'วิจิตรแพรวา' มรดกภูมิปัญญาสู่ราชินีแห่งไหม

เนื่องในโอกาส สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เจริญพระชนมพรรษาครบ 60 พรรษา 2 เมษายน 2558 มหาวิทยาลัยราชภัฏกาฬสินธุ์ สำนึกในพระมหากรุณาธิคุณ จึงจัดทำหนังสือ “วิจิตรแพรวา : มรดกภูมิปัญญาสู่ราชินีแห่งไหม” เพื่อเฉลิมพระเกียรติในโอกาสดังกล่าว ซึ่งเป็นการเผยแพร่ผลงานการรวบรวมองค์ความรู้ที่เกี่ยวข้องกับผ้าแพรวาในรูปแบบหนังสือเชิงวิชาการ อันประกอบไปด้วยบทความที่มีเนื้อหาสาระเข้มข้นและสาระทางวิชาการ ทุกบทความได้ผ่านการกลั่นกรองจากผู้ทรงคุณวุฒิตรวจสอบทางวิชาการ (Peer Reviewers) ซึ่งผู้ทรงคุณวุฒิมีคุณสมบัติสอดคล้องสหวิทยาการด้านมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์

เนื้อหาในเล่มประกอบไปด้วย พระเกียรติคุณแผ่ไพศาลสายธารพระเมตตา, คนไทไกลบ้าน:จากเมืองหล้าฟ้าแถนสู่เมืองลุ่มลิดเลียง, เสื้อดำ แพรเบี่ยง ซิ่นไหมเครื่องย้องของเอ้สตรีผู้ไทสองฝั่งโขง, ผ้าฝ้ายแดงยอมรดกแห่งแผ่นดิน, วิจิตรแพรวา : มรดกภูมิปัญญาสู่ราชินีแห่งไหม, ความงดงามของผ้าแพรวาในทางศิลปกรรม, ผ้าแส่วและแม่ลายผ้าแพรวา และ ช่างทอแพรวาถักทอดวงใจถวายไท้ 60 พระชนม์ อันเป็นผลงานของนักวิชาการทั้งในและนอกมหาวิทยาลัยราชภัฏ

กาฬสินธุ์ ซึ่งเป็นผู้สนใจศึกษาเกี่ยวกับผ้าทอพื้นเมืองโดยเฉพาะผ้าแพรวาทั้งยังอุทิศตนเองให้แก่ศาสตร์และศิลป์แขนงนี้มาโดยตลอด

นับเป็นพระมหากรุณาธิคุณอย่างยิ่งที่สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงมีพระราชานุญาตให้ดำเนินโครงการเฉลิมพระเกียรตินี้ ทั้งยังทรงพระราชทานพระฉายาลักษณ์ที่ทรงฉลองพระองค์ซึ่งตัดเย็บด้วยผ้าไหมแพรวารวมทั้งสิ้น ๒๗ พระรูป เพื่อเชิญมาลงในหนังสือ “วิจิตรแพรวา : มรดกภูมิปัญญาสู่ราชินีแห่งไหม”

นอกจากนี้ โครงการยังประกอบไปด้วยการทอผ้าไหมแพรวาเพื่อทูลเกล้าฯ ถวายสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี 2 ผืน คือผ้าไหมแพรวาที่บรรจุแม่ลายหลักของผ้าแพรวา 60 ลาย (ขนาดกว้าง 80 เซนติเมตร ยาว 3 เมตร) และผ้าไหมแพรวาสำหรับตัดเย็บเป็นฉลองพระองค์ (ขนาดกว้าง 80 เมตร ผ้าแพรวายาว 2.5 เมตร ผ้าไหมพื้นเรียบยาว 2.5 เมตร รวมความยาวทั้งสิ้น 5 เมตร) ซึ่งผ้าไหมแพรวา ทั้ง 2 ผืนนี้ทอจากเส้นไหมพันธุ์ไทยพื้นบ้าน ย้อมสีธรรมชาติสีม่วงอมชมพู ซึ่งเป็นการผนวกรวมระหว่างสีม่วงซึ่งเป็นสีประจำวันพระราชสมภพ และสีชมพูอมม่วงดอกตะแบกซึ่งเป็นสีประจำมหาวิทยาลัยราชภัฏกาฬสินธุ์ทอโดยชาวผู้ไทบ้านหนองช้าง ตำบลหนองช้าง อำเภอคำม่วง จังหวัดกาฬสินธุ์

ความคาดหวังกับหนังสือวิจิตรแพรวา มรดกภูมิปัญญาสู่ราชินีแห่งไหม จะเป็นหนังสือที่ได้รวบรวมองค์ความรู้เกี่ยวกับประวัติศาตร์ชาติพันธุ์ผู้ไทกับผ้าแพรวา และยังถือว่าเป็นผ้าทอพื้นเมืองของจังหวัดกาฬสินธุ์ด้วย ซึ่งหวังเป็นอย่างยิ่งว่าจะสร้างความภูมิใจให้กับชาวกาฬสินธุ์ และที่สำคัญจะเป็นปฐมเหตุในการสืบค้นองค์ความรู้เกี่ยวกับศิลปวัฒนธรมในแง่มุมอื่นให้มีความละเอียดลึกซึ้ง มีคุณค่าในวงวิชาการ และจะเป็นสิ่งกระตุ้นให้ผู้ที่รัก ผู้ที่สนใจในผ้าทอพื้นเมือง ศึกษาเพิ่มเติมมรดกศิลป์แขนงนี้ให้กว้างมากขึ้น ทั้งนี้ก็เพื่อช่วยกันสืบสานให้ผ้าพื้นเมือง โดยเฉพาะผ้าแพรวาให้คงอยู่ต่อไปในอนาคต

อาจารย์ ดร.สุชานาถ บุญเที่ยง บรรณาธิการหนังสือวิจิตรแพรวา มรดกภูมิปัญญาสู่ราชินีแห่งไหม เปิดเผยว่า คนอีสานหรือผู้คนที่อาศัยอยู่ ณ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย เป็นกลุ่มชาติพันธุ์เก่าแก่และยังคงสืบทอดวัฒนธรรม ที่แสดงถึงอัตลักษณ์ของตนอย่างเข้มแข็งมาแต่อดีต วัฒนธรรมการทอผ้าของคนอีสานถือเป็นหนึ่งในหลักฐานทางโบราณคดีบ่งชี้ถึงอารยะธรรมของชาวอีสาน โดยคนอีสานได้สร้างสม

ขนบนิยมเกี่ยวกับผ้าและการแต่งกาย ที่สะท้อนถึงภูมิปัญญาในเชิงช่าง มาตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์ จนกลายเป็นมรดกทางวัฒนธรรมตกทอดสู่ลูกหลานรุ่นปัจจุบัน

ผ้าทอมือโบราณของอีสานนั้น มีความหลากหลายตามกรรมวิธีการถักทอและลักษณะใช้สอย จึงเป็นเรื่องที่ยากสำหรับคนรุ่นปัจจุบันในการศึกษาเพื่อทำความเข้าใจให้แจ่มชัดถึงสรรพตำรา-สรรพวิชาอันเป็นแหล่งรวมขององค์ความรู้ในการถักทอผ้าไทยที่ครอบคลุมไว้อย่างทั่วถึงและสมบูรณ์แบบที่สุด มูลเหตุเหล่านี้

จึงเป็นปฐมบทของการจัดทำหนังสือ “วิจิตรแพรวา มรดกภูมิปัญญาสู่ราชินีแห่งไหม” เพื่อเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เนื่องในโอกาสมงคลเฉลิมพระชนมายุครบ 60 พรรษา วันที่ 2 เมษายน พ.ศ. 2558

ด้วยความสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ที่ทรงห่วงใยต่อกรณีการอนุรักษ์และสืบสานผ้าไหมแพรวา มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของจังหวัดกาฬสินธุ์

มหาวิทยาลัยราชภัฏกาฬสินธุ์ โดยกองบรรณาธิการวารสารแพรวากาฬสินธุ์ จึงได้จัดทำข้อเสนอโครงการจัดทำหนังสือ “วิจิตรแพรวา มรดกภูมิปัญญาจากอดีตสู่ราชินีแห่งไหม” และทอผ้าไหมแพรวา เพื่อทูลเกล้าถวายสมเด็จพระเทพรัตน์ราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เนื่องในโอกาสมหามงคลทรงเจริญพระชนมายุครบ 60 พรรษา ในวันที่ 2 เมษายน พ.ศ. 2558 เพื่อเผยแพร่องค์ความรู้อันทรงคุณค่าของผ้าไหมแพรวา และเป็นส่วนหนึ่งในการอนุรักษ์และสืบสานมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมพื้นบ้านนี้ให้คงอยู่กับจังหวัดกาฬสินธุ์และประเทศไทยต่อไป

เนื้อหาที่ปรากฏในหนังสือเล่มนี้ได้ผ่านการกลั่นกรองและตรวจสอบความถูกต้องทางวิชาการจากผู้ทรงคุณวุฒิ พร้อมทั้งแปลเป็นภาษาอังกฤษทั้งเล่ม ยกเว้นในบทที่กล่าวถึง “พระเกียรติคุณแผ่ไพศาล

สายธารพระเมตตา” สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ได้แปลเป็นภาษาจีนอีกภาษาหนึ่ง

"รู้สึกเป็นเกียรติอย่างสูง ที่มหาวิทยาลัยราชภัฏกาฬสินธุ์ ได้มอบความไว้วางใจ ให้เป็นหัวหน้าคณะทำงาน เพื่อจัดทำบทบันทึกทางประวัติศาสตร์ ซึ่งรวบรวมองค์ความรู้ที่เกี่ยวข้องกับ “ผ้าแพรวา” ผ้าทอพื้นบ้านของชาวผู้ไททั้งสองฝั่งโขง โดยเฉพาะอย่างยิ่งชาวผู้ไทที่อาศัยอยู่ในจังหวัดกาฬสินธุ์ เพื่อเป็นส่วนหนึ่งในการจุดประกายการอนุรักษ์และสืบทอดผืนแพรพรรณโบราณ “สืบฮอยตา... ว่าฮอยปู่...” ให้มีลมหายใจต่อไป ท่ามกลางความเชี่ยวกรากของกระแสเทคโนโลยีและธารทุนนิยม"

อนึ่ง สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงมีพระราชานุญาตให้คณะผู้บริหารมหาวิทยาลัยราชภัฏกาฬสินธุ์และคณะผู้ดำเนินโครงการเข้าเฝ้าฯ ทูลเกล้าฯ ถวายหนังสือ “วิจิตรแพรวา : มรดกภูมิปัญญาสู่ราชินีแห่งไหม” ผ้าไหมแพรวา และเงินโดยเสด็จพระราชกุศลตามพระราชอัธยาศัย ในวันพฤหัสบดีที่ 30 เมษายน 2558 เวลา 14.00 น. ณ อาคารชัยพัฒนา สวนจิตรลดา