เข้าใจเศรษฐกิจไทยจากเลนส์นักเศรษฐศาสตร์โนเบล

โจเอล โมเคียร์ (Joel Mokyr) มหาวิทยาลัย Northwestern ฟิลิปป์ อากิยง โรงเรียนธุรกิจ INSEAD และ London School of Economics มหาวิทยาลัย London ปีเตอร์ โฮวิตต์ (Peter Howitt) มหาวิทยาลัย Brown 

ที่อธิบายบทบาทของนวัตกรรมในการเติบโตของเศรษฐกิจ ชี้ถึงความสำคัญของพลวัต ความรู้ นวัตกรรม และการทำลายอย่างสร้างสรรค์เมื่อเทคโนโลยีใหม่เข้ามาแทนเทคโนโลยีเก่าในกระบวนการเติบโตระยะยาวของเศรษฐกิจ

รวมถึงบทบาทของนโยบาย การแข่งขัน ความพร้อมของแรงงานและวัฒนธรรมสังคมที่จะสร้างภาวะเเวดล้อมให้พลวัตการเติบโตดังกล่าวเกิดขึ้น ซึ่งหลายเรื่องเป็นปัญหาที่เศรษฐกิจไทยประสพอยู่ขณะนี้ นี่คือประเด็นที่จะเขียนวันนี้

งานที่ได้รางวัลโนเบลของสามนักเศรษฐศาสตร์แบ่งได้เป็นสองเรื่อง เรื่องแรกคือ งานศึกษาของ โจเอล โมเคียร์ ที่ตั้งคำถามว่าทำไมการเติบโตของเศรษฐกิจในช่วง 200 ปีที่ผ่านมา คือศตวรรษที่ 19-20 มีความต่อเนื่องและเติบโตได้แบบไม่หยุดนิ่ง

นำเศรษฐกิจและประชาชนในโลกออกจากความยากจนไปสู่ความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น ต่างกับศตวรรษที่ 18 และก่อนหน้า ที่การเติบโตเหมือนหยุดนิ่ง คือโตแลัวถดถอย 

ซึ่งคำตอบคือ ความรู้ (Knowledge) ที่นำสู่ไปการค้นคว้า นวัตกรรมและความก้าวหน้าทางเทคโนโลยี มีเทคโนโลยีใหม่เข้ามาแทนเทคโนโลยีเก่าตลอดเวลา เป็นกระบวนการที่ไม่จบสิ้น ทำให้เศรษฐกิจสามารถเติบโตได้ต่อเนื่อง

เงื่อนไขสำคัญที่ขับเคลื่อนกระบวนการดังกล่าว คือ 1.ความรู้ที่เป็นวิทยาศาสตร์ (Scientific knowledge) ที่ทำให้โลกสามารถต่อยอดความรู้และการค้นคว้าไปสู่ระดับที่สูงขึ้น 2.วัฒนธรรมสังคมที่เปิดกว้างต่อการแสดงความคิดเห็น การเรียนรู้ และการพร้อมตอบรับสิ่งใหม่ๆ

สำหรับ ฟิลิปป์ อากิยง และ ปีเตอร์ โฮวิตต์ ผลงานคือ “ทฤษฎีการทำลายอย่างสร้างสรรค์” (Creative Destruction) ที่อธิบายกลไกที่เทคโนโลยีใหม่โดยผู้ประกอบการรายใหม่เข้ามาทดแทนเทคโนโลยีเก่าโดยผู้ประกอบการรายเก่า ที่ต้องล้มหายไปจากเศรษฐกิจตามกระบวนการทดแทน ขณะที่เทคโนโลยีใหม่สร้างประโยชน์และมูลค่าที่สูงขึ้น นำไปสู่การเติบโตของเศรษฐกิจ

การทำลายผู้ประกอบการรายเก่าและเทคโนโลยีเก่า ทดแทนด้วยผู้ประกอบการรายใหม่และเทคโนโลยีใหม่ คือ กระบวนการทำลายอย่างสร้างสรรค์ ที่ขับเคลื่อนการเติบโตของเศรษฐกิจในระยะยาว และหน้าที่ของนโยบายคือ การสร้างภาวะแวดล้อมที่เอื้อให้กลไกดังกล่าวเกิดขึ้น

 เช่น ส่งเสริมความรู้ มีสถาบันที่เกี่ยวข้องต่างๆ สนับสนุน เช่น ทักษะแรงงาน กฎระเบียบ แรงจูงใจ ขณะเดียวกันก็กํากับดูแลการทดแทนหรือการเปลี่ยนผ่านของผู้ประกอบการให้เกิดขึ้นอย่างสมดุล เป็นระเบียบ

นักเศรษฐศาสตร์รุ่นผมที่เรียนและสอนเศรษฐศาสตร์มากว่า 50 ปี คงไม่ตื่นเต้นกับเเนวคิดเทคโนโลยีสําคัญต่อการเติบโตของเศรษฐกิจ เพราะเข้าใจดีว่าในระยะยาว การเติบโตของเศรษฐกิจมาจากด้านอุปทานที่เศรษฐกิจต้องมีความสามารถในการผลิตและมีผลิตภาพที่สูงคือ Productivity ซึ่งปัจจัยสำคัญที่เพิ่มผลิตภาพคือการใช้ประโยชน์เทคโนโลยี

ส่วนแนวคิดการทำลายอย่างสร้างสรรค์ก็ไม่ใหม่ โจเซฟ ชุมปีเตอร์ (Joseph Schumpeter) เคยเขียนเรื่องนี้ปี 1942 ว่านวัตกรรมใหม่ๆ จะทำลายโครงสร้างเดิมทางเศรษฐกิจเพื่อเพิ่มสิ่งใหม่ที่มีประสิทธิภาพกว่า นำไปสู่การเติบโตของเศรษฐกิจและระบบทุนนิยม 

ดังนั้น อะไรคือสิ่งใหม่ที่รางวัลโนเบลให้ความสำคัญ เรื่องนี้เพื่อให้เข้าใจพัฒนาการความคิดทางเศรษฐศาสตร์ โมเดลการเติบโตเศรษฐกิจรุ่นแรกๆ เช่น ของ Robert Solow ใช้สมมุติฐานว่าเทคโนโลยีเป็นปัจจัยภายนอก (Exogenous) ปรับเปลี่ยนไม่ได้

แต่สิ่งที่ ฟิลปป์ อากิยงและปีเตอร์ โฮวิตต์ ทำคือ ชี้ว่านวัตกรรมและเทคโนโลยีเป็นปัจจัยภายใน (Endogeneous) ที่วัดได้ เปลี่ยนแปลงได้ โดยความแตกต่างในการใช้ประโยชน์เทคโนโลยีในระบบเศรษฐกิจขึ้นอยู่กับหลายปัจจัย 

เช่น การแข่งขัน สินทรัพย์ทางปัญญา โครงสร้างตลาด และนโยบายรัฐ และกลไกที่ส่งผ่านผลของนวัตกรรมไปสู่การเติบโตของเศรษฐกิจก็คือ กระบวนการทำลายอย่างสร้างสรรค์ ที่สินค้าเก่าโดยเทคโนโลยีเก่าถูกทำลายเมื่อมีสินค้าใหม่โดยเทคโนโลยีใหม่เกิดขึ้น

ขยายความเเนวคิดเดิมของชุมปีเตอร์ โดยใช้แบบจําลองคณิตศาสตร์ ขณะที่โจเอล โมเคียร์ชี้ต่อว่า วัฒนธรรมและระบบนิเวศในสังคมสําคัญต่อการเติบโตของนวัตกรรมอย่างยั่งยืน 

ดังนั้น งานของนักเศรษฐศาสตร์ทั้งสามคนอาจไม่ใช่ความคิดใหม่ แต่เป็นการต่อยอดแนวคิดเดิมที่มีอยู่เพื่อสร้างกรอบวิเคราะห์สําหรับการทำนโยบาย ที่จะเป็นประโยชน์ต่อเศรษฐกิจและความยั่งยืน

เศรษฐกิจไทยปัจจุบันก็มีปัญหาเรื่องนี้ เศรษฐกิจเราขยายตัวตํ่าต่อเนื่อง ซึ่งสาเหตุสำคัญคือการลงทุนที่ตํ่า ส่วนหนึ่งเพราะภาคธุรกิจไม่มีนวัตกรรมของตนเอง อีกส่วนเพราะผู้ประกอบการในภาคอุตสาหกรรม เกษตร และภาคบริการส่วนใหญ่ไม่ยกระดับการผลิตไปสู่การใช้เทคโนโลยีสมัยใหม่

ทำให้ผลิตภาพการผลิตของประเทศตํ่า แข่งขันไม่ได้ ตัวอย่างเช่น AI ที่ผู้บริโภค ภาคการเงินและบางส่วนในภาคบริการปรับตัวได้เร็วกับการใช้เทคโนโลยี แต่ที่ช้าคือ ภาคการผลิตและเอสเอ็มอี

ในเลนส์ของนักเศรษฐศาสตร์โนเบล ประเทศไทยมีศักยภาพที่จะใช้เทคโนโลยีระดับแนวหน้า แต่การประยุกต์ใช้ต่ำ เพราะกระบวนการทำลายอย่างสร้างสรรค์ในประเทศเราอ่อนแอ บริษัทธุรกิจที่ช้าหรือปรับตัวไม่ได้ยังอยู่ได้ ไม่ถูกทดแทนโดยผู้เล่นรายใหม่ที่มีประสิทธิภาพกว่า

สะท้อนให้เห็นถึงข้อจํากัดที่ประเทศมีในเรื่องการแข่งขัน โครงสร้างตลาดที่เอื้อผู้เล่นรายเก่าให้อยู่ได้แม้ขาดประสิทธิภาพ รวมถึงกฎระเบียบของทางการที่อาจทำให้กระบวนการทดแทนมีอุปสรรค ไม่คล่องตัวตามกลไกตลาด 

ขณะเดียวกันเเรงงานในประเทศและผู้ประกอบการ ก็อาจขาดความพร้อมที่จะประยุกต์ใช้เทคโนโลยีใหม่อย่างแข็งขัน ไม่มีสถาบันในประเทศดูแลสนับสนุน ทั้งหมดทำให้ประเทศตกอยู่ในกับดักการขยายตัวตํ่าต่อเนื่อง แม้เทคโนโลยีใหม่จะสามารถเข้าถึงได้ ไม่แพง และหลายประเทศได้ประยุกต์ใช้ให้เห็นเป็นตัวอย่าง นี่คือ ช่องว่างที่นักเศรษฐศาสตร์โนเบลชี้ให้เห็น

เศรษฐศาสตร์เป็นวิชาที่สร้างความเข้าใจเกี่ยวกับความเป็นไปในสังคมที่มีผลต่อเศรษฐกิจและชีวิตผู้คน เป็นวิชาที่เรียนสนุก ไม่ใช่หอคอยงาช้าง แต่เจาะลึกเพื่อให้เข้าใจพฤติกรรมที่เกิดขึ้นจริงในสังคม งานศึกษาที่ได้รับรางวัลโนเบลปีนี้ก็เช่นกัน ขอแสดงความยินดีกับผู้ได้รับรางวัลทั้งสามคน