4 ปี"

Cr. Kanok Shokjaratkul

Cr. Medieval Village Thailand