รู้จักดินในมือ! พด. หนุนใช้ Test Kit คู่ระบบ e-Service เสริมพลังเกษตรกรยุคใหม่

ดร.ปิ่นเพชร ดีล้อม ผู้อำนวยการสำนักวิทยาศาสตร์เพื่อการพัฒนาที่ดิน กรมพัฒนาที่ดิน (พด.) กระทรวงเกษตรและสหกรณ์  เดินหน้ายกระดับการให้บริการวิเคราะห์ดินสู่มือเกษตรกร ผ่านนวัตกรรม Test Kit ชุดตรวจสอบดินภาคสนาม ที่ครอบคลุมการวัดค่าความเป็นกรด-ด่าง (pH) ธาตุอาหารหลัก (N-P-K) และค่าการนำไฟฟ้า (EC) เพื่อให้เกษตรกรสามารถเข้าถึงข้อมูลคุณสมบัติดินได้ด้วยตนเองอย่างสะดวก รวดเร็ว ลดต้นทุน และใช้ประโยชน์จากผลวิเคราะห์ได้ทันที ด้วยการเชื่อมต่อกับ ระบบ e-Service ตรวจสอบดินเพื่อการเกษตร ของกรมพัฒนาที่ดิน เพื่อแปลผลและแนะนำสูตรปุ๋ยที่เหมาะสมกับพืชและสภาพดินในแปลง

สำนักวิทยาศาสตร์เพื่อการพัฒนาที่ดิน (สวด.) มุ่งวิจัยและพัฒนาชุดตรวจสอบดินภาคสนาม ครอบคลุมการประเมินสมบัติดินทั้งด้านเคมี กายภาพ และชีวภาพ ชุด Test Kit ได้รับการออกแบบให้ใช้งานง่ายและมีประสิทธิภาพในการประเมินสมบัติดินเบื้องต้น ประกอบด้วย 3 ชุดหลัก ดังนี้

• ชุดตรวจสอบความเป็นกรด-ด่างของดิน (pH Test Kit) เป็นผลงานของ นายรัตนชาติ ช่วยบุดดา ผู้เชี่ยวชาญด้านวิเคราะห์วิจัยดินทางเคมี นางสาวประไพพิศ ศรีมาวงษ์ และ นางสาวชนิดา เกิดชนะ ได้พัฒนาขึ้นตั้งแต่ปี พ.ศ.2554 และได้รับอนุสิทธิบัตร จากกรมทรัพย์สินทางปัญญา กระทรวงพาณิชย์ ตั้งแต่ ธันวาคม พ.ศ.2562

• ชุดตรวจสอบธาตุอาหารหลัก (N-P-K) พัฒนาโดย นายสุรเชษฐ์ นาราภัทร์ ผู้อำนวยการกลุ่มวิจัยสิ่งแวดล้อมดิน นายสุทธิ์เดชา ขุนทอง นางกมรินทร์ นิ่มนวลรัตน์ และนายชัยสิทธิ์ วัฒนาวังจงสุข

• ชุดตรวจสอบค่าการนำไฟฟ้า (EC) พัฒนาโดย นายสุรชัย พัฒนพิบูล และนายจิราวุฒิ เวียงวงษ์งาม

ทั้งนี้ ชุด Test Kit ดังกล่าว ถูกนำไปใช้อย่างแพร่หลาย ภายใต้ โครงการหมอดินตรวจดิน และการบริหารจัดการดินเชิงรุก (บัตรดินดี) ตั้งแต่ปี 2554 จนถึงปัจจุบัน ครอบคลุมพื้นที่เกษตรกรทุกจังหวัดกว่า 1,040,250 ไร่ภายในปี 2568

สำหรับขั้นตอนการใช้งาน ชุดตรวจสอบดินภาคสนาม เกษตรกรสามารถตรวจวัดค่าดินเบื้องต้นได้ด้วยตนเองในไร่นา การใช้งานเข้าใจง่าย ใช้เวลาไม่นาน เมื่อได้ผลการตรวจแล้ว เช่น ค่า pH, ค่าธาตุอาหารหลัก (N P K) หรือค่า EC สามารถกรอกข้อมูลลงใน ระบบ e-Service ตรวจสอบดินเพื่อการเกษตร ผ่านเว็บไซต์หรือแอปพลิเคชันของกรมพัฒนาที่ดิน ระบบจะทำการแปลผลและแนะนำสูตรปุ๋ยอัตโนมัติ ช่วยให้การใส่ปุ๋ยแม่นยำ ตรงตามความต้องการของพืช และคุ้มค่ามากยิ่งขึ้นชุด Test Kit เหล่านี้ถูกนำไปใช้จริงตั้งแต่ปี 2554 โดยเฉพาะใน โครงการหมอดินตรวจดิน และ โครงการบริหารจัดการดินเชิงรุก (บัตรดินดี) ซึ่งในปี 2568 คาดว่าจะครอบคลุมพื้นที่เกษตรกว่า 1,040,250 ไร่ ทั่วประเทศ

ขั้นตอนการใช้ pH Test Kit ภาคสนาม เกษตรกรสามารถใช้ชุดทดสอบ pH ดินได้ด้วยตนเองอย่างง่ายดาย โดยมีขั้นตอนดังนี้:

1) เก็บตัวอย่างดิน จากบริเวณแปลงเพาะปลูกที่ต้องการตรวจวัด ลึกประมาณ 0–15 ซม. จำนวนประมาณ 1 ช้อนชา

2) ใส่ดินลงในถาดหลุม ประมาณครึ่งหลุม

3) หยดน้ำยาทดสอบ ลงไปบนดินจนดินชุ่มหรืออิ่มตัวด้วยน้ำ

4) ตบผงทำให้เกิดสีลงไปบนดินที่อิ่มตัวด้วยน้ำ ผงจะดูดซับสีให้เห็นชัดเจนขึ้น

5) เปรียบเทียบสีที่ปรากฏบนผงดูดซับสีกับแผ่นเทียบสีมาตรฐาน อ่านค่าภายใน 3 นาที แล้วแปลผล

ผลการตรวจวิเคราะห์ดินเบื้องต้น หากพบว่าค่าความเป็นกรด-ด่าง (pH) ของดินอยู่ในช่วงที่เป็นกรด ซึ่งอาจส่งผลต่อการเจริญเติบโตของพืช ทำให้พืชดูดซึมธาตุอาหารได้ไม่เต็มที่ และเสี่ยงต่อการสะสมของธาตุโลหะหนักบางชนิด ควรดำเนินการปรับปรุงค่าความเป็นกรด-ด่างให้ใกล้เคียงสภาพกลาง (pH ประมาณ 6.5–7.0) ปรับสภาพดินให้เหมาะสมต่อการเพาะปลูกพืช โดยการใส่วัสดุปูน เช่น ปูนโดโลไมต์หรือปูนมาร์ล ในปริมาณที่เหมาะสมกับระดับความเป็นกรดของดิน ทั้งนี้ ควรพิจารณาร่วมกับชนิดของพืชที่จะปลูก และปรึกษาเจ้าหน้าที่กรมพัฒนาที่ดินเพื่อคำนวณอัตราการใช้ปูนที่เหมาะสม การปรับปรุงดินอย่างต่อเนื่องควบคู่กับการใส่ปุ๋ยอินทรีย์จะช่วยฟื้นฟูโครงสร้างดิน เพิ่มความอุดมสมบูรณ์ และส่งเสริมการเจริญเติบโตของพืชได้อย่างยั่งยืน

นอกจากนี้ เกษตรกรสามารถนำค่า N, P, K ที่ได้จากชุด Test Kit ดังกล่าวไปกรอกในระบบ e-Service ตรวจสอบดินเพื่อการเกษตร ผ่านเว็บไซต์หรือแอปพลิเคชันของกรมพัฒนาที่ดิน ระบบจะช่วยแปลผล พร้อมแนะนำ สูตรปุ๋ยที่เหมาะสม ได้ทันที เพื่อการจัดการปุ๋ยที่แม่นยำและคุ้มค่า ตรงตามความต้องการของพืช ที่ระบบคำนวณปุ๋ย https://osd101.ldd.go.th/search_fertilizer.php

ดร.ทวีศักดิ์ ธนเดโชพล อธิบดีกรมพัฒนาที่ดิน กล่าวว่า “Test Kit ของกรมพัฒนาที่ดิน เป็นเครื่องมือสำคัญที่ช่วยให้เกษตรกรรู้จักดินของตนเองได้ง่ายขึ้น ไม่ต้องเสียเวลาส่งดินไปวิเคราะห์ถึงห้องปฏิบัติการ และสามารถใช้ผลตรวจร่วมกับระบบ e-Service ตรวจสอบดินเพื่อการเกษตร เพื่อแปลผลและรับคำแนะนำได้ทันที ช่วยลดต้นทุน เพิ่มประสิทธิภาพ และดูแลสิ่งแวดล้อมได้จริง”

ชุด Test Kit ของกรมพัฒนาที่ดิน เป็นเครื่องมือที่ช่วยให้เกษตรกรสามารถเข้าถึงข้อมูลดินของตนเองได้สะดวกและรวดเร็ว โดยไม่จำเป็นต้องรอผลวิเคราะห์จากห้องปฏิบัติการ อีกทั้งยังสามารถเชื่อมโยงผลการตรวจวิเคราะห์เข้ากับระบบ e-Service เพื่อแปลผลและรับคำแนะนำการจัดการดินได้ทันที ซึ่งจะช่วยลดต้นทุนการผลิต เพิ่มประสิทธิภาพการใช้ปุ๋ย และส่งเสริมการเกษตรที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมอย่างยั่งยืน

ดร.ปิ่นเพชร ดีล้อม ผู้อำนวยการสำนักวิทยาศาสตร์เพื่อการพัฒนาที่ดิน กล่าวเพิ่มเติมว่า “สวด. ได้รับนโยบายจากผู้บริหารและมุ่งพัฒนานวัตกรรมต่อเนื่อง เพื่อให้เกษตรกรไทยมีเครื่องมือใช้จัดการดินได้อย่างยั่งยืน และในอนาคตอันใกล้นี้ จะมีชุดตรวจสอบสมบัติดินเพิ่มเติม เช่น ชุดตรวจสอบการหายใจของดินอย่างง่าย เพื่อสะท้อนสุขภาพดินในเชิงชีวภาพ ซึ่งจะเป็นประโยชน์ต่อการทำเกษตรอย่างยั่งยืน”

เกษตรกรที่สนใจสามารถขอรับบริการชุดตรวจสอบดินภาคสนามได้ที่ สถานีพัฒนาที่ดินทุกจังหวัด หรือ หมอดินอาสาใกล้บ้าน ที่เข้าร่วมโครงการบริหารจัดการดินเชิงรุก (บัตรดินดี) หรือ โครงการหมอดินตรวจดิน ของกรมพัฒนาที่ดิน