อุตสาหกรรมยางพารา มลพิษ และการแก้ไขอย่างยั่งยืน

ผ่านไป 5-6 ปีราคายางพุ่งพรวดขึ้นไปแตะ 100 บ./กก. ทำให้คนบ้านเรากลับจากรับจ้างกรีดยางที่ใต้ มากรีดยางที่สวนยางหลังบ้านของตัวเอง กรีดเอง ขายเอง รวมกลุ่มขาย ยางราคาดี ไม่ต้องทำยางแผ่น กรีดลงถ้วยหยอด“กรดสู้ฝน” (กรดซัลฟุริกหรือกรดกำมะถัน) น้ำยางแข็งเร็ว 7-8 มีดเอาไปลานประมูล ได้เงินกลับบ้านเหมือนมีตู้ ATM อยู่หลังบ้าน ได้เงินดีมาซื้อกล้ายาง ขยายพื้นที่ปลูก จนโรงงานยางพาราขนาดใหญ่ผลิตยาง STR (Standard Thai Rubber) ทั้งทุนไทย ทุนนอกมายึดหัวหาดเมืองอุดรกันถึง 5 โรงงาน เพราะใกล้แหล่งวัตถุดิบ แปรรูปแล้วค่อยส่งไปขายการเติบโตอย่างรวดเร็วและกระบวนการผลิตวัตถุดิบที่เรียกว่า “ยางก้อนถ้วย” เป็นเอกลักษณ์ที่เพิ่งเกิดขึ้นเพราะราคายางถีบตัวสูงนำมาซึ่งปัญหาที่ไม่เคยเกิดที่ภาคไหนมาก่อน


ปัญหาแรกคือ การขนส่งวัตถุดิบเข้าสู่โรงงานยาง


เริ่มส่งผลกระทบกับประชาชนในวงกว้าง เนื่องจากผู้ประกอบการรถขนส่ง ไม่ได้ตระหนักถึงปัญหาที่จะตามมาจากการที่รถขนส่งบรรทุกยางสดมา แล้วปล่อยให้น้ำที่ติดมากับยางหกลงพื้นถนนโดยตรง ส่งกลิ่นเหม็นรบกวนชาวบ้านตลอดสองข้างทางที่วิ่งผ่าน ซ้ำร้ายเจ้าน้ำยางเหล่านี้เมื่อแห้งติดถนนแล้วถึงเวลาฝนตกลงมาส่งผล ทำให้ถนนลื่นจนเกิดอุบัติเหตุหลายสิบรายในเขตอำเภอน้ำโสม นายูง บ้านผือ เมื่อเดือนธันวาคม 2557 และเมื่อต้นปี 2558 นี้เกิดฝนหลงฤดูในเขตอำเภอเมือง ทุกเส้นทางที่มุ่งหน้าสู่โรงงานยาง ล้วนเกิดอุบัติเหตุรถเสียหลักลื่น ตกข้างทางหลายสิบรายในวันเดียว


ปัญหาที่เล่ามานั่นแค่การขนส่งจากสวนมายังโรงงาน เมื่อวัตถุดิบถึงโรงงาน ชุมชนรอบๆ โรงงานในระยะ 10 กม.หรือไกลกว่านั้นหากมีลมแรง ล้วนแต่ได้รับความเดือดร้อนจากกลิ่นไม่พึงประสงค์จากโรงงาน


กลิ่นแรกที่เกิดขึ้น คือกลิ่นเหม็นเน่าของกองวัตถุดิบ


ซึ่งโรงงานยางเมื่อรับซื้อยางก้อนถ้วยจากชาวสวนแล้วจะนำยางเหล่านั้นกองตากแดดเพื่อให้น้ำไหลออกมาให้มากที่สุดก่อนจะนำเข้ากระบวนการอบให้ยางสุก ทำไมไม่อบยางสดๆ คำตอบคือยางสด สุกช้าเปลืองพลังงาน จึงทิ้งให้ยางก้อนถ้วยเหล่านั้นตากแดด เน่าส่งกลิ่นเหม็นออกมานอกโรงงาน ส่วนน้ำออกมาจากกองวัตถุดิบ และน้ำที่ออกจากกระบวนการผลิต ซึ่งเป็นน้ำเน่า รวมกับน้ำกรดส่วนเกินที่ติดมากับยางก้อนถ้วยไหลลงสู่ระบบบำบัดของโรงงาน ซึ่งบางโรงงานก็ปล่อยให้ล้นออกสู่ลำคลองสาธารณะ บางโรงงานก็ทำบ่อบำบัดด้วยบ่อดิน โดยไม่ได้คำนึงถึงกรดที่ตกค้างจะซึมลงสู่ชั้นน้ำบาดาลหรือไม่สองกลิ่นที่ว่านี้ประชาชนที่อยู่ใกล้โรงงานจะได้รับผลกระทบมากที่สุด


แต่ยังมีมลภาวะอีกส่วนคือ กลิ่นที่ออกมาจากกระบวนการอบยางให้สุกโดยใช้ความร้อนไล่ความชื้นออกจากยางวัตถุดิบกลิ่นนี้มีทั้งกลิ่นเหม็นไหม้ สูดเข้าไปแล้วแสบจมูก แสบตา และเป็นกลิ่นที่เดินทางได้ไกลที่สุดเนื่องจากออกจากปล่องควันของโรงงาน โรงงานยางพาราเองต่างกล่าวอ้างว่าระบบบำบัดอากาศของตนมีประสิทธิภาพสูง ลงทุนหลายสิบล้านบาท ผ่านมาตรฐานการตรวจวัดจากกรมโรงงาน มีค่าของแก๊สพิษไม่เกินมาตรฐาน แต่ประชาชนจำนวนมากที่ได้รับผลกระทบจนต้องออกมาร้องเรียน น่าจะเป็นสิ่งพิสูจน์ให้เห็นแล้วว่า ระบบการบำบัดนั้นอาจจะดีกับวัตถุดิบที่อยู่ภาคอื่น เมื่อเจอยางก้อนถ้วยของอีสานบ้านเฮามันเอาบ่อยู่


ระบบการจัดการขนส่งวัตถุดิบ การเตรียมวัตถุดิบของโรงงานระบบบำบัดน้ำเสีย จนถึงกระบวนการผลิต ทุกขั้นตอนส่งมลภาวะต่อคนทั้งจังหวัด ทางแก้ปัญหาคงต้องหาจุดร่วมที่เคารพในสิทธิซึ่งกันและกันผู้ประกอบการขนส่ง ต้องปรับปรุงให้รถขนส่งมีสมรรถนะเพียงพอกับการขนส่งยางสด โรงงานยางต้องปรับปรุงตัวเอง พัฒนาระบบจากระบบที่เคยประสบความสำเร็จในภาคใต้ ให้สามารถบำบัดวัตถุดิบที่ภาคอีสานให้ได้ผล


ชุมชนก็ต้องมีส่วนร่วมในการเฝ้าระวังกลิ่นให้กับโรงงานเพื่อปรับปรุงประสิทธิภาพของระบบบำบัด เจ้าหน้าที่รัฐต้องเป็นผู้ประสานสนับสนุนวิชาการให้ทั้งชุมชนและโรงงาน เพื่ออุตสาหกรรมขนาดใหญ่ที่ทำรายได้เข้าจังหวัดอุดรจะได้คงอยู่ร่วมกับชาวอุดรต่อไป