เหล็กน้ำพี้ ของดีเมืองพิชัย

เช่นเดียวกับ “เหล็กน้ำพี้” ของเด็ดของดีแห่งเมืองพระยาพิชัยดาบหักที่ว่ากันว่าศักดิ์สิทธิ์และทรงพลังเป็นที่สุด

เมื่อมาเยือนถึงถิ่นแล้วจะไม่แวะไปดูต้นรากแห่งความอัศจรรย์ของบ่อเหล็กน้ำพี้ที่ตั้งอยู่ในอำเภอทองแสนขัน จังหวัดอุตรดิตถ์ ก็ดูจะแปลกอยู่สักนิด เพราะฉะนั้นอย่าเสียเวลาอยู่เลย ไปเที่ยวบ่อเหล็กน้ำพี้พร้อมๆ กันจะดีกว่า

เว้นแต่ “เหล็กไหล” แล้ว ว่ากันว่า “เหล็กน้ำพี้” นี่แหละคือสุดยอดธาตุมหัศจรรย์ที่มีอานุภาพในแง่ของความคงกระพันและป้องกันสิ่งชั่วร้าย ผู้มีบุญญาธิการเท่านั้นจึงจะได้ครอบครอง ซึ่งในอดีตเหล็กน้ำพี้ถูกน้ำไปหลอมตีเป็นอาวุธคู่กายของพระมหากษัตริย์แห่งราชอาณาจักรสยามหลายพระองค์

ทั้ง “พระแสงของ้าว” ที่สมเด็จพระนเรศวรมหาราชทรงใช้กระทำยุทธหัตถีจนได้ชัยชนะเหนือพม่า “ดาบล้างอาถรรพ์” ของพระนารายณ์มหาราช หรือ “ขุนแผน” ซึ่งเป็นขุนศึกชาวสุพรรณบุรีในสมัยพระรามาธิบดีที่ 2 ก็ใช้ “ดาบฟ้าฟื้น” ที่ทำจากเหล็กน้ำพี้เป็นอาวุธที่ช่วยปราบศัตรูพ่ายไปเหมือนกัน แน่นอนว่า ทหารกล้าคนเก่งของสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชอย่าง “พระยาพิชัย” ก็มี “ดาบนันทกาวุธ” ที่ถือด้วยมือข้างซ้ายเป็นดาบคู่กายที่ผลิตจากเหล็กน้ำพี้ในบ้านเกิดเมืองนอนของท่านนั่นเอง

สำหรับบ่อเหล็กน้ำพี้ที่มีเพียงแห่งเดียวในประเทศไทยนั้น ปัจจุบันเปิดเป็น พิพิธภัณฑ์พื้นบ้านบ่อเหล็กน้ำพี้ ตั้งอยู่ที่บ้านน้ำพี้ ตำบลน้ำพี้ อำเภอทองแสนขัน จังหวัดอุตรดิตถ์ ที่นั่นมีบ่อเหล็กกล้าหลายบ่อ และมีร่องรอยของเตาถลุงเหล็กโบราณนับพันๆ แห่ง แต่บ่อเหล็กน้ำพี้ที่มีชื่อเสียงและถูกสงวนไว้มีอยู่ 2 บ่อ คือ “บ่อพระแสง” ที่มีสินแร่ดีกว่าบ่ออื่นๆ สงวนไว้เพื่อใช้ทำพระแสงดาบสำหรับพระมหากษัตริย์เท่านั้น เป็นบ่อดินใหญ่ที่มีเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 20 เมตร และมีความลึกประมาณ 10 เมตร ส่วน “บ่อพระขรรค์” ที่ช่างตีมีดสมัยโบราณใช้ทำพระขรรค์ถวายพระมหากษัตริย์ เป็นบ่อดินขนาดย่อมกว่า มีความลึกประมาณ 7 เมตร และมีเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 12 เมตร

สำคัญขนาดนี้ใครๆ จึงอยากรู้จักเหล็กน้ำพี้กันเป็นทิวแถว ซึ่งปัจจุบันก็มีการเปิดให้นักท่องเที่ยวเช่าบูชาเหล็กน้ำพี้เพื่อความเป็นสิริมงคลโดยใช้วิธีการ “ตก” คือจะมีเบ็ดที่ผูกปลายเชือกด้วยเหล็กดูดไว้ให้บริการ ใครอยากตกแร่เหล็กน้ำพี้ต้องตั้งจิตอธิษฐานก่อนจึงจะสามารถตกแร่เหล็กน้ำพี้ได้ ส่วนการบริจาคก็ขึ้นอยู่กับกำลังศรัทธา จึงไม่ต้องแปลกใจหากไปถึงบ่อเหล็กน้ำพี้แล้วจะเห็นว่ามีนักท่องเที่ยวมานั่งตกเบ็ดในบ่อดินที่ดูธรรมดาๆ กันอย่างครึกครื้น

ใกล้กันนั้นมีศาลเจ้าพ่อบ่อเหล็กน้ำพี้ที่ทุกคนให้ความเคารพในความศักดิ์สิทธิ์ ใครมาขอโชคขอลาภก็ว่าสมปรารรถนากันถ้วนหน้า ถัดไปไม่ไกลคือ ศาลาที่ประดิษฐานรูปเหมือนของหลวงปู่ฝั้น อาจาโร ที่จัดทำประคำเหล็กน้ำพี้จนเป็นที่รู้จักแพร่หลาย และสืบถ่ายให้ชาวบ้านได้จัดทำเพื่อจำหน่ายจนมีรายได้เสริมมาจนทุกวันนี้

ในส่วนของพิพิธภัณฑ์เป็นอาคารชั้นเดียวที่ตั้งอยู่ริมสุดของพื้นที่ ภายในมีหุ่นปูนปั้นจำลองให้เห็นถึงกระบวนการและขั้นตอนในการตีเหล็ก ตั้งแต่การขุดแร่เหล็กน้ำพี้จนตีเป็นดาบที่มีความแข็งแกร่งและความคมเป็นเลิศ จนดาบน้ำพี้กลายเป็นอาวุธคู่กายของขุนศึกและนักรบไทยในสมัยโบราณตลอดมา

ทว่า ใครที่ตกแร่เหล็กน้ำพี้ไม่ได้ หรือไม่ได้ลงมาตกแหล็กตั้งแต่แรก แต่อยากบูชาเหล็กน้ำพี้ไว้ในครอบครอง บริเวณร้านของที่ระลึกบ่อเหล็กน้ำพี้ก็มีสินค้าที่ระลึกจำหน่ายหลายประเภท ทั้งของชิ้นเล็กๆ ไปจนถึงชิ้นใหญ่อย่างมีดเหล็กน้ำพี้ เรียกว่า ใครมีความศรัทธาแค่ไหนก็บูชาด้วยกำลังทรัพย์กำลังใจที่มี แล้วสิ่งดีๆ จะปรากฏแก่ทุกคนที่ยึดมั่นในศีลธรรมความดีนั่นเอง