11 พ.ค. วันนกอพยพโลก มลพิษ-โลกร้อน นกหายกว่าครึ่ง เร่งสังคมเมืองเปลี่ยนวิถี

การขยายตัวของเมืองและสภาพแวดล้อมที่มนุษย์สร้างขึ้น หากไม่ได้รับการจัดการอย่างเหมาะสม จะเป็นภัยคุกคามที่สำคัญสำหรับนก ดังนั้น วันนกอพยพโลก (World Migratory Bird Day - WMBD) ซึ่งจัดขึ้นในวันที่ 11 พฤษภาคม ของทุกปี จึงได้เน้นย้ำถึงความจำเป็นเร่งด่วนในการอนุรักษ์นกอพยพและถิ่นที่อยู่อาศัยของพวกมัน โดยมีจุดประสงค์เพื่อสร้างความตระหนักรู้เกี่ยวกับความท้าทายที่นกอพยพต้องเผชิญ และกระตุ้นให้เกิดการลงมือปกป้องนกเหล่านี้อย่างเป็นรูปธรรม

สำหรับธีมของปี 2025 คือ “Creating Bird-Friendly Cities & Communities” (สร้างเมืองและชุมชนที่เป็นมิตรต่อนก) ซึ่งมุ่งเน้นให้เห็นถึงบทบาทของเขตเมืองในการเป็นที่หลบภัยที่ปลอดภัยสำหรับนกอพยพ พร้อมส่งเสริมให้มีการวางผังเมืองที่คำนึงถึงสิ่งแวดล้อม เช่น ลดมลพิษ ป้องกันการชนกับอาคาร และอนุรักษ์พื้นที่สีเขียว

ทำไมนกอพยพจึงมีความสำคัญ?

นกอพยพ มีบทบาทสำคัญต่อระบบนิเวศ ทั้งในการควบคุมศัตรูพืช การผสมเกสร และการกระจายพันธุ์พืช โดยมีข้อมูลว่า มากกว่า 90% ของพันธุ์ไม้ในป่าใช้การแพร่พันธุ์ผ่านนก อย่างไรก็ตาม นกอพยพต้องเผชิญกับภัยคุกคามจำนวนมาก เช่น การสูญเสียถิ่นที่อยู่ การเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศ และการล่า ตัวอย่างเช่น ในประเทศเลบานอน มีนกอพยพถูกล่าอย่างผิดกฎหมายถึงประมาณ 2.6 ล้านตัวต่อปี

เส้นทางการอพยพ

นกอพยพเดินทางไกลหลายพันกิโลเมตรข้ามทวีป โดยใช้เส้นทางที่เรียกว่า “ฟลายเวย์” (flyway) หนึ่งในเส้นทางที่สำคัญคือ ฟลายเวย์เอเชียตะวันออก-ออสเตรเลีย ซึ่งทอดยาวจากคาบสมุทรไทเมียร์ในรัสเซียลงไปถึงออสเตรเลียและนิวซีแลนด์ มีนกน้ำอพยพมากกว่า 50 ล้านตัวจากกว่า 250 ประชากรใช้เส้นทางนี้ ซึ่งสถานที่หยุดพักระหว่างทางเหล่านี้มีความสำคัญอย่างยิ่งในการให้อาหารและพักฟื้นระหว่างการเดินทาง

จำนวนนกอพยพลดลง

จำนวนนกอพยพ ทั่วโลกลดลงอย่างต่อเนื่องอย่างมีนัยสำคัญในหลายภูมิภาคทั่วโลก อันเป็นผลมาจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ การสูญเสียถิ่นที่อยู่ มลภาวะ และกิจกรรมของมนุษย์

ตัวอย่างการลดลงในภูมิภาคต่างๆ

• อเมริกาเหนือ: มีนกลดลงไปถึง 3 พันล้านตัวตั้งแต่ปี 1970
• ประเทศอินเดีย: การสำรวจนกน้ำเอเชีย (Asian Waterbird Census) ปี 2024 พบว่า จำนวนนกอพยพในเขตรักษาพันธุ์นกโอคล่า (Okhla Bird Sanctuary) ลดลงกว่า 50% เมื่อเทียบกับปี 2020 โดยจากจำนวน 9,143 ตัวในปี 2022 เหลือเพียง 3,380 ตัวในปี 2024 สาเหตุหลักคือการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ มลภาวะ และการบริหารพื้นที่ชุ่มน้ำที่ไม่เหมาะสม
• เมื่องชิตวัน ประเทศเนปาล: นักอนุรักษ์พบว่า จำนวนนกน้ำอพยพลดลง โดยจำนวนชนิดที่พบลดลงจาก 54 ชนิด เหลือ 49 ชนิด ในช่วงปีที่ผ่านมา ซึ่งเกี่ยวข้องกับมลภาวะและการสูญเสียถิ่นที่อยู่
• เอเชียตะวันออกเฉียงใต้: มีการรายงานว่าชนิดนกอพยพ เช่น นกชายเลน (Marsh Sandpiper) ลดลงอย่างเห็นได้ชัด สาเหตุจากการสูญเสียถิ่นอาศัย มลภาวะ และการล่า
• เส้นทางบินเอเชียตะวันออก-ออสเตรเลีย (East Asia–Australasia Flyway): การศึกษาพบว่าชนิดนกน้ำอพยพที่ใช้เส้นทางนี้ ลดลงถึง 42% โดยบางชนิดลดลงมากถึง 80% ในช่วงไม่กี่ทศวรรษที่ผ่านมา

ความพยายามในการอนุรักษ์

อนุสัญญาว่าด้วยพันธุ์สัตว์อพยพ (Convention on Migratory Species : CMS) อนุรักษ์สัตว์ป่าอพยพทั่วโลก

CMS เป็นหนึ่งในสนธิสัญญาด้านสิ่งแวดล้อมที่สำคัญขององค์การสหประชาชาติ ซึ่งมีจุดมุ่งหมายหลักในการอนุรักษ์และการจัดการสัตว์ป่าอพยพ รวมถึงแหล่งที่อยู่อาศัยของพวกมันอย่างยั่งยืน ก่อตั้งขึ้นเพื่อส่งเสริมความร่วมมือระหว่างประเทศต่างๆ ในการอนุรักษ์สัตว์ป่าที่เดินทางอพยพข้ามพรมแดน โดยมีการใช้มาตรการที่สามารถดำเนินการได้ร่วมกัน

ตั้งแต่มีผลใช้บังคับในปี 1979 จนถึงปัจจุบัน อนุสัญญาฉบับนี้ได้มีสมาชิกเพิ่มขึ้นเป็น 133 ภาคี ซึ่งประกอบด้วยประเทศจากทุกทวีป รวมถึงแอฟริกา อเมริกากลางและใต้ เอเชีย ยุโรป และโอเชียเนีย เพื่อร่วมกันแก้ไขปัญหาการลดลงของสัตว์ป่าอพยพในแต่ละภูมิภาค

ข้อตกลงการอนุรักษ์นกน้ำอพยพระหว่างแอฟริกาและยูเรเซีย (Agreement on the Conservation of African-Eurasian Migratory Waterbirds : AEWA)

ข้อตกลงการอนุรักษ์นกน้ำอพยพระหว่างแอฟริกาและยูเรเซีย (AEWA) เป็นสนธิสัญญาระหว่างรัฐบาลที่มุ่งเน้นการอนุรักษ์นกน้ำอพยพที่เดินทางระหว่างแอฟริกาและยูเรเซีย โดยครอบคลุมนกน้ำกว่า 255 สายพันธุ์ที่พึ่งพาแหล่งที่อยู่อาศัยในพื้นที่ชุ่มน้ำในช่วงบางช่วงของปี ข้อตกลงนี้มีสมาชิกจาก 84 ประเทศ รวมถึงสหภาพยุโรป และครอบคลุมพื้นที่ทางภูมิศาสตร์ใน 119 ประเทศ ในแอฟริกา ยุโรป ตะวันออกกลาง เอเชียกลาง กรีนแลนด์ และหมู่เกาะแคนาดา เพื่อร่วมมือกันอนุรักษ์นกน้ำอพยพที่มีความสำคัญต่อระบบนิเวศ

โครงการ Environment for the Americas (Environment for the Americas : EFTA)

โครงการ Environment for the Americas (EFTA) เป็นโครงการที่เชื่อมโยงผู้คนกับธรรมชาติและนกผ่านการวิจัย การศึกษา และการเผยแพร่ โดยเฉพาะในภูมิภาคอเมริกา โดยมีการจัดกิจกรรม วันนกอพยพโลก เพื่อกระตุ้นให้ประชาชนทุกวัยได้เข้าร่วมในการอนุรักษ์นกอพยพและสัตว์ป่าทั่วโลก โครงการนี้ยังมีการพัฒนา โปรแกรมฝึกงาน สำหรับนักวิจัย นักอนุรักษ์ และผู้เชี่ยวชาญด้านทรัพยากรธรรมชาติรุ่นใหม่ เพื่อให้พวกเขาได้เรียนรู้และมีส่วนร่วมในกิจกรรมอนุรักษ์

EFTA ยังเน้นการสร้างความร่วมมือข้ามพรมแดนและสนับสนุนการอนุรักษ์นกอพยพในระดับภูมิภาคผ่านโครงการและกิจกรรมต่าง ๆ

ความร่วมมือเส้นทางบินเอเชียตะวันออก-ออสเตรเลเซีย (East Asian-Australasian Flyway Partnership : EAAFP)

ความร่วมมือเส้นทางบินเอเชียตะวันออก-ออสเตรเลเซีย (EAAFP) เป็นพันธมิตรระหว่างประเทศที่จัดตั้งขึ้นในปี 2549 โดยมีวัตถุประสงค์เพื่ออนุรักษ์นกน้ำอพยพและถิ่นที่อยู่อาศัยในเส้นทางอพยพเอเชียตะวันออก-ออสเตรเลีย ซึ่งครอบคลุม 22 ประเทศในภูมิภาคนี้ รวมถึงประเทศที่มีความสำคัญต่อการอพยพของนก โดยพันธมิตรนี้มีสมาชิกถึง 40 ประเทศ ที่ทำงานร่วมกันในการอนุรักษ์แหล่งที่อยู่อาศัยและส่งเสริมการปกป้องนกอพยพที่เสี่ยงต่อการสูญพันธุ์

EAAFP ยังเป็นโครงการริเริ่มระดับภูมิภาคของ แรมซาร์ ซึ่งมุ่งเน้นการปกป้องแหล่งชุ่มน้ำที่สำคัญสำหรับนกน้ำอพยพในเส้นทางอพยพนี้

วันนกอพยพโลก 2025 เตือนให้เราตระหนักถึงความเชื่อมโยงของระบบนิเวศและความรับผิดชอบร่วมกันในการปกป้องนกอพยพ ด้วยการสร้างเมืองและชุมชนที่เป็นมิตรต่อนก เราทุกคนสามารถมีบทบาทในการรักษาความหลากหลายทางชีวภาพของโลกให้คงอยู่ต่อไป