เปิดหนังสือ 'ราชินิกุลบุนนาค' รวมภาพถ่ายและศิลปวัตถุหาชมยาก

เมื่อสัปดาห์ที่ผ่านมา ที่ห้องแกรนด์ บอลรูม โรงแรมแกรนด์ ไฮแอท เอราวัณ ชมรมสายสกุลบุนนาค จัดงานแนะนำหนังสือ ราชินิกุลบุนนาค ซึ่งจัดทำขึ้นเนื่องในวาระสำคัญของปฐมราชินิกุลบุนนาคทั้ง 2 ท่าน คือ ครบรอบชาติกาล 275 ปี เจ้าคุณพระราชพันธุ์นวล พ.ศ.2567 และครบรอบถึงแก่อสัญกรรม 220 ปี เจ้าพระยาอรรคมหาเสนา (บุนนาค) ในปี พ.ศ.2568

พลเอก พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเฉลิมศึกยุคล องค์ประธานเปิดงาน

โดย พลเอก พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเฉลิมศึกยุคล เสด็จเป็นองค์ประธานเปิดงาน พร้อมแขกผู้มีเกียรติเข้าร่วมงาน อาทิ พล.ต.ท.อรรถกฤษณ์ ธารีฉัตร, พล.อ.อ.อภิศักดิ์ สมบัติเจริญนนท์, พลเรือเอก ประพฤติพร อักษรมัต, พลเอก ศยาม จันทรวิโรจน์, รศ.นาวาโท นพ. มนัท สูงประสิทธิ์, ศ.เกียรติคุณ นพ.พูนพิศ อมาตยกุล, เตช บุนนาค, ฉาย บุนนาค, อรรถ บุนนาค, พิพัฒน์พงศ์ อิศรเสนา ณ อยุธยา, ภุชชงค์ จันทวิช, ผู้แทนจากศูนย์การศึกษาการต่างประเทศ สถาบันเทวะวงศ์วโรปการ

ร่วมด้วยนักประวัติศาสตร์ และนักวิชาการด้านต่าง ๆ ได้แก่ เอนก นาวิกมูล, ธงชัย ลิขิตพรสวรรค์, รัชดา โชติพานิช, ศ.ดร.เชษฐ์ ติงสัญชลี, ดร.สุรัตน์ จงดา, รศ.ดร. พีรศรี โพวาทอง, ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ชนัญญ์ เมฆหมอก, ปริญญา สัญญะเดช , ผศ.ธนโชติ เกียรติณภัทร, สุมิดา พันธุ์กระวี, ผ่องพรรณ จันทร์โอชา, มาร์ค ทิพยมาบุตร, เกล้ามาศ ยิบอินซอย, เศกสรรค์ ลีลาทิพย์กุล และเอกสิทธิ์ คุณานันทกุล เป็นต้น

แขกที่มาร่วมงาน

รัฐฎา บุนนาค ประธานโครงการจัดทำหนังสือราชินิกุลบุนนาค กล่าวถึงวัตถุประสงค์ในการจัดทำหนังสือว่า

"จัดทำขึ้นเนื่องในวาระสำคัญของปฐมราชินิกุลบุนนาค ครบรอบชาติกาล 275 ปี เจ้าคุณพระราชพันธุ์นวล ใน พ.ศ.2567 และครบรอบการถึงแก่อสัญกรรม 220 ปี เจ้าพระยาอรรคมหาเสนา (บุนนาค) ใน พ.ศ.2568

พร้อมทั้งเทิดทูนเกียรติคุณของบรรพชนบุนนาค นอกจากนี้ ยังเป็นการเผยแพร่ข้อมูลทางวิชาการจากเอกสารชั้นต้นที่ถูกต้องสมบูรณ์ เพิ่มพูนความเข้าใจ แก้ไขความคลาดเคลื่อนของข้อมูลบางประการให้เป็นที่ประจักษ์ โดยได้รับเกียรติจากผู้ทรงคุณวุฒิหลายท่านที่เข้ามามีส่วนร่วม ทำให้เห็นมุมมองที่น่าสนใจจากบุคคลภายนอกต่อสกุลบุนนาค ส่งผลให้ต่อยอดการศึกษาทางประวัติศาสตร์ได้อย่างกว้างขวางยิ่งขึ้น"

รัฐฎา บุนนาค, อรรถดา คอมันตร์ สำนักพิมพ์สยาม เรเนซองส์

"การจัดทำหนังสือ ผ่านการทำข้อมูล ทำสัมภาษณ์ การสืบค้นเอกสารสำคัญทางประวัติศาตร์ต่าง ๆ ที่ตกทอดมา ผ่านการเก็บรักษาจากบรรพชน จนทำให้หนังสือเล่มนี้มีเนื้อหาครบถ้วนสมบูรณ์ จึงถือได้ว่านอกจากเป็นหนังสืออ้างอิงทางวิชาการแล้ว ยังเป็นเครื่องแสดงกตัญญูกตเวทีของลูกหลานสกุลบุนนาคต่อบรรพชน และแสดงความจงรักภักดีต่อมหาจักรีบรมราชวงศ์ รวมทั้งแผ่นดินสยาม อันเป็นที่สกุลบุนนาคได้ยึดถือปฏิบัติตลอดมา

และนับเป็นพระมหากรุณาธิคุณหาที่สุดมิได้ที่ สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงนิพนธ์คำนำ หนังสือสกุลราชินิกุลบุนนาค เหล่าสมาชิกตระกูลบุนนาคทุกท่าน ได้สำนึกในพระมหากรุณาธิคุณล้นเกล้าฯ สืบไป"

จากนั้นชมการแสดงดนตรีเพลง ‘พระอาทิตย์ชิงดวง’ และขับเสภาเรื่อง ‘ขุนช้างขุนแผน ตอนขุนแผนขึ้นเรือนขุนช้าง’ จากมหาวิทยาลัยราชภัฏบ้านสมเด็จเจ้าพระยา

ต่อด้วยงานเสวนาแนะนำหนังสือ โดยผู้เขียน ภัทรพล เบี้ยวนิ่ม และ ปิติรัชต์ จูช่วย ร่วมด้วยที่ปรึกษาคณะผู้เขียน หม่อมหลวงภัคภรจันท์ เกษมศรี มีรายละเอียดข้อมูลและความยากในการอ่าน การคัดกรองข้อมูล จนตกผลึกมาเป็นหนังสือจำนวน 640 หน้า ภาพประกอบกว่า 300 ภาพ

ภัทรพล เบี้ยวนิ่ม เล่าว่า "เมื่อพูดถึงราชินิกุลบุนนาค เราต้องเลือกหนังสือ และเอกสารชั้นต้นที่สำคัญที่สุดคือ เฉกอะหมัด ของพระยาโกมารกุลมนตรี ซึ่งเป็นบันทึกแรกของตระกูลว่ามีรายละเอียดการเดินทางเข้ามากรุงศรีอยุธยา ได้ทำอะไรบ้าง จากนั้นเป็นการรวบรวมของคนในสกุลบุนนาค ตั้งแต่สมัยอยุธยาและรัตนโกสินทร์ตอนต้น ว่ามีเรื่องราวและเหตุการณ์อะไรบ้าง และบทบาทของราชินิกุลบุนนาคที่ได้กระทำสมัยรัตนโกสินทร์เป็นหัวข้อต่าง ๆ

รวมถึงเอกสารพระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ และเอกสารความทรงจำต่าง ๆ ของสกุลที่เกี่ยวข้อง เอกสารที่อยู่ในจดหมายเหตุแห่งชาติ ซึ่งเอกสารที่คิดว่าสำคัญมาก คือเรื่องของเจ้าพระยาอรรคมหาเสนากับเจ้าคุณพระราชพันธุ์นวล ซึ่งข้อมูลเหล่านี้จะไม่ได้มาเป็นเรื่องเดียวกัน จะอยู่ตามเรื่องต่าง ๆ ต้องมานั่งอ่านกันและคิดว่าอันไหนถูกต้องที่สุด"

สามนักเขียนเสวนาแนะนำหนังสือ

หม่อมหลวงภัคภรจันท์ เกษมศรี อธิบายถึงการทำงานว่า "ต้องอ่านก่อนเพื่อให้ได้ข้อมูลพื้นฐาน ใครเป็นใคร บิดามารดา ประวัติรับราชการ อ่านเพื่อเข้าใจภาพรวม ที่สำคัญคือเข้าใจโครงสร้างสาแหรกก่อน มิเช่นนั้นจะสับสนมาก ในขณะเดียวกันการอ่านเบื้องต้นก็ทำให้ตั้งข้อสังเกตต่าง ๆ ด้วย เช่นมีอะไรที่เราสนใจเป็นพิเศษ ให้ข้อมูลอะไร หรือไม่ให้ข้อมูล เมื่อลงมือทำงานคิดว่าจะมีอะไรเพิ่มเติมหรือขยายความ แบบแผนการบันทึกข้อมูลเหมือนหรือแตกต่างกันอย่างไร และในระหว่างสายสกุลต่าง ๆ เรามองเห็นอะไรในความแตกต่างนี้ เป็นข้อสังเกตส่วนตัวไม่ใช่ข้อสรุป"

ปิติรัชต์ จูช่วย, หม่อมหลวงภัคภรจันท์ เกษมศรี

ปิติรัชต์ จูช่วย เสริมว่า "ทั้งสองท่านเป็นนักวิชาการ เราเลยเลือกพงศาวดารที่บันทึกปฐมวงศ์สกุลบุนนาค เล่มนี้เป็นฉบับเก็บความเล่าขานในสกุล โดยเฉพาะบทแรกคือเจ้าพระยาอรรคมหาเสนาบุนนาคกับเจ้าคุณพระราชพันธุ์นวล เราตกลงกันว่าจะใช้เอกสารทุกฉบับที่ปรากฏเท่าที่จะทำได้ แต่ว่าจะเลือกชำระโดยการเก็บความ เกร็ดเรื่องเล่าต่าง ๆ ไว้เป็นเชิงอรรถ ในเล่มมีมากกว่า 50 จุด โดยเก็บความในเอกสารต่าง ๆ มาเรียงกัน แต่สิ่งที่ลงเป็นชั้นต้นเนื้อหาหลักนั้น เป็นเอกสารที่ได้รองรับใน กอง บก.ว่าเป็นฉบับสำคัญ เช่น เรื่องตั้งเจ้าพระยาในกรุงรัตนโกสินทร์ ซึ่งเจ้าพระยาภาสกรวงศ์ ได้ชำระความไว้แล้ว แต่เราเลือกเก็บเกร็ดต่าง ๆ ที่มีเรื่องเล่าสนุก ๆ มากมาย การทำงานนี้สนุกมาก เพราะความสนุกของจดหมายเหตุประเทศไทย เราจะดูเฉพาะหัวเรื่องไม่ได้ ต้องอ่านทั้งหมด"

สกุลบุนนาค สืบเชื้อสายจากเจ้าพระยาอรรคมหาเสนา (บุนนาค) และเจ้าคุณพระราชพันธุ์นวล พระขนิษฐาในสมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี ในรัชกาลที่ 1 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ท่านทั้งสองเป็นปฐมวงศ์ของราชินิกุลบุนนาค

เจ้าพระยาอรรคมหาเสนา (หรือเจ้าพระยามหาเสนา) เกิดปลายสมัยกรุงศรีอยุธยา ในแผ่นดินพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ เป็นผู้สืบเชื้อสายลำดับชั้นที่ 6 สายตรงมาจากท่านเฉกอะหมัด หรือเจ้าพระยาเฉกอะหมัดรัตนาธิบดีที่สมุหนายก อัครมหาเสนาบดีฝ่ายเหนือในแผ่นดินพระเจ้าทรงธรรม และตำแหน่งสุดท้ายของท่าน เป็นเจ้าพระยาบวรราชนายก ในแผ่นดินพระเจ้าปราสาททอง

เครื่องประดับของเจ้าคุณพระประยูรวงศ์ (แพ บุนนาค)

จนถึงสมัยรัตนโกสินทร์ บุตรธิดาและกุลทายาท ของเจ้าพระยาอรรคมหาเสนาบุนนาค และเจ้าคุณพระราชพันธุ์นวล ที่เข้ารับราชการทั้งฝ่ายหน้าและฝ่ายใน จึงมียศศักดิ์และตำแหน่งหน้าที่สำคัญปรากฏต่อมาในประวัติศาสตร์

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชทานนามสกุลและทรงยกย่องเป็น ราชินิกุลบุนนาค โดยปรากฏหลักฐานว่า สายสกุลบุนนาคได้เข้ารับราชการสนองพระมหากรุณาธิคุณด้วยความจงรักภักดี ทั้งฝ่ายหน้าฝ่ายใน มีผลงานเป็นที่ประจักษ์มานับแต่ปลายกรุงศรีอยุธยาจวบจนรัตนโกสินทร์ในหลากหลายด้าน ทั้งการศาสนา การเมืองการปกครอง การต่างประเทศ เศรษฐกิจ สังคมและศิลปวัฒนธรรม

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ เจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์ (วร บุนนาค)

นอกจากนี้ ยังปรากฏเกียรติยศทั้งที่ได้รับพระราชทานตามตำแหน่งและทรงยกย่องเป็นพิเศษมากมาย อันสะท้อนบทบาทของสายสกุลในพัฒนาการประวัติศาสตร์กรุงรัตนโกสินทร์ได้เป็นอย่างดี

สำหรับเนื้อหาภายในหนังสือ ครอบคลุมประวัติความเป็นมาของราชินิกุลบุนนาคในสมัยกรุงศรีอยุธยา บทบาทของราชินิกุลบุนนาคกับประวัติศาสตร์สยาม โดยเฉพาะกรุงรัตนโกสินทร์ด้านต่าง ๆ อาทิ ด้านเศรษฐกิจ สังคม ศาสนา

บทความและภาพประกอบในเล่มมีลักษณะแบบสมุดภาพประวัติศาสตร์ที่สอดคล้องไปกับเรื่องราวที่นำเสนอ รวมทั้งผลงานเด่นของบุคคลในสายสกุลจนถึงก่อนเปลี่ยนแปลงการปกครองใน พ.ศ.2475 โดยปรับปรุงจากหนังสือสายสกุลบุนนาคและสาแหรกสายสกุลบุนนาค ที่ได้จัดทำขึ้นเมื่อปี พ.ศ.2542 เพิ่มเติมข้อมูลจากการศึกษาเอกสารชั้นต้น หลักฐานทางประวัติศาสตร์ แหล่งข้อมูลเพิ่มเติมอื่น ๆ ที่ค้นพบใหม่ สอดแทรกเกร็ดประวัติศาสตร์ที่น่าสนใจ

ฉาย บุนนาค ร่วมงานเปิดตัวหนังสือราชินิกุลบุนนาค

เนื้อหาโดยสังเขป ประกอบด้วย 6 บท แบ่งเป็น 2 ส่วนหลัก ได้แก่

ส่วนที่ 1 : ราชินิกุลบุนนาคกับประวัติศาสตร์สยาม

ประวัติความเป็นมาของสายราชินิกุลบุนนาคกับประวัติศาสตร์สยาม นับตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา เรื่องราวของต้นสกุล เเรื่องราวของราชินิกุลบุนนาคกับพัฒนาการกรุงรัตนโกสินทร์ในด้านต่าง ๆ แบ่งพิจารณาเป็นหัวเรื่อง ในลักษณะสมุดภาพประวัติศาสตร์ ภาพสันนิษฐานที่สวยงาม พร้อมศิลปวัตถุทรงคุณค่าที่สอดคล้องไปกับเรื่องราวที่นำเสนอ กำหนดเนื้อหาตั้งแต่ยุคกรุงศรีอยุธยาจนถึงก่อนเปลี่ยนแปลงการปกครองในพุทธศักราช 2475

ส่วนที่ 2 : สืบสายราชินิกุลบุนนาค

นำเสนอบุคคลและผลงานเด่น โดยกำหนดรูปแบบการนำเสนออ้างอิงกับช่วงเวลาการเปลี่ยนแปลงสำคัญในกรุงรัตนโกสินทร์ จำแนกเป็นฝ่ายหน้า ฝ่ายใน จนถึงช่วงเปลี่ยนแปลงการปกครอง ปี 2475 ในลักษณะการเล่าเกร็ดประวัติที่น่าสนใจ เข้าใจง่าย มีหลักฐานอ้างอิงที่มาของข้อมูลครบถ้วน

สำหรับ 6 บทในเล่ม ได้แก่

บทที่ 1 : ปฐมบทราชินิกุลบุนนาค ราชินิกุลบางช้าง, เฉกอะหมัด ผู้เป็นต้นสกุลและบุนนาคในสมัยอยุธยา, เจ้าพระยาอรรคมหาเสนา (บุนนาค) และเจ้าคุณพระราชพันธุ์นวล

บทที่ 2 : ภูมิสถานบ้านเรือนบุนนาค

บ้านเสนาบดีท้ายพระราชวังหลวง, บ้านสกุลบุนนาคริมแม่น้ำเจ้าพระยาฝั่งตะวันตก, บ้านหลวงคลองคูเมือง, บ้านสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค), บ้านราชทูต, บ้านคลองบางหลวง, บ้านเยาวราช, บ้านย่านถนนสุรวงศ์และถนนสีลม, บ้านภูเก็จ, บ้านสุริยานุวัตร, บ้านสกุลบุนนาคตามหัวเมืองต่าง ๆ

บทที่ 3 : ราชินิกุลบุนนาคกับพัฒนาการกรุงรัตนโกสินทร์

การพระราชสงคราม, การรักษาเสถียรภาพความมั่นคงของประเทศ, การต่างประเทศ, การทหาร, นาวาสถาปนิก, การศึกษา, เทศาภิบาล, การตามเสด็จพระราชดำเนิน, งานพระราชพิธี, ราชการกรมพระราชวังบวรสถานมงคล, การสืบราชสันตติวงศ์

บทที่ 4 : วัตถุสถานราชินิกุลบุนนาค

วัดวาอาราม ได้แก่ ประดิษฐ์ศาสนสถาน : พระอาราม/ศาสนสถานที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สกุลบุนนาคเป็นแม่กองสร้าง, อำนวยการปฏิสังขรณ์ : พระอาราม/ศาสนสถานที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สกุลบุนนาคเป็นแม่กองปฏิสังขรณ์, ขจรเกียรติสกุลวงศ์ : พระอาราม/ศาสนสถานที่สกุลบุนนาคสร้างและปฏิสังขรณ์ขึ้นเป็นเกียรติยศแก่สกุล

อาคารสถานที่ ได้แก่ ราชวังรังสฤษดิ์ : พระราชฐานที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สกุลบุนนาคเป็นแม่กองสร้าง, อุทิศสถานประโยชน์ : วัตถุสถานที่สกุลบุนนาคสร้างขึ้นเพื่อประโยชน์ของบ้านเมือง, สมโภชรฦก : วัตถุสถานที่สกุลบุนนาคและสมาคมอื่น ๆ สร้างขึ้นเป็นเกียรติยศแก่สกุล

ศิลปวัตถุ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค)

บทที่ 5 : ราชินิกุลบุนนาคกับงานศิลปวัฒนธรรม

นาฏยศิลป์และดนตรี, งานหนังสือและการประพันธ์, งานช่างฝีมือ ,ปากวิชาและตำรับอาหาร

บทที่ 6 : ราชินิกุลบุนนาคผู้ร่วมวิวัฒน์กรุงรัตนโกสินทร์

ประมวลประวัติสังเขปของบุคคลสำคัญในสกุลบุนนาคทั้งฝ่ายหน้าและฝ่ายในมากกว่า 191 ท่าน พร้อมภาพประกอบและศิลปวัตถุสำคัญซึ่งหลายชิ้นไม่ได้รวบรวมเผยแพร่ให้ปรากฏมาก่อน

หนังสือ ‘ราชินิกุลบุนนาค’

640 หน้า พิมพ์สี่สี ภาพประกอบกว่า 400 ภาพ ปกแข็ง หุ้ม Jacket เคลือบเงิน (Metalite) เคลือบกันรอย

จำหน่ายในราคา 3,800 บาท

สำนักพิมพ์ สยาม เรเนซองส์

โทร.02 633 5533

อีเมล์: [email protected]

FB : Siam Renaissance