เหลน ‘แม่แฟง’ ขอเล่า ประวัติศาสตร์ ‘ดิฉันเป็นห่านไม่ใช่หงส์’

ความโด่งดังของละครโทรทัศน์ไทยแนวพีเรียด คอมเมดี้ แฟนตาซี ที่สร้างมาจากนวนิยายชื่อเดียวกัน คุณพี่เจ้าขา...ดิฉันเป็นห่านไม่ใช่หงส์ บทประพันธ์โดย ฝันเอ้อระเหย

แสดงโดย โบว์-เมลดา สุศรี, ภณ-ณวัสน์ ภู่พันธัชสีห์ กำกับการแสดงโดย ยุทธนา ลอพันธุ์ไพบูลย์ ออกอากาศวันแรก 22 มกราคม 2568 ทางช่อง 3 ก็สร้างความน่าสนใจ ให้คนบางส่วนหันกลับมาดูละครไทยในโทรทัศน์อีกครั้ง

ในงาน Knowledge Fest 2025 เทศกาลเต็มอิ่ม X เทศกาลดนตรีกรุงเทพฯ ที่ มิวเซียมสยาม วันที่ 8 มีนาคม 2568 มี Book Talk หัวข้อ กอสซิปประวัติศาสตร์ จาก คุณพี่เจ้าขา ...ดิฉันเป็นห่านไม่ใช่หงส์

โดย ศาสตราจารย์พิเศษ ธงทอง จันทรางศุ, ยุทธนา ลอพันธุ์ไพบูลย์ (ป้าแจ๋ว ผู้กำกับละคร) และนักแสดง จอย-รินลณี ศรีเพ็ญ, ป๊อป-ธัชทร ทรัพย์อนันต์, จีน่า-อภัสสรา สนแสบ

Cr. Kanok Shokjaratkul

ทำไมถึงเลือกทำเรื่องนี้ ? เป็นคำถามที่หลายคนอยากรู้ ป้าแจ๋ว-ยุทธนา ลอพันธุ์ไพบูลย์ ผู้กำกับละครตอบว่า เป็นคนชอบละครพีเรียด อยากทำละครพีเรียด ชอบอ่านนิยายพีเรียด

"แต่ว่าเรื่องดี ๆ เขาทำกันไปหมดแล้ว ละครพีเรียดที่เคยทำใกล้สุดก็สมัย ร.7-8 ไม่รู้ทำไมผูกพันกับ ร.3 ร.4 ร.5 มาก ไปเดินงานหนังสือ เจอหนังสือเล่มนี้ หยิบอ่านดูแล้ว เรื่องมันแปลกดีนะ

นางเอกในยุคปัจจุบันมักจะข้ามชาติไปอยู่ในยุคต่าง ๆ เป็นลูกคุณบ้าง ลูกท่านพระยาบ้าง แต่เรื่องนี้ไปเป็นลูกคนธรรมดามิหนำซ้ำไปอยู่ในโรงคณิกาด้วย ได้ชื่อว่าเป็นนางคณิกาอีก

Cr. Kanok Shokjaratkul

คุยกับสำนักพิมพ์ก็บอกว่าเรื่องนี้ชนะการประกวดพล็อตมาจากกระทรวงวัฒนธรรม ในการนำเสนอพล็อตที่เกี่ยวกับประวัติศาสตร์ ถ้าอย่างนั้นเขาต้องค้นคว้ามาดี

ก็เลยซื้อหนังสือเล่มนั้นกลับไปอ่าน แล้วค้นพบว่ามันสนุกและตลกมาก เลยเอาเรื่องนี้ไปเสนอกับช่อง 3 เราเห็นทางแล้วว่า จะนำเสนอไปทางไหน

ในสมัย ร.3 มีคนจีนเข้ามาเยอะ ฝรั่งที่เป็นกัปตันกะลาสีก็หาที่ลง จากการกวาดต้อนหญิงเชลย ชาวลาว ชาวเวียดนาม ไม่มีอาชีพก็ต้องขายอย่างเดียว เกิดโรงคณิกาขึ้นมา

Cr. Kanok Shokjaratkul

แต่โรงเก๋ ๆ เปรี้ยว ๆ อย่างโรงคณิกาของแม่แฟงในหนังสืออธิบายไว้ว่าเป็นโรงที่ดีที่สุดในสมัยนั้น เป็นโรงที่ใหญ่ที่สุด สว่างไสวที่สุด มีถึงสองชั้น ตกแต่งด้วยเฟอร์นิเจอร์หรูหรา

คาดเดาว่านางคณิกาในโรงแม่แฟงต้องมีศาสตร์และศิลป์ในการปรนเปรอแขกด้วย ไม่ว่าร้องรำทำเพลง การปฏิบัติรินเหล้าชงเหล้า เราดัดแปลงเอาจากสิ่งที่รู้มาเป็นโรงคณิกาในเรื่องนี้"

จริง ๆ แล้วแม่แฟง ไม่ใช่คนธรรมดา อาจารย์ธงทอง จันทรางศุ เอ่ยปาก สวัสดี แม่แฟง (จอย รินลณี ที่รับบทเป็นแม่แฟง) ทวดของทวดผม

"คุณแม่ผมเป็นลูกของท่านประมวลวินิจฉัย มาแต่งงานกับพ่อผมมีลูกคือผม ท่านแฟงเป็นทวดของทวดผม โดยตรง ลำดับเส้นลงมา

Cr. Kanok Shokjaratkul

อาชีพที่เก่าแก่ที่สุดในโลก ในนานาชาติ มีหลายดีกรี หลายลำดับชั้นมาก ในสมัยพุทธกาล ในบรรดาเมือง นอกจากมีพระราชวัง และอะไรต่ออะไรแล้ว ต้องมีของประดับเมือง เป็นเกียรติยศของบ้านเมืองอยู่ 2 อย่าง คือ ต้องมีเศรษฐีประจำเมือง กับนางคณิกาประจำเมือง

มาถึงแล้วบ้านเราซ่อมซ่อ ไม่มีเอนเตอร์เทนเมนท์คอมเพล็กซ์เลย ก็แปลก ๆ อยู่ มันต้องมีโรงที่ว่า และมีหลายดีกรี มีตั้งแต่ชั้นสูงไปจนถึงข้างทาง รายละเอียดการปฏิบัติต่าง ๆ ก็ไม่เหมือนกัน

Cr. Kanok Shokjaratkul

ผมเชื่อว่าโรงนครโสเภณีของท่านแฟง ผมเรียกอย่างอื่นไม่ได้ จะเรียกคุณยายไม่ได้ เพราะเกินยายไปถึงไหน ๆ เป็นโรงชั้นสูง เป็นที่ร่ำลือในเวลานั้น มีคนมาสนับสนุนบริการเยอะขนาดมีสตังค์พอจะสร้างวัด

ในสมัยพุทธกาล มีนางคณิกาเจ้าของสำนักโสเภณี ชื่อนางอัมพปาลี รวยมาก ท่านก็ไปสร้างวัด ผมคิดว่าท่านแฟงได้จุดประกายความคิดมาจากเรื่องเหล่านี้

ในฐานะที่ผมเป็นทายาทสืบสกุลมาจากท่าน เรื่องราวมันผ่านไปตั้ง 200 ปีแล้ว หลายท่านในครอบครัวมีตำแหน่งแห่งหนในราชการ มีเรื่องราวบันทึกเป็น Family Tree

ท่านแฟงในสารบบ มีสามีชื่อ เจ้าสัวเอี๋ยน เป็นเศรษฐี มีฐานะ ไม่ได้อยู่คนเดียวลำพัง มีลูกสาวสองคนชื่อท่านกลีบกับท่านเอม กลีบแต่งงานมีลูกชื่อกันต์ เป็นมหาดเล็กในสมัย ร.5 พระดรุณรักษา ต้นตระกูลสาครวาสี

ท่านเอมไปแต่งกับ ท่านนิล พระมหาราชครูมหิธร เป็นลูกของท่านมหาราชครูปุโรหิตาจารย์ (บุญรอด) ขุนนางใหญ่ทางกฎหมาย ตำแหน่งมหาราชครู ไม่ได้น้อยไปกว่าพระยา เป็นท่านเจ้าคุณ

แต่สิ่งที่ไม่ได้ปรากฎในละครคือ แผนผังด้านซ้ายมือ

Cr. Kanok Shokjaratkul

การที่ลูกของท่านมหาราชครูโปหิตาจารย์ (บุญรอด) คือ ท่านนิล ได้แต่งกับท่านเอม มันไม่ใช่เรื่องน่ารังเกียจ เพราะถ้าท่านแฟงเป็นที่รังเกียจเดียดฉันท์ไม่เป็นที่นับหน้าถือตาไม่มีฐานะที่ควรจะคบค้ากันอยู่ ไหนเลยจะให้ลูกสาวบ้านโน้นมาแต่งกับบ้านนี้ คติบ้านเราในอดีตหลายครอบครัวเป็นแบบนี้

ครอบครัวที่มีตำแหน่งยศฐาบรรดาศักดิ์ สตังค์ไม่ค่อยมี ต้องแต่งกับลูกเศรษฐี โบราณเขาพูดกัน ข้างหนึ่งมีสะ (เกียรติยศ) ข้างหนึ่งมีสิน (ทรัพย์สิน) พอดูสมการนี้ ข้างมหาราชครูมีสะ ข้างคุณเอมมีสิน มาแต่งกับคุณเอมลูกท่านแฟง มีลูกสามคน ชื่อนุ่น, สมบุญ, ใย

ท่านใยแต่งกับคุณสังข์สด ตระกูลบุนนาค นี่ก็แปลว่าไม่ได้เป็นที่รังเกียจเดียดฉันท์อะไร ถ้าร้องยี้ขึ้นมาใครจะคบค้าสมาคม ลงมาถึงท่านสมบุญ ขุนศรีธรรมราช มีเกียรติยศ แต่งกับท่านน้อย ลูกของหลวงจิตต์จำนงวาณิชย์ พวกพ่อค้าทั้งหลาย ซ้ำอีกครั้ง เกียรติยศกับทรัพย์สินอีกรอบหนึ่ง

ครอบครัวยิ่งมีปึกแผ่นมากขึ้น มีลูกสามคน คุณหญิงชุ่ม แต่งงานกับพระยาธรรมศาสตร์นาถประนัย สกุลสุวรรณทัต สืบสกุลขุนนางมาสามสี่ชั่วคน มีลูกออกมาหลายคน หนึ่งในนั้นคือท่านประมวลวินิจฉัย คุณตาผม มีลูกหลายคน หนึ่งในนั้นคือคุณแม่ผม

ทางด้านเจ้าพระยามุขมนตรีก็มีลูก หม่อมแช่มไปแต่งกับหม่อมเจ้าจุลดิศ ดิศกุล มีลูกเป็นหม่อมราชวงศ์หลายคน หนึ่งในนั้นคือหม่อมราชวงศ์สังขดิศเป็นคุณพ่อของหม่อมหลวงปนัดดา

โดยนัยนี้ คุณเหลนที่เป็นน้าผม เวลาเจอกันก็ต้องสวัสดีกัน แสดงว่าโรงโสเภณีของท่านแฟง ไม่ใช่กระจอกงอกง่อย ใครผ่านมามีสตังค์ก็เข้าไปได้ซะทีไหนละ มันต้องเป็นชั้นสูง มีฐานานุรูปตามสมควร ไม่เป็นที่รังเกียจในการไปเชื่อมโยงกับครอบครัวจำนวนมากแบบนี้หรอก"

​​​​​​​Cr. Kanok Shokjaratkul

ป้าแจ๋ว เสริมว่า แม่แฟงกับเจ้าสัวเอี๋ยน มีแต่ลูกสาว เจ้าสัวอยากมีลูกชาย ก็ไปมีเมียอื่น ๆ อีก

"เป็นเหตุให้แม่แฟงไม่อยากเป็นเมียที่หนึ่งที่สองอีกแล้ว ขอออกจากความเป็นภรรยาของเจ้าสัว เจ้าสัวก็ให้สตางค์มา แม่แฟงก็ไปเจอผู้หญิงเหล่านี้ที่ไม่ได้อยากมาขาย แต่โดนพ่อแม่ขายบ้าง สามีขายบ้าง เอามาขัดดอกบ้าง

​​​​​​​Cr. Kanok Shokjaratkul

ก็เลยทำโรงขึ้นมาเพื่อให้ผู้หญิงพวกนี้มีชีวิตที่ดีกว่า เป็นนางคณิกาที่ถูกสุขลักษณะ มีความเป็นอยู่ที่ดีกว่า มีทั้งชั้นบนชั้นสองห้องรับแขกหลายห้อง

มีวงดนตรีผู้หญิงล้วนวงหนึ่ง มีนางคณิกาที่ระบำรำฟ้อนได้อีก เป็นโรงที่ไฮโซมาก ซึ่งกว่าจะมาเปิดได้ต้องไปประมูล ไปแข่ง รายได้ก็ต้องแยกส่วนของนางคณิกาให้ไปเสียภาษีด้วย"

​​​​​​​Cr. Kanok Shokjaratkul

ในด้านการทำงาน ป้าแจ๋วบอกว่า จากข้อความที่อ่านมา ทิมตำรวจไม่สวยเลย เป็นที่ว่าง โล่ง ๆ มีตำรวจกับลูกน้องเข้าไปอยู่

"พอเป็นละครมันไม่สวย ไม่สมศักดิ์ศรี สมฐานะ แล้วโลเคชั่นที่ไปถ่ายคือเมืองโบราณ มีศาลาเล็ก ๆ อยู่หลังหนึ่ง มีเสาสีแดง 12 ต้นสวยงามมาก แต่ไม่มีฝา

เราถ่ายไม่ได้เพราะจะเห็นรถทัวร์ ผู้คนเต็มไปหมด ก็ลงทุนทำฝาแบบสมัยโบราณมาปิดหมดทุกด้าน แล้วเซ็ทข้างในให้มีตั่งใหญ่ให้นั่ง มีเครื่องยศต่าง ๆ ของตำรวจมาวางไว้ มีขื่อคาเรียบร้อยหมด เป็นทิมที่ใหญ่ ของจริงเล็กกว่านี้"

​​​​​​​Cr. Kanok Shokjaratkul

จอย รินลณี ผู้รับบทเป็น แม่แฟง กล่าวว่า ก่อนเล่น ป๋าแจ๋วบอกว่าแม่แฟงเป็นภรรยาเจ้าสัว

"เราทำทุกอย่างเป็นผู้ดี กระทั่งไปที่วัดในซีนแรก ๆ ตอนแรก ๆ เราก็เป็นผู้ดีตลอด จนมีผู้ดีมางัดกับเรา เราก็ไม่ยอม บอกว่าจะสร้างวัดให้ดู เพราะเขาไม่ให้เกียรติเราในสิ่งที่เราทำ ป๋าแจ๋วบอกเลยว่า แม่แฟงไม่เคยขายนะ แม่แฟงเป็นภรรยาเจ้าสัว

​​​​​​​Cr. Kanok Shokjaratkul

กับการร่วมงานกับน้อง ๆ ป๊อปเก่งมาก เล่นดีมาก เวลาเขาเล่นกับคู่ของเขา หรือซัพพอร์ทคู่เขา เขาจะมาที่โรงคณิกาเรื่อย ๆ แทบทุกคนจะมาที่โรงเรา เราได้เจอทุกคน

น้องจีน่าก็เก่งมาก เพิ่งเล่นเป็นเรื่องที่สอง แต่เล่นได้น่าหมั่นไส้ น่าหยิกที่สุดแล้ว อยากให้ทุกคนติดตามชมละครต่อไป เป็นละครที่ป้าแจ๋วตั้งใจทำ ถ้าดูดี ๆ จะได้ความรู้เยอะเลย ฝากละครด้วยค่ะ"

​​​​​​​Cr. Kanok Shokjaratkul

ป๊อป-ธัชทร ผู้รับบทเป็น หลวงวาสุเทพ กล่าวว่า เคยเล่นละครพีเรียดมาแล้วเรื่องหนึ่ง สมัยร.5

"รู้สึกประทับใจกับการแสดงในยุคสมัยนั้นเหมือนเราหลุดไปอยู่ในอีกโลกหนึ่ง พอรู้ว่าป้าแจ๋วจะทำละครพีเรียด ผมเลยไปขอป้าแจ๋วเล่น เป็นละครประวัติศาสตร์ยุค ร.3 ทำให้ผมได้เข้าไปอยู่ในยุคนั้น ผมทำการบ้านมาประมาณหนึ่ง

หลวงวาสุเทพ เป็นตำรวจนครบาล แบ่งเป็นฝั่งซ้ายกับฝั่งขวา ผมอยู่ฝั่งซ้าย หลวงทุกขราษฎร์ อยู่ฝั่งขวา ชื่อของหลวงทั้งสองเป็นชื่อตำแหน่งในสมัยนั้น ผมไม่รู้ว่าที่ทำงานของตำรวจสมัยก่อนเป็นยังไง พอป้าแจ๋วทำออกมาผมเซอร์ไพรส์มาก

เชื่อว่าทุกคนคงได้ความรู้จากละครไปมาก ผมเองก็ได้ความรู้ ถ้าดูไปเรื่อย ๆ จะได้รับสิ่งที่ทีมงานสอดแทรกให้เรา แบบย่อยง่าย เข้าใจง่าย รับรู้ไปพร้อมกับตัวละคร ยังมีอีกหลายตอน ฝากติดตามด้วยครับ"

​​​​​​​Cr. Kanok Shokjaratkul

จีน่า-อภัสสรา รับบทเป็นนกน้อย กล่าวว่า บทนกน้อยมีความสำคัญมาก

"ตอนนี้ทุกคนกำลังสงสัยว่านกน้อยมาทำอะไร ต้องดูไปอีก 2 EP ก็จะได้รู้ ว่ามาทำไม

การได้มาร่วมงานเรื่องนี้ รู้สึกสนุก ตื่นเต้น เพราะเป็นละครใหญ่ เป็นคนชอบวิชาประวัติศาสตร์อยู่แล้ว เวลาดูละครพีเรียดก็อยากจะไปเล่นบ้างจัง

วันนี้ได้มาเล่นแล้วรู้สึกดีใจมาก งานเสวนาวันนี้ก็ได้ความรู้เยอะมาก ฝากตัวละครนกน้อยด้วยนะคะ แต่ว่าจีน่าอภัสสรายังน่ารักกับทุกคนเหมือนเดิมนะคะ"

• เหลนของเหลน และ ทวดของทวด

อาจารย์ธงทอง กล่าวว่า ปกติไม่ค่อยได้ไปที่วัดคณิกาบ่อยนัก

"รูปปั้นของท่านแฟง ที่อยู่หลังโบสถ์วัดคณิกา ใครทำแต่หนไหนผมไม่ทราบ แต่แม่ผมต้องรู้ ตาผมต้องรู้ ผมไปทีไร มีคนเอาของมาถวาย ใส่กระบังหน้า ผัดหน้า ทาแป้ง แต่งตัวสวยงาม

แต่ถ้าดูรูปปั้นจริง ๆ ท่านแต่งชุดอุบาสิกา ห่มสไบพื้นธรรมดา ตอนหลังมีผู้ใจกรุณาทำกล่องกระจกไปครอบแล้ว ตอนนี้ดูท่านปลอดภัยมากขึ้น ไม่ห้ามคนถวาย แต่ให้วางรอบ ๆ ก็ถือว่าถึงมือท่านแล้วทุกคน"

• ดูละครให้สนุก คลายเครียด ได้ความรู้เป็นของแถม

ป้าแจ๋ว กล่าวว่า อยากทำละครให้คนดูสนุกสนาน คลายเครียด

"เราค้นคว้ามาตั้งแต่คนเขียนบท จากข้อเขียนทำให้มันเป็นภาพขึ้นมา ด้วยความปราณีตบรรจง สอดแทรกแต่ละตอน ถ้าท่านได้อะไรไปเรายิ่งดีใจ ถ้าดูแล้วอยากไปเปิดหนังสือหรือเซิร์ชหาเรายิ่งชอบ เพราะการอ่านทำให้คนฉลาดขึ้น รู้มากขึ้น

หลาย ๆ อย่างในเรื่องนี้เป็นความตั้งใจของทีมงาน ฉากท้องพระโรงวังหน้า การตัดสินคดี หมวกยศต่าง ๆ จำลองมาเกือบเหมือนจริง มีขนนกการเวกของจริง พานยศตำแหน่งก็เป็นพานเก่าจริงมาชุบทอง ดาบกระบี่ การแต่งตัว รูปร่างหน้าตา ก็พยายามหาให้คล้ายที่สุด

อยากให้คนไทยหันมาสนใจประวัติศาสตร์ของตัวเอง เราจะอยู่มาถึงบัดนี้ไม่ได้ถ้าประวัติศาสตร์ของเราไม่มั่นคงและแข็งแรง แล้วประวัติศาสตร์ยุค ร.3 ก็ถูกละเลยมากสุด ขอฝากละครเรื่องนี้ไว้ให้ดูไปจนถึงต้นเมษา"

คุณพี่เจ้าขาดิฉันเป็นห่านมิใช่หงส์ ออกอากาศทางช่อง 3 ทุกวันพุธ-พฤหัส เวลา 20.30 น.