20 ปีการจากไป'จรัล มโนเพ็ชร' เจ้าของตำนาน'โฟล์คซองคำเมือง'

ของกิ๋นบ้านเฮา

เลือกเอาเต๊ะนาย

เป๋นของพื้นเมือง

เป๋นเรื่องสบาย

ล้วน ซะป๊ะ มากมี

ฯลฯ

..........................................

เพลงของกิ๋นคนเมือง เป็นเพลงที่ราชาโฟล์คซองคำเมือง “จรัล มโนเพ็ชร”ใช้สื่อสารเพื่อให้ผู้คนได้รู้จักวัฒนธรรมการกินของคนล้านนา แต่งขึ้นเมื่อปี 2519  

นี่คือ ความสามารถที่โดดเด่น ในการสื่อภาษาถิ่นและวัฒนธรรมล้านนาของจรัล มโนเพ็ชร ที่ทำให้ทุกคนเมื่อได้ฟังเพลงนี้ ต่างอยากมาท่องเที่ยวเมืองเหนือ ทำความรู้จัก ลิ้มรสอาหารเมืองขึ้นมาทันที ไม่ว่าจะเป็น แกงแคจิ้นงัว  แกงผักเซียงดา แก๋งบะนอย หรือข้าวนึ่งกับไส้อั่ว และอื่นๆ

กลวิธีเล่าเรื่องในแบบเฉพาะตัวของจรัล มโนเพ็ชร ซึ่งไม่ต่างอะไรกับซีรี่ย์เกาหลีหลายๆเรื่อง ที่นำเสนอเรื่องราวของอาหารเพื่อสร้างให้คนเสพสื่ออยากรู้จักประเทศเกาหลีในฐานะแฟนคลับ หรือสร้างความเป็นติ่งให้เกิดขึ้นในตัวผู้เสพสื่อ งานของจรัล มโนเพชร ในยุคหนึ่งก็มีแฟนคลับหรือติ่งจรัลอยู่ทั่วทั่งประเทศ 

คงเหมือนกับ ผศ.พงษ์ลดา ธรรมพิทักษ์กุล อาจารย์ประจำวิชาศิลปะดนตรีและนาฏศิลป์ศึกษา คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยบอกว่า ในช่วงมัธยมศึกษายังเรียนหนังสืออยู่ในจังหวัดชุมพร เพลงของจรัลโด่งดังมาก เดินไปที่ไหนก็ได้ยิน

เธอร้องเพลงจรัลได้หลายเพลง ฮัมเพลงตอนอยู่ในห้องน้ำ เพลงของจรัล มโนเพ็ชรเล่าเรื่องได้เห็นภาพ ฟังแล้วได้ข้อคิด โดยเฉพาะเพลงดอกบัวตองเป็นเสมือนครูที่สอนเราให้เติบโตขึ้นและรักดีมาถึงปัจจุบัน

โดยเฉพาะท่อนที่พูดว่า

คนงามๆ ต้องงามคู่ความเด่นดี 

ต้องฮักศักดิ์ศรีของกุลสตรี แม่ย่าแม่หญิง

เยือกเย็นสดใส เหมือนน้ำแม่ปิง

มั่นคงจริงใจ ฮักใครฮักจริง 

“บทเพลงของจรัล มโนเพ็ชร มีส่วนกล่อมเกลาให้เติบโตและสนใจอยากศึกษาต่อทางด้านดนตรีไทย และตัวเองก็สามารถเล่นสะล้อ ซอ ซึงได้ เคยพานิสิตไปแลกเปลี่ยนดนตรีพื้นบ้านในล้านนาอยู่บ่อยๆ ” อาจารย์พงษ์ลดา กล่าว 

เป็นเวลากว่า 40 มาแล้ว กับเสียงขับขานบทเพลงของศิลปินล้านนาที่บรรยายถึงธรรมชาติ ความเป็นไปของชีวิตผู้คนในดินแดนทางภาคเหนือ สื่อให้รู้ว่าพลังของคำทุกคำ มีมนต์ขลัง สะกด ชวนให้ผู้ฟัง ทอดอารมณ์ไปกับบทเพลง แลเห็นภาพตามไปด้วยเสมอ เสมือนการฉายภาพวิถีคนเมือง ภาษา วัฒนธรรมและดนตรีในเพลงได้แจ่มชัด

ถ้าพูดถึงจรัล มโนเพ็ชร ใครที่เริ่มโตพอจะรู้เรื่องหรือกำลังเรียนอยู่ในชั้นมัธยม ก็พอจะจดจำและร้องเพลงจรัลได้ เพราะงานชุดแรกๆเริ่มปี 2519   กับชื่อผลงานแรก “น้อยไจยา แอ่วสาว”

เขาเกิดในจังหวัดเชียงใหม่ แม้พ่อจะรับราชการอยู่ที่แขวงการทางจังหวัดเชียงใหม่ แต่ยังมีฝีมือในด้านศิลปหัตถกรรมท้องถิ่นที่ผู้เฒ่าผู้แก่ได้สอนเพื่อสืบทอดความรู้ให้กับครอบครัว จึงถูกส่งผ่านถ่ายทอดกันแบบรุ่นต่อรุ่น

เขาคลุกคลีเป็นผู้ช่วยพ่อและสามารถทำงานศิลปะในแบบปราณีตละเอียดมาตั้งแต่เด็กๆ ไม่ว่าจะเป็นงานเขียนรูป หรืองานแกะสลักไม้

นอกจากงานศิลปะด้านช่างและการงานเขียนรูปแล้ว ความสนใจและชื่นชอบดนตรีมีมาตั้งแต่เด็ก ฝึกฝนเล่นดนตรีด้วยตัวเอง มีความสามารถด้านดนตรีที่หลากหลาย ไม่ว่าจะเป็นเครื่องดนตรีพื้นบ้าน อย่างสะล้อ ซอ ซึงและเครื่องเป่า เขายังสามารถเล่นกีต้าร์ เปียโนได้อีกด้วย

ความสามารถด้านดนตรีของอ้ายจรัล นอกจากจะฝึกฝนด้วยตนเองแล้ว เขามีพัฒนาการมาจากการฟังเพลงผ่านสถานีวิทยุในเชียงใหม่ กลุ่มมิชชันนารีที่มาเผยแพร่ศาสนาในภาคเหนือ ซึ่งจะเล่นดนตรีและร้องเพลงเพื่อสรรเสริญนมัสการพระเจ้า

จรัลได้รับอิทธิพลสร้างสรรค์บทเพลงแนว Ballada (บัลลาด) หรือลำนำการเล่าเรื่อง ที่ใช้ถ้อยคำเรียบง่าย ไม่เป็นทางการมากนัก แต่ความหมายลึกซึ้งกินใจ ในหลากมิติ ตั้งแต่เพลงรัก สังคม ประวัติศาสตร์ ชนเผ่า วัฒนธรรม การเมือง วิถีผู้คนตามที่ต่างๆ  มีท่วงทำนองช้าๆ ไพเราะหรือบางท่วงทำนองก็สนุก สดใส ร่าเริง ดนตรีสะอาด ฟังง่าย ไม่ซับซ้อน จากศิลปินต่างประเทศอย่าง ปีเตอร์ พอล แอนแมรี่ ,บ๊อบ ดิ แลน,จิมโครเช่  ตลอดถึง ไซมอน แอนการ์ฟังเกล 

รศ.ดร.นภาภรณ์ หะวานนท์  นักสังคมศาสตร์/นักวิจัยอิสระด้านสุขภาวะผู้หญิงในมิติต่างๆ บอกว่างานเพลงของจรัล มโนเพ็ชรมีความละเอียดอ่อนในการมองสถานะของผู้หญิงในมิติที่สังคมอาจไม่ได้คิดถึงมาก่อน อย่างเพลงอุ๊ยคำสะท้อนภาพผู้หญิงในวัยชราที่ไม่มีสามี ไม่มีลูก ต้องเก็บผักบุ้งหาเลี้ยงตัวเองด้วยความยากลำบาก จนในที่สุดต้องเสียชีวิต

“บทเพลงสะท้อนสังคมไทยที่ไม่มีระบบดูแลผู้สูงอายุ สังคมคาดหวังให้ลูกหลานดูแลคนแก่คนเฒ่า งานของคุณจรัลเปิดพื้นที่ให้กับเสียง/ชีวิตที่คนทั่วไปคิดไม่ถึง  เป็นงานที่ก่อให้เกิดความเข้าใจผู้หญิงในมุมมองที่หลากหลาย แต่บทเพลงอาจจะยังไม่สามารถทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลง

การเปิดพื้นที่ในประเด็นต่างๆออกมาสู่สาธารณะจึงมีคุณค่ามาก ยิ่งเราเปิดพื้นที่พูดคุยจัดกิจกรรมมากขึ้น จะเกิดมิติใหม่และเป็นเรื่องที่ดี” 

ความสามารถทางด้านดนตรีของเขาเพิ่มพูนขึ้นเรื่อยๆ จากประสบการณ์ที่พบเห็น ถูกสะสมแบบไม่หยุดนิ่ง เขามีความมั่นใจมากขึ้น จนตัดสินใจหารายได้พิเศษ เพื่อช่วยแบ่งเบาภาระครอบครัวด้วยการร้องเพลง เล่นดนตรีแนวที่ตัวเองชอบและถนัด ในรูปแบบของบทเพลง โฟล์ค คันทรี และบลูส์ตามร้านอาหาร คลับบาร์ในเมืองเชียงใหม่

และนี่คือที่มาของแรงบันดาลใจและมีอิทธิพลต่อการนำไปสู่การแต่งเพลงของเขาในเวลาต่อมา

เขาจึงเป็นผู้เปิดประตูทางภาษาถิ่น วัฒนธรรมล้านนาให้เข้าถึงผู้คนได้ง่ายขึ้น ชื่อของจรัล มโนเพ็ชร โด่งดังเป็นที่ชื่นชอบของนักฟังเพลงในสมัยนั้น

บทเพลงของเขาจึงเสมือนทูตทางวัฒนธรรมและทูตทางการท่องเที่ยวที่เปิดโลกให้ผู้คนสนใจ ใฝ่ฝัน อยากเดินทางไปเยือนถิ่นล้านนาในหลายๆจังหวัด  เพื่อซึมซับบรรยากาศจริงหลังจากที่ฟังเพลงและสัมผัสกลิ่นอายธรรมชาติในบทเพลง

ผลงานตั้งแต่ปี 2520-2544  รวม 300 กว่าเพลงบทเพลงมีทั้งโฟล์คซองคำเมือง และบทเพลงในภาพยนตร์  เขาทำงานต่อเนื่อง

ความเป็นศิลปินในตัวตนจรัล ยังไม่จบลงแค่การแต่งเพลง ร้องเพลง เขายังเป็นนักแสดงที่ฝากฝีไม้ลายมือการแสดงในบทบาทต่างๆ ในภาพยนตร์ บุญชูผู้น่ารัก เวลาในขวดแก้ว ด้วยเกล้า วิถีคนเกล้า ส่งผลให้เขาได้รับรางวัลสุพรรณหงส์ สาขานักแสดงนำชายยอดเยี่ยมและรางวัลบทเพลงประกอบภาพยนตร์อีกหลายๆ รางวัล

กิจกรรมศิลป์สโมสรเสวนาออนไลน์ “สองทศวรรษ-รำลึกตำนานโพล์คล้านนา จรัล มโนเพ็ชร” จัดในวันพฤหัสบดี ที่ 2 กันยายน 2564 เวลา 13.00-14.30 น. รับชมผ่านช่องทางออนไลน์ Facebook Live ทางเพจ @ ThaiPBS

โดยมีวิทยากร 5 ท่าน ดังนี้

-ศ.เกียรติคุณ ดร. ธเนศวร์ เจริญเมือง ประธานโครงการจรัลรำลึก

-กิจจา มโนเพ็ชร น้องชายและศิลปินพื้นบ้านล้านนา

-บฤงคพ วรอุไร อาจารย์ประจำวิทยาลัยดุริยศิลป์ มหาวิทยาลัยพายัพ

-สายกลาง จินดาสุ นักดนตรีแนวนีโอล้านนาอะคูสติก 

-สมฤทธิ์ ลือชัย ดำเนินการเสวนา