KKP ชี้ เศรษฐกิจไทยเริ่ม ‘ติดหล่ม’ โครงสร้างกดทับ เครื่องจักรหลักแผ่ว

ล่าสุด ธนาคารเกียรตินาคินภัทร เปิดบทวิเคราะห์ "KKP Research ยกธงแดงอุตสาหกรรมไทย เตือนรีบเปลี่ยนผ่านก่อนสายไป" 

โดย ดร.พิพัฒน์ เหลืองนฤมิตชัย หัวหน้านักเศรษฐศาสตร์ กลุ่มธุรกิจการเงินเกียรตินาคินภัทร และ นายลัทธกิตติ์ ลาภอุดมการ นักเศรษฐศาสตร์ โดยระบุว่า

หลังวิกฤตโควิด-19 เศรษฐกิจของประเทศกำลังพัฒนาเริ่มเติบโตช้าลงอย่างต่อเนื่อง ขณะที่ประเทศพัฒนาแล้วกลับมีแนวโน้มเติบโตทรงตัวหรือลดลงเพียงเล็กน้อย ข้อมูลของ IMF ในเดือนตุลาคม 2025 ระบุว่าเศรษฐกิจประเทศพัฒนาแล้วจะเติบโตเฉลี่ยจาก 1.6% ในปี 2024 เหลือ 1.5% ในปี 2030

แต่ประเทศกำลังพัฒนาจะชะลอตัวชัดเจนจาก 4.8% เหลือ 3.8% สวนทางกับความเชื่อดั้งเดิมที่ว่าประเทศกำลังพัฒนาควรเติบโตกว่าเพราะมีฐานต่ำกว่าและมีโอกาสเพิ่มผลิตภาพมากกว่า แนวโน้มนี้ทำให้เกิดความกังวลว่าประเทศกำลังพัฒนาจะไม่สามารถ “ไล่ทัน” ประเทศพัฒนาแล้วได้อีกต่อไป

คำถามสำคัญ คือ อะไรทำให้ประเทศกำลังพัฒนา โดยเฉพาะไทย เติบโตช้าลงลงเรื่อย ๆ และพลาดโอกาสในการยกระดับเศรษฐกิจแบบเดิม

• 1. เส้นทางพัฒนาเดิม: จากเกษตรสู่โรงงาน และจากโรงงานสู่บริการ

โมเดลการเติบโตของเศรษฐกิจโลกในอดีตแบ่งออกเป็น 3 ขั้น ได้แก่
    1.    สังคมเกษตร (Primary Economy) ใช้แรงงานเป็นหลัก สินค้าส่วนใหญ่เป็นวัตถุดิบ
    2.    สังคมอุตสาหกรรม (Secondary Economy) ใช้เทคโนโลยี เครื่องจักร และแรงงานจากเกษตรย้ายเข้าสู่อุตสาหกรรมเพื่อผลิตสินค้าส่งออก
    3.    สังคมบริการ (Tertiary Economy) หลังรายได้แรงงานสูงขึ้น การแข่งขันด้านต้นทุนลดลง ภาคอุตสาหกรรมลดบทบาท และแรงงานย้ายไปบริการมูลค่าเพิ่มสูง เช่น เทคโนโลยี การออกแบบ วิจัยและพัฒนา

ในอดีต ประเทศกำลังพัฒนาอาศัยการเติบโตของภาคอุตสาหกรรมเป็นเครื่องยนต์หลัก เพราะเป็นภาคที่มีผลิตภาพสูง เป็นสินค้า “ส่งออกได้” และได้ประโยชน์จากประหยัดต่อขนาด จึงเป็นเส้นทางสำคัญที่ผลักประเทศให้รายได้ต่อหัวไล่ทันประเทศพัฒนาแล้ว

• 2. ปัญหาใหญ่: ภาคอุตสาหกรรมไทยหดตัวเร็วเกินไป

แม้การลดลงของภาคอุตสาหกรรมเป็นส่วนหนึ่งของพัฒนาการปกติ แต่ประเทศกำลังพัฒนาหลายแห่ง รวมถึงไทย กลับประสบปัญหานี้ “เร็วเกินไป” และเกิดขึ้นในช่วงรายได้ต่อหัวที่ยังไม่สูงพอ:

(1) อุตสาหกรรมไทยหดตัวก่อนถึงระดับรายได้เหมือนที่ประเทศพัฒนาแล้วเคยเป็น

เดิมทีไทยเติบโตเร็วในช่วงปี 1980–2000 แต่ตั้งแต่หลังปี 2010 ภาคอุตสาหกรรมเริ่มหดตัว และหลังโควิด-19 หดตัวเร็วกว่าเพื่อนบ้านอีกหลายประเทศ ที่สำคัญ เมื่อเทียบกับระดับรายได้ พบว่าไทยยิ่งหดตัวเร็วกว่าเกาหลีใต้ สิงคโปร์ ญี่ปุ่น และมาเลเซีย ซึ่งยังขยายตัวจนเป็นประเทศรายได้สูง

(2) ผลิตภาพแรงงานเติบโตช้าลง

แม้ภาคอุตสาหกรรมเคยเป็นตัวช่วยเพิ่มผลิตภาพแรงงาน แต่ในระยะหลังแรงงานไทยกลับมีผลิตภาพเติบโตต่ำกว่าเพื่อนบ้าน โดยเฉพาะหลังโควิด-19

(3) แรงงานภาคอุตสาหกรรมของไทยมีน้อย

สัดส่วนแรงงานไทยในอุตสาหกรรมมีเพียง 15% เทียบกับระดับที่ประเทศพัฒนาแล้วเคยมีคือ 25–30% สะท้อนว่าไทยยังไม่ทันรับประโยชน์เต็มที่จากเทคโนโลยีและการถ่ายทอดความรู้ก่อนภาคอุตสาหกรรมจะเริ่มหดตัว

ผลลัพธ์คือโดยรวม เศรษฐกิจไทยเติบโตต่ำลงชัดเจนตั้งแต่หลังโควิด-19 เพราะอุตสาหกรรมมีขนาดใหญ่ในโครงสร้างเศรษฐกิจ เมื่อหดตัวจึงกดศักยภาพการเติบโตโดยรวม

• 3. โลกเปลี่ยน เทคโนโลยีเปลี่ยน ประเทศกำลังพัฒนาโตแบบเดิมไม่ได้แล้ว

แนวคิดสำคัญจาก Dani Rodrik ชี้ว่า เทคโนโลยียุคใหม่กำลังลด “ประโยชน์ของโลกาภิวัตน์” สำหรับประเทศกำลังพัฒนา ทำให้โมเดล “อุตสาหกรรมเพื่อการส่งออก” ที่เคยผลักประเทศยากจนเข้าสู่ระดับรายได้ปานกลาง เริ่มใช้ไม่ได้อีกต่อไป

อดีต: โลกาภิวัตน์ + ห่วงโซ่อุปทานโลก = ประเทศกำลังพัฒนาฟรีคอนโด

ประเทศที่มีแรงงานราคาถูกสามารถไต่บันไดจากอุตสาหกรรมง่าย ๆ ไปสู่อุตสาหกรรมซับซ้อนขึ้นเรื่อยๆ โดยอาศัยเทคโนโลยีจากประเทศพัฒนาแล้ว โมเดลนี้ส่งเสริมไทยชัดเจนใน
  

 •    ช่วงย้ายฐานการผลิตจากญี่ปุ่น
 •    หลังจีนเข้าสู่ WTO ปี 2001
 •    การเติบโตของ 3 อุตสาหกรรมหลัก: ปิโตรเคมี รถยนต์ และอิเล็กทรอนิกส์

ปัจจุบัน: การไต่บันไดทำได้ยากกว่าเดิม เพราะ
  

 1.    เทคโนโลยีสินค้าอุตสาหกรรมสมัยใหม่ต้องการแรงงานทักษะสูงมากขึ้น
  2.    ห่วงโซ่อุปทานโลกซับซ้อนกว่าเดิม แข่งขันหนักกว่าเดิม
  3.    ผลิตภาพในประเทศพัฒนาแล้วยิ่งทิ้งห่างเพราะเทคโนโลยีใหม่ เช่น Automation, AI
  4.    อุตสาหกรรมใช้แรงงานทักษะต่ำลดลงไปเรื่อย ๆ

ผลลัพธ์คือ ภาคอุตสาหกรรมไม่สามารถดูดซับแรงงานจำนวนมากเหมือนอดีต ส่วนประเทศพัฒนาแล้วยิ่งได้เปรียบด้านเทคโนโลยีมากกว่า ทำให้ประเทศกำลังพัฒนาไล่ตามยากขึ้น

• 4. ปัจจัยเชิงโครงสร้างที่เร่งให้ไทยเข้าสู่ Deindustrialization

KKP Research สรุปว่าไทยถูกเร่งให้เข้าสู่กระบวนการนี้ด้วย 2 ปัจจัยสำคัญ 

(1) โลกาภิวัตน์ถอยกลับ + จีนกลายเป็นคู่แข่งใหญ่
    •    สัดส่วนการค้าโลกเริ่มชะลอลง
    •    สงครามการค้าทำให้ส่งออกยากขึ้น
    •    จีนมี กำลังผลิตส่วนเกินมหาศาล (ผลิตมากกว่า 30% ของสินค้าโลก)
    •    จีนส่งออกสินค้าราคาถูกทั่วโลกเพราะระบายของส่วนเกิน

ผลลัพธ์คือ ไทย ขาดดุลการค้ากับจีนเพิ่มขึ้นกว่า 2 หมื่นล้านดอลลาร์สหรัฐต่อปีหลังโควิด

(2) เทคโนโลยีรถยนต์ไฟฟ้า (EV) และพลังงานสะอาด
    •    ไทยเคยเป็นฐานผลิตรถยนต์ให้ญี่ปุ่นมานาน
    •    รถยนต์ไฟฟ้าจีนเข้ามาแทนที่ และไม่ต้องพึ่งการผลิตในไทย
    •    จีนกลายเป็นผู้ผลิตรถยนต์รายใหญ่ที่สุดในโลก
    •    อุตสาหกรรมเก่าของไทย เช่น ปิโตรเคมี และอิเล็กทรอนิกส์ โดนกระแสพลังงานสะอาดและการย้ายฐานการผลิตกดดันเช่นกัน

ผลกระทบสะสมทำให้ภาคอุตสาหกรรมไทยเปราะบางอย่างมีนัยสำคัญ

• 5. ถ้าไทยไม่มีภาคอุตสาหกรรมแล้วจะเกิดอะไรขึ้น?

ในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา สัดส่วนภาคบริการของไทยเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง โดยมีภาคท่องเที่ยวเป็นแรงขับหลัก
    •    แรงส่ง GDP จากบริการ: 3.2ppt
    •    จากอุตสาหกรรม: 0.5ppt
    •    สัดส่วนบริการต่อเศรษฐกิจโตจาก 55% → 62%
    •    แรงงานย้ายไปท่องเที่ยวจำนวนมากหลังปี 2012

อย่างไรก็ตาม การพึ่งพาท่องเที่ยว “อย่างเดียว” แทนภาคอุตสาหกรรมมีข้อจำกัดสำคัญ:

ข้อจำกัด 1: ท่องเที่ยวเป็นบริการมูลค่าเพิ่มต่ำ

รายได้ต่อหัวไม่สูงเท่าอุตสาหกรรม และขยายขนาดได้ยากเพราะเป็นบริการไม่สามารถส่งออกทางตรงได้แบบสินค้าการผลิต

ข้อจำกัด 2: ผลิตภาพภาคบริการโดยรวมต่ำ

เพราะเป็น Non-tradable ไม่ถูกบีบให้แข่งขันเหมือนสินค้าอุตสาหกรรม

ข้อจำกัด 3: ไทยขาดแรงงานทักษะสูง

บริการสมัยใหม่ เช่น IT, กฎหมาย, การเงิน ต้องการแรงงานทักษะสูงซึ่งไทยยังมีไม่มาก และไม่สามารถดึงดูดแรงงานต่างชาติที่มีความสามารถได้เท่าประเทศคู่แข่ง

ความเสี่ยงจากการพึ่งจีน
    •    คนไทยไปเที่ยวจีนเพิ่มขึ้น 3 เท่าในปี 2024
    •    นักท่องเที่ยวจีนมาไทยกลับเหลือเพียง 40% ของก่อนโควิดในปี 2025

ทั้งหมดนี้ชี้ว่าไทยยังไม่พร้อมที่จะปล่อยให้ภาคอุตสาหกรรมหายไป เพราะภาคบริการไม่สามารถรองรับเศรษฐกิจได้ในระยะยาว

 

• 6. ไทยควรทำอย่างไรกับภาคอุตสาหกรรม

KKP ชี้ว่า ไทยไม่ควรปล่อยให้ภาคอุตสาหกรรมหายไป แต่ควร:
    1.    วิเคราะห์ว่าอุตสาหกรรมใดแข่งขันไม่ได้และอุตสาหกรรมใดยังมีศักยภาพ
    2.    มีนโยบายสนับสนุนการปรับตัวและนวัตกรรม
    3.    ตั้งเป้าดึงดูดการลงทุนใหม่ในอุตสาหกรรมอนาคต เช่น กลุ่มเทคโนโลยี
    4.    พัฒนาภาคบริการมูลค่าเพิ่มสูงควบคู่กันไป ไม่จำเป็นต้องเลือกอย่างใดอย่างหนึ่ง

หลายประเทศประสบความสำเร็จในการเติบโตของภาคบริการและอุตสาหกรรมคู่กัน ไทยควรเดินตามแนวทางนี้เช่นกัน

• 7. สามกลยุทธ์ที่ภาครัฐต้องเร่งทำทันที

KKP มองว่าไทยต้องคิดใหม่เรื่อง “โมเดลการเติบโต” ที่ไม่ใช่แค่การผลิตเพื่อส่งออกแบบเดิม โดยเสนอ 3 กลยุทธ์สำคัญ

ได้แก่

• กลยุทธ์ที่หนึ่ง

ทำความเข้าใจภาคอุตสาหกรรมไทยแบบเชิงลึก เพื่อหามาตรการชะลอการหดตัวและวางทิศทางพัฒนาในระยะยาว วิเคราะห์อุตสาหกรรมเป้าหมายใหม่ รวมถึงสร้างความสามารถแข่งขันผ่านนวัตกรรม

• กลยุทธ์ที่สอง

ต้องเสริมความสามารถแข่งขันจากการเปลี่ยนแปลงเทคโนโลยีใหม่ และเพิ่มศักยภาพแรงงานทักษะสูงเพื่อรองรับบริการและอุตสาหกรรมสมัยใหม่

• กลยุทธ์ที่สาม

พัฒนาโครงสร้างเศรษฐกิจให้รองรับทั้งภาคบริการและอุตสาหกรรม พร้อมวางเป้าหมายดึงดูดการลงทุนตรงจากต่างประเทศในอุตสาหกรรมใหม่ ๆ

• บทสรุป

เศรษฐกิจไทยกำลังเผชิญกับการเปลี่ยนผ่านครั้งใหญ่ ภาคอุตสาหกรรมที่เคยเป็นเครื่องยนต์หลักกำลังหดตัวเร็วกว่าที่ควร ที่มาจากทั้งการเปลี่ยนแปลงเทคโนโลยี โลกาภิวัตน์ที่ถอยกลับ คู่แข่งใหม่อย่างจีน และโครงสร้างทักษะแรงงานในประเทศเอง

ขณะเดียวกัน ภาคบริการ โดยเฉพาะการท่องเที่ยว แม้จะขยายตัว แต่ไม่สามารถทดแทนภาคอุตสาหกรรมได้ทั้งหมด

ดังนั้น ไทยจำเป็นต้องมีโมเดลการเติบโตใหม่ที่ผสมผสานทั้งอุตสาหกรรมที่ยังมีศักยภาพกับบริการมูลค่าเพิ่มสูง พร้อมสร้างระบบที่ปรับตัวทันต่อเทคโนโลยีโลก หากไทยไม่เร่งปรับโครงสร้างเศรษฐกิจตั้งแต่ตอนนี้ ความเสี่ยงที่จะ “หยุดโต” และถดถอยจากประเทศกำลังพัฒนาไปอีกขั้น จะยิ่งมีมากขึ้นในทศวรรษต่อไป