เปิดโฉม 'แผนแม่บทสภาพภูมิอากาศ' เน้นสร้างภูมิคุ้มกัน-มีส่วนร่วมได้จริง

แผนแม่บทรองรับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศของประเทศไทย ซึ่งจะเป็น "ร่มใหญ่" ในการขับเคลื่อนการรับมือกับวิกฤตสภาพภูมิอากาศของประเทศ โดยมีเป้าหมายระยะยาว 25-30 ปีข้างหน้า เพื่อให้ประเทศไทยมีการเติบโตอย่างยั่งยืนด้วยเศรษฐกิจและสังคมคาร์บอนต่ำ และมีภูมิคุ้มกันต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ด้วยการมีส่วนร่วมของประชาชนทุกภาคส่วน

โครงสร้างและแนวคิดหลัก "ร่มใหญ่" แห่งอนาคตคาร์บอนต่ำ

ดร.ภาวิญญ์ เถลิงศรี ผู้เชียวชาญดานการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ กล่าวในงาน การประชุมรับฟังความคิดเห็นสาธารณะต่อ (ร่าง) แผนแม่บทรองรับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ พ.ศ..... ว่า แผนแม่บทนี้ถูกออกแบบมาใน 5 ส่วนหลัก เริ่มตั้งแต่บทนำที่มาและวัตถุประสงค์ ไปจนถึงแนวทางการขับเคลื่อนและการประเมินผล แตกต่างจากแผนเดิมอย่าง NDC และ NAP ตรงที่ทำหน้าที่เป็นกรอบชี้นำภาพรวม มุ่งเน้นการชี้เป้าทิศทางในระยะยาว และวางระบบรองรับการขับเคลื่อนให้บรรลุเป้าหมายได้อย่างมีประสิทธิภาพ

กรอบแนวคิดในการจัดทำแผนอ้างอิงข้อมูลเชิงวิทยาศาสตร์ตามความตกลงปารีส โดยตั้งเป้าลดอุณหภูมิโลกให้ต่ำกว่า 2 องศา หรือ 1.5 องศา สอดคล้องกับการพัฒนาที่ยั่งยืนภายใต้ยุทธศาสตร์ชาติ นอกจากนี้ยังให้ความสำคัญกับการสร้างสมดุลระหว่างการลดก๊าซเรือนกระจก (Mitigation) และการปรับตัว (Adaptation) โดยเฉพาะการกำหนดเป้าหมายเชิงปริมาณที่ชัดเจนสำหรับการปรับตัว รวมถึงการเปลี่ยนผ่านที่เป็นธรรม (Just Transition) การมีส่วนร่วมจากทุกภาคส่วน และการบูรณาการการใช้ทรัพยากรอย่างมีประสิทธิภาพ

วิสัยทัศน์ พันธกิจ และเป้าหมาย สร้างภูมิคุ้มกันสู่สังคมคาร์บอนต่ำ

วิสัยทัศน์ ของแผนแม่บทคือ "การเติบโตอย่างยั่งยืนด้วยเศรษฐกิจและสังคมคาร์บอนต่ำ และมีภูมิคุ้มกันต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ 

ด้วยการมีส่วนร่วมของประชาชนในทุกภาคส่วน" ซึ่งสะท้อนถึงคีย์เวิร์ดสำคัญคือ "เติบโตแบบคาร์บอนต่ำ" "มีภูมิคุ้มกัน" และ "ประชาชนมีส่วนร่วม"

ผศ.ดร.ภาสนันทน์ อัศวรักษ์ ผู้เชี่ยวชาญด้านสังคมและสิ่งแวดล้อม กล่าวว่า พันธกิจหลัก 4 ประการ ได้แก่ การสร้างภูมิคุ้มกันต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศโดยเน้นการบูรณาการข้ามหน่วยงาน การพัฒนาองค์ความรู้ เทคโนโลยี และระบบข้อมูลเพื่อเป็นรากฐานที่มั่นคง การพัฒนากลไกขับเคลื่อนสู่เศรษฐกิจคาร์บอนต่ำ และการเสริมสร้างศักยภาพและความตระหนักแก่ภาคีทุกภาคส่วน

เป้าหมายหลัก แบ่งออกเป็น 2 ส่วน คือ การเปลี่ยนผ่านสู่สังคมคาร์บอนต่ำ โดยมุ่งเน้นการลดก๊าซเรือนกระจกผ่านแผนปฏิบัติการที่ชัดเจน เพิ่มสัดส่วนพลังงานหมุนเวียน และลดการใช้เชื้อเพลิงฟอสซิลในทุกมิติของชีวิตประจำวัน ส่วนที่สองคือ การสร้างภูมิคุ้มกัน ซึ่งให้ความสำคัญกับการกำหนด "Baseline" และตัวชี้วัดด้านภูมิคุ้มกันที่ชัดเจน พัฒนาแผนปฏิบัติการด้านการปรับตัว และบูรณาการเข้ากับแผนในระดับพื้นที่ พร้อมทั้งสร้างฐานข้อมูลและองค์ความรู้เพื่อสนับสนุนการตัดสินใจ

แผนแม่บทได้กำหนด กรอบเวลา 3 ระยะ ได้แก่ ระยะวางรากฐาน เพื่อสร้างโครงสร้างพื้นฐานและกำหนด Baseline ระยะดำเนินการอย่างเข้มข้น เพื่อขยายผลมาตรการลดก๊าซและการปรับตัว และ ระยะบรรลุเป้าหมาย เพื่อก้าวสู่ Net Zero และสร้างเศรษฐกิจและสังคมที่มีภูมิคุ้มกันอย่างยั่งยืน

แนวทางการขับเคลื่อนและสภาพแวดล้อมที่เอื้ออำนวย

การบรรลุเป้าหมายของแผนแม่บทจำเป็นต้องมี สภาพแวดล้อมที่เอื้ออำนวย (Enabling Environment) ครอบคลุม 5 ด้าน ได้แก่

1. เทคโนโลยี: ต้องมี "Climate Technology Strategy" ที่ชัดเจน พัฒนางานวิจัยและนวัตกรรม และขจัดอุปสรรคทางกฎหมาย
2. การเงิน: กำหนดยุทธศาสตร์การเงินเพื่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ส่งเสริมกลไกการเงินนวัตกรรม เช่น Carbon Credit และอาจพิจารณาจัดตั้งสถาบันการเงินพิเศษ
3. การมีส่วนร่วม: นำแนวคิด "Just Transition" และ "Inclusiveness" มาใช้ตั้งแต่ต้น พัฒนากลไกประสานงาน และเสริมสร้างศักยภาพท้องถิ่นและภาคเอกชน
4. ความรู้เท่าทัน (Climate Literacy): พัฒนา "Climate Thailand Web Portal" เป็นศูนย์กลางข้อมูล และใช้โซเชียลมีเดียในการสื่อสาร
5. กฎหมายและกฎระเบียบ: เร่งรัดการออก พ.ร.บ. การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและกฎหมายลำดับรองที่เกี่ยวข้อง พร้อมจัดทำ "กฎหมายท้องถิ่นต้นแบบ" ในระยะยาว

เป้าหมายรายสาขา การลงมือทำในระยะเร่งด่วน

ในระยะวางรากฐาน แผนแม่บทได้กำหนดเป้าหมายเบื้องต้นสำหรับแต่ละภาคส่วน ได้แก่

• พลังงาน: เพิ่มสัดส่วนพลังงานหมุนเวียน ลดการใช้ถ่านหิน พัฒนาเทคโนโลยี CCUS และโครงสร้างพื้นฐาน Smart Grid
• คมนาคม: เพิ่มสัดส่วนยานยนต์ไฟฟ้า พัฒนาขนส่งสาธารณะไฟฟ้า และส่งเสริมการผสมไฮโดรเจนในระบบโลจิสติกส์
• อุตสาหกรรม: พัฒนาเทคโนโลยี CCU และสนับสนุนโรงงานขนาดใหญ่จัดทำรายงานการปล่อยก๊าซ
• ของเสีย: เพิ่มประสิทธิภาพระบบแยกขยะอินทรีย์ บำบัดน้ำเสียด้วยระบบชีวมวล และผลิตไบโอแก๊ส/ปุ๋ยชีวภาพจากขยะชุมชน
• เกษตร: ส่งเสริมการปลูกข้าวแบบเปียกสลับแห้ง ระบบจัดการมูลสัตว์ด้วยไบโอมีเทน และขยายพื้นที่เกษตรแม่นยำ
• ป่าไม้และการใช้ประโยชน์ที่ดิน: เพิ่มการดูดซับและกักเก็บคาร์บอนอย่างต่อเนื่อง
• ทรัพยากรน้ำ: พัฒนา Water Security Index, โครงสร้างพื้นฐานรับมืออุทกภัย, Water Footprint และระบบพยากรณ์น้ำ
• เกษตรและความมั่นคงทางอาหาร: พัฒนาดัชนีความสามารถในการพึ่งตนเอง, ระบบเตือนภัยการเกษตร, จัดทำแผนที่พื้นที่เสี่ยงภัย และส่งเสริมเกษตรแม่นยำ
• การท่องเที่ยว: ประเมินความเสี่ยงจากสภาพภูมิอากาศ จัดทำแผนรับมือภัยพิบัติ และปรับปรุงโครงสร้างพื้นฐานแหล่งท่องเที่ยว
• สาธารณสุข: เฝ้าระวังและคาดการณ์ความเสี่ยงต่อสุขภาพ และพัฒนาโครงสร้างสถานบริการสาธารณสุขให้รับมือการเปลี่ยนแปลงได้
• ทรัพยากรธรรมชาติ (การปรับตัว): พัฒนา Biological Indicator, ยกระดับดัชนีการเปลี่ยนแปลงสถานภาพสัตว์ถูกคุกคาม และประกาศพื้นที่คุ้มครองสิ่งแวดล้อม
• การตั้งถิ่นฐานและความมั่นคงของมนุษย์: พัฒนาเกณฑ์/ตัวชี้วัดความสามารถในการปรับตัวของเมือง, ระบบเตือนภัยพิบัติ และโครงสร้างพื้นฐานรับมือภัยธรรมชาติ รวมถึงการบูรณาการแผนปรับตัวในทุกระดับ

กลไกการขับเคลื่อนและการประเมินผล ก้าวไปข้างหน้าอย่างยืดหยุ่น

แผนแม่บทจะมีการ ทบทวนทุก 5 ปี เพื่อให้ทันต่อสถานการณ์และบริบทโลกที่เปลี่ยนแปลงไป และจะมีการ รายงานผลการดำเนินงานต่อคณะกรรมการนโยบายการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศทุก 2 ปี โดยกรมการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและสิ่งแวดล้อมจะเป็นผู้รับผิดชอบหลักในการติดตามและประเมินผล และหากมาตรการใดไม่เป็นไปตามเป้าหมาย ก็จะมีการปรับปรุงอย่างต่อเนื่อง