ตลาดเขียว มรภ. จอมบึง ตลาดที่ไม่ใช่แค่ตลาด แต่คือ 'นวัตกรรมเพื่อสุขภาวะ'

วันสุดสัปดาห์ หากใครขับผ่านเส้นทางหลวง 3208 มุ่งตรงมาราชบุรี ซึ่งหลายคนอาจมีจุดปลายทางไปยังแหล่งท่องเที่ยวยอดฮิตอย่าง "สวนผึ้ง"

แต่หากมีเวลาเล็กน้อย ลองแวะมาเดินตลาดชุมชน ที่มีแต่คนอัธยาศัยน้ำใจดี ช้อป ชิมอาหารและสินค้าเพื่อสุขภาพที่มีความ "ปลอดภัย" จริง ต้องไม่พลาด "ตลาดเขียว" ที่ มหาวิทยาลัยราชภัฏหมู่บ้านจอมบึง จังหวัดราชบุรี แห่งนี้

รู้จักตลาดเขียว ตลาดแห่งการแบ่งปัน

ในทุกเช้าวันเสาร์ที่มหาวิทยาลัยราชภัฏหมู่บ้านจอมบึง เต็มไปด้วยเสียงจอแจของคนหลากหลาย ตั้งแต่เกษตรกรชาวบ้าน ผู้บริโภคที่ใส่ใจสุขภาพที่มาร่วมกัน "แบ่งปัน" มากกว่าการมาเพียงแค่เดินเที่ยวชมตลาดทั่วๆ ไป เหล่านี้คือบรรยากาศที่เราสามารถมาสัมผัสได้ที่ "ตลาดเขียว มรภ. จอมบึง"

"มหาวิทยาลัยราชภัฏหมู่บ้านจอมบึง" ซึ่งเป็นที่รู้จักดีจากการที่เป็นทำเลที่ตั้งงานวิ่ง "จอมบึงมาราธอน" อยู่แล้ว เมื่อถูกผนวกเข้ากับเรื่องอาหารสุขภาพอย่างสมบูรณ์แบบ ได้ทำให้ "ตลาดเขียว" มีอัตลักษณ์ที่ไม่เหมือนใคร

นั่นคือการเป็นตลาดที่เน้นเรื่องสุขภาพดีด้วยอาหารและการออกกำลังกาย โดยมี "พลังชุมชน" เป็นแกนหลักขับเคลื่อน

"แนวคิดที่เราใช้ในการออกแบบการจัดตลาด มาจากการมองว่า เอ๊ะ ทุกคนต้องกิน กินเสร็จแล้วมันก็ต้องมีการย่อยสลาย เพราะฉะนั้น ที่นี่เราจึงใช้คอนเซปต์สุขภาพดีด้วยอาหารและการออกกำลังกาย"

บาทหลวง ผศ.ดร.วุฒิชัย อ่องนาวา ผู้รับผิดชอบโครงการสถานีเกษตรแบ่งปัน ณ ราชบุรี การพัฒนาระบบและยุทธศาสตร์การเสริมสร้างชุมชนต้นแบบบูรณาการผลิตและบริโภคอาหารเพื่อสุขภาวะ หรือตลาดเขียว มรภ. จอมบึง ที่ทุกคนเรียกกัน บอกแนวคิดการทำตลาดแห่งนี้ ที่ต้องการบุกเบิกตลาดด้วยหลักการตลาดเดียว เกษตรแบ่งปัน เน้นการแบ่งปันและเอื้อเฟื้อกัน ไม่ใช่การแข่งขัน เพื่อให้เกิดความร่วมมือและเสริมสร้างความรักในสิ่งที่ทำ

ตลาดที่มีกติกา "ไม่แข่งขัน" และ "ไม่เลือกปฏิบัติ"

ปัจจุบันโครงการ "ตลาดเขียว" ที่มหาวิทยาลัยราชภัฏหมู่บ้านจอมบึงได้ดําเนินการมาครบ 1 ปีและกําลังจะเข้าสู่ปีที่ 2 โดยถือกำเนิดขึ้นบนแนวคิดที่เรียบง่ายแต่ทรงพลัง เพื่อแก้ปัญหาช่องทางการจําหน่ายสินค้าเกษตรอินทรีย์ของเกษตรกร และส่งเสริมสุขภาพของประชาชนผ่านการเข้าถึงอาหารปลอดภัย ที่ในวันนี้เป้าหมายได้ขยายวงกว้างออกไปในหลายมิติ

ความพิเศษที่ทำให้ตลาดเขียวจอมบึงเติบโตอย่างยั่งยืนไม่ใช่เรื่องของทำเลหรือจำนวนผู้ซื้อ แต่เป็น "กติกา" ที่สร้างขึ้นเพื่อส่งเสริมความหลากหลายและควบคุมคุณภาพอย่างเคร่งครัด

กฎเหล็กของที่นี่คือ "การแบ่งปันแทนการแข่งขัน"

ตลาดอนุญาตให้ผักผลไม้ซ้ำกันได้ แต่สำหรับ "ขนมอาหาร" ที่เป็นสินค้าแปรรูป จะต้องไม่มีเมนูซ้ำกันเด็ดขาด นี่คือการรับประกันว่าผู้ค้าทุกคนจะอยู่รอดได้ด้วยความหลากหลาย และผู้บริโภคจะมีตัวเลือกที่ดีที่สุด

ที่สำคัญหลักการนี้ถูกใช้กับทุกคนอย่างเท่าเทียม โดย บาทหลวง ผศ.ดร.วุฒิชัย เล่าถึงกรณีที่แสดงให้เห็นถึงความยุติธรรมและไม่มีการเลือกปฏิบัติอย่างชัดเจน

"เรามีกติกาว่าผักผลไม้ซ้ำได้ แต่ขนมอาหารจะต้องไม่ซ้ำกัน ต่อให้เป็นผู้กำกับแจ้งมาทีหลัง ก็ทำไม่ได้นะ เพราะว่ามีคนทำเมนูนี้อยู่แล้ว"

การรักษามาตรฐานนี้อยู่ภายใต้การดูแลของทีมจัดการตลาดซึ่งมีทั้งบาทหลวง รวมถึงคณะอาจารย์มรภ. จอมบึง ที่เป็นหนึ่งในฟันเฟืองสำคัญทำหน้าที่เป็น "ผู้ตรวจการ" ทุกเช้าวันเสาร์ ที่ต่างมีความหวังอยากให้ตลาดเขียวเป็นพื้นที่รณรงค์เรื่อง "อาหารสุขภาพ" อย่างจริงจัง โดยเน้นการลดหวาน มัน เค็ม และส่งเสริมเครื่องดื่มที่มีความหวานน้อย โดยหวังว่าจะเป็นจุดเริ่มเล็กๆ ที่ช่วยเปลี่ยนพฤติกรรมการบริโภคขาดสุขภาวะที่ฝังรากลึกในสังคมไทย

ตลาด "ลดโรค NCDs"

ขอย้ำอีกครั้ง...ที่นี่คือ ตลาดเขียว ซึ่งไม่ใช่ตลาดนัดทั่วไป แต่คือ นวัตกรรมทางสังคม ที่เกิดขึ้นภายใต้แรงสนับสนุนของเครือข่ายคนรักสุขภาพ ภายใต้การสนับสนุนโดย สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)

ดังนั้น การเกิดขึ้นของตลาดเขียวไม่ใช่แค่การช่วยเกษตรกรขายของ แต่คือส่วนหนึ่งของภารกิจในการแก้ไขปัญหา โรค NCDs ซึ่งเป็นสาเหตุการตายของคนไทยถึงประมาณ 80%

"ส่วนใหญ่โรคกลุ่ม NCDs เกิดจากพฤติกรรมการบริโภคอาหารเป็นหลัก เพราะฉะนั้น สสส. จึงเน้นเรื่องของการสร้างเสริมสุขภาพคือการป้องกันไว้ก่อน คือต้นทางที่จะป้องกันได้คือเรื่องของอาหาร" ประภาศรี เผยที่มา

จึงเป็นเหตุผลสำคัญของการที่ สสส. ร่วมกับภาคีเครือข่ายขับเคลื่อน "ตลาดเขียวเกษตรแบ่งปัน" สร้างระบบอาหารชุมชนที่ปลอดภัยและยั่งยืน ยกระดับมาตรฐานอย่างต่อเนื่อง ที่ไว้ใจได้ด้วยระบบตรวจสอบย้อนกลับ คุณภาพความปลอดภัย การรับรองอินทรีย์และหลักเกณฑ์การจัดการตลาดที่ชัดเจน พร้อมสร้างพื้นที่เรียนรู้และกิจกรรมส่งเสริมความรอบรู้ด้านอาหาร 

เมื่อ "ตลาด" ไม่ใช่แค่ตลาด

เดิมทีปัญหาแรกของเกษตรกรอินทรีย์คือการขาดสถานที่จำหน่าย สสส. จึงเห็นโอกาสในการใช้ "ตลาด" เป็นแพลตฟอร์มในการเปลี่ยนพฤติกรรมผู้คนตั้งแต่ต้นทาง

"เราเลยมาทำความร่วมมือกับราชภัฏที่จอมบึง เพราะว่าเป็นมหาวิทยาลัยที่เป็นมหาลัยสุขภาพ จึงต้องการจะส่งเสริมให้คนไทยทุกคนสามารถเข้าถึงอาหารปลอดภัย"

จากการสนับสนุนของสสส. ครอบคลุมทั้งการสร้างความรู้ทางวิชาการ การพัฒนาผู้ค้าให้เป็น "กระบวนกร" ในการขับเคลื่อนชุมชนอาหาร และการจัดกิจกรรมเสริมสร้างสุขภาวะ เช่น การจัดดนตรีที่สอดแทรกเรื่องสุขภาพ เพื่อให้การ "ตลาด" เป็นเรื่องของการ "เรียนรู้" ไม่ใช่แค่การ "ซื้อขาย"

"ปัจจุบันผู้ผลิตยังผลิตน้อย เพราะมองว่าราคามันไม่ค่อยโอเค คือจิตสำนึกรักสุขภาพผู้บริโภคก็ยังน้อย" บาทหลวง ผศ.ดร.วุฒิชัย กล่าว

ตลาดเขียวจึงมีภารกิจสำคัญที่ไม่ใช่แค่การสร้างอุปทาน หากแต่ต้องสร้างอุปสงค์ให้เกิดขึ้น ด้วยการให้ความรู้ผู้บริโภคให้เห็นความสำคัญและยอมรับที่จะซื้อสินค้าเกษตรที่ราคาอาจ "แพงกว่า" เล็กน้อย เพื่อสุขภาพที่ดีกว่า

แม้ช่วงแรกตลาดเขียวจอมบึงเริ่มต้นจากผู้ค้าเพียง 2-3 ราย ในปี 2558-2559 และเติบโตอย่างก้าวกระโดดจนมีผู้ค้าร่วมงานสม่ำเสมอประมาณ 45-57 ร้าน ในปัจจุบัน ความสำเร็จนี้วัดไม่อาจวัดได้แค่ตัวเลขทางธุรกิจ หากแต่มูลค่าคือการ "สร้างคุณค่าเพื่อส่งเสริมการบริโภคผักอินทรีย์และการออกกำลังกายที่เหมาะสม" แก่คนในชุมชนราชบุรี และยังเผื่อแผ่ไปยังชุมชนใกล้เคียง รวมถึงประชาชน นักท่องเที่ยวที่มาเยี่ยมเยียนแวะตลาดเขียวแห่งนี้

"ตอนปลูกพืชไร่เหมือนเรารายได้เยอะนะ แต่ความจริงแล้ว เราก็สิ้นเปลืองไม่น้อย เพราะต้องจ่ายทั้งค่าปุ๋ยเคมี ยากำจัดศัตรูพืชเยอะมากแต่ละครั้ง กำไรเหลือแล้วก็แทบไม่ต่างกัน"

เริ่มจากเกษตรกรบ้านๆ สู่ห่วงโซ่อาหารปลอดภัย

ด้วยหลักการ "ไม่แบ่งแยกชนชั้น" เป็นสิ่งที่ตลาดเขียวยืนหยัด ตลาดแห่งนี้จึงยินดีต้อนรับทุกคนที่มีผลผลิตคุณภาพ

ความสำเร็จของตลาดเขียว มรภ. จอมบึง พิสูจน์ให้เห็นว่า เมื่อมีการรวมพลังอย่างถูกจุด ผลลัพธ์ที่ได้จะขยายตัวอย่างไร้ขีดจำกัด เครือข่ายที่นี่มีความหลากหลาย เริ่มจากเป้าหมายเรื่องปากท้อง เชื่อมโยงเกษตรกรในท้องถิ่น และยังสามารถสร้างเครือข่ายไปยังเรือนจำกลาง และโรงเรียนต่างๆ ขยายผลไปแทบทุกอำเภอของราชบุรี

ซึ่งวันนี้โครงการไม่ได้จํากัดอยู่แค่ราชบุรี แต่ขยายไปยังจังหวัดใกล้เคียง นครปฐม สมุทรสงคราม และกาญจนบุรีที่มาเป็นเครือข่ายสีเขียวปลอดภัยร่วมกัน ทั้งยังเชื่อมโยงตลาดเข้าสู่ผู้บริโภคกลุ่มสำคัญ ไม่ว่าจะเป็น โรงพยาบาล เพิ่มช่องทางสร้างอาหารปลอดภัยสําหรับผู้ป่วย ซึ่งเป็นสิ่งจําเป็นอย่างยิ่ง รวมถึงการรณรงค์ ปลูกจิตสำนึกให้เด็กนักเรียนเรียนรู้เรื่องเกษตรอินทรีย์ การปลูกผักปลอดภัย เพื่อให้เด็กเป็นตัวเชื่อมความรู้ไปสู่ครอบครัว และให้พ่อแม่มีความรู้ในการเลือกซื้ออาหารปลอดภัย สร้างห่วงโซ่คุณค่าที่สมบูรณ์จากผู้ผลิตสู่ผู้บริโภค สู่เป้าหมายสำคัญ คือการแก้ปัญหาที่เกษตรกรผลิตแล้วไม่รู้จะขายที่ไหน

ตลาดเขียว มรภ. หมู่บ้านจอมบึง จึงเป็นต้นแบบของนวัตกรรมที่ใช้พลังชุมชนเป็นสะพานเชื่อมระหว่าง "สุขภาพ" และ "เศรษฐกิจ" ที่กำลังตอบโจทย์ใหญ่ของประเทศ นั่นคือ ทำอย่างไรให้คนไทยมีสุขภาพดีอย่างยั่งยืน? ซึ่งคำตอบไม่ได้อยู่ที่การป่วยแล้วต้องไปรักษาที่โรงพยาบาล หากแต่อยู่ที่ทุกคนมีวิถีสุขภาวะในเรื่อง "อาหารปลอดภัยและการออกกำลังกาย" ตั้งแต่ต้นทางชีวิต