เลข 4 และโควิด-19

อย่างไรก็ดี มีบางเรื่องที่สมควรแก่การบอกเล่าในระหว่างการสู้รบกับเจ้าศัตรูตัวจิ๋วขนาด 0.1 ไมครอนนี้

เรื่องแรกคือคำว่า Social Distancing ซึ่งคนไทยเกือบทั้งประเทศน่าจะไม่เคยได้ยินมาก่อนเช่นเดียวกับชาวโลก เราใช้ภาษาอังกฤษคำนี้กันจนดูเหมือนเป็นภาษาไทยไปแล้ว

COVID-19 เป็นชื่อของโรคที่ WHO (World Health Organization) ใช้โดยมาจาก Corona-Virus Disease 2019 กล่าวคือเป็นโรคที่เกิดจากไวรัสตระกูล Corona (รวบตัวมีหนามแหลมออกมาคล้ายยอดแหลมของมงกุฎหรือ Corona) โดยเกิดการระบาดขึ้นในปี 2019 ส่วนไวรัสที่ทำให้เกิดโรคนี้มีชื่อว่า SARS-CoV-2 เหตุที่มีเลข 2 ก็เพราะมีลักษณะพันธุกรรมที่โยงใยกับไวรัสโคโรนาตัวที่ 1 ที่ทำให้เกิดโรคระบาด SARS ขึ้นในปี 2003

Social Distancing (SD) ไม่ใช่คำใหม่หากมีการใช้กันตั้งแต่ปี 1925 โดยมีที่มาจากชื่อสเกลวัดความรู้ทางจิตวิทยาในเรื่องความตั้งใจที่จะมีความสัมพันธ์กันทางสังคมระหว่างสมาชิกของกลุ่มชาติพันธุ์ที่แตกต่าง โดยมีชื่อว่า Bogardus Social Distance Scale (การวัดสเกลจากการออกแบบสอบถามของ Emory S Bogardus) การวัดเกิดขึ้นในสหรัฐในหลายช่วงเวลาต่อมา

มีผู้วิจารณ์ว่า SD เป็นคำที่ดูดี แต่ลึกลงไปแล้วสื่อการแบ่งแยกประชาชนอเมริกันออกเป็นชาติพันธุ์ ถึงแม้ว่าจะเป็นความพยายามที่จะเข้าใจการไล่ฆ่ากันระหว่างคนผิวขาวและคนผิวสีที่เมืองชิคาโกในปี 1919 จนมีคนตายถึง 15 และ 23 คนตามลำดับ และมีคนบาดเจ็บอีกนับร้อยก็ตาม

ในช่วงทศวรรษ 1980 โรคเอดส์ระบาดหนัก SD ถูกใช้เพื่อสื่อให้คนเข้าใจว่ามิได้ติดเชื้อจากการอยู่ใกล้กันในปี 2004 CDC (The Centers for Disease Control and Prevention) ของสหรัฐเริ่มใช้คำนี้ในการอ้างถึงโรคที่ติดเชื้อกันทางอากาศที่หายใจ

อาจด้วยเหตุนี้กระมัง WHO จึงประสงค์ใช้คำว่า Physical Distancing (PD) (ระยะห่างทางกายภาพ) มากกว่า SD เพราะถึงห่างกันทางกายแต่ก็ยังมีความสัมพันธ์ทางสังคม (SD) ผ่านอินเทอร์เน็ตและโทรศัพท์ได้ อย่างไรก็ดีเมื่อสื่อตะวันตกพากันใช้ SD ก็ต้องปล่อยเลยตามเลย ที่จริงผู้เขียนก็ชอบ PD มากกว่าเพราะสื่อความหมายชัดเจนและตรงกับสิ่งที่ต้องการสื่อกล่าวคือจงอยู่ไกลกันทางกายภาพ

เรื่องที่สองคือคำว่า Quarantine ซึ่งโดยทั่วไปหมายถึงสถานที่หรือระยะเวลาของการแยกให้คนหรือสัตว์ซึ่งมาจากสถานที่อื่นหรือเชื่อว่าอาจสัมผัสติดเชื้อโรคระบาดมาพำนักเพื่อเฝ้าดูอาการ

Quarantine เป็นคำฝรั่งใหม่ที่คู่มากับ Social Distancing บางคนเรียกลักษณะการแยกโดยให้อยู่ในโรงแรมว่า Quarantel (Quarantine+Hotel) ที่น่าสนใจก็คือเรารู้จักคำว่า quarter ซึ่งมีความหมายเกี่ยวกับเลข 4 ไม่ว่าในเรื่องเวลา ระยะทางพื้นที่หรือปริมาณ คำว่า Quarantine ก็เกี่ยวข้องกับเลข 4 เหมือนกัน

ในเชิงวิชาการสาธารณสุข Quarantine กับ Isolation ต่างกัน กล่าวคือ Quarantine หมายถึงการแยกหรือจำกัดการเคลื่อนไหวของคนที่เชื่อว่าอาจสัมผัสกับเชื้อมาก่อนเพื่อดูว่าจะออกอาการและเป็นโรคที่ระบาดอยู่นั้นหรือไม่ ส่วน Isolation คือการแยกคนป่วยด้วยโรคระบาดออกจากคนที่มิได้ป่วย

ในเรื่อง Quarantine นั้น คำนี้มาจากคำดั้งเดิมว่า Quarantena ซึ่งเป็นภาษาของชาวเวนิส (Venice) (เมืองใหญ่ซึ่งต่อมาผนวกเข้าเป็นประเทศอิตาลีในปี 1861) ซึ่งหมายความถึง “40 วัน”

คนโบราณนับพันๆ ปีมาแล้วรู้ว่าคนและสัตว์มีโรคซึ่งหากอยู่ใกล้กันก็อาจติดกันได้โดยไม่เคยเห็นหน้าตาเชื้อโรคว่าเป็นอย่างไร (มนุษย์รับรู้และเห็นหน้าตาของเชื้อโรคกันในปลายทศวรรษ 1800)

หลักฐานการแนะนำให้แยกคนป่วยออกจากคนปกติปรากฏอยู่ในคำสอนของแทบทุกศาสนา โรคที่สังคมยุคโบราณประสบกันมากที่สุดก็คือกาฬโรค ฝีดาษ อหิวาต์ ฯลฯ และที่กลัวกันมากก็คือโรคเรื้อน คนสมัยนั้นสังเกตเห็นว่าโรคมาจากคนต่างเมืองและพาหนะสำคัญที่นำคนจำนวนมากตลอดจนสินค้าและอาหารมาจากแดนไกลก็คือเรือ ดังนั้นจึงมีกฎของเมืองเวนิสว่าเรือทุกลำต้องไปลอยลำอยู่กลางน้ำโดยไม่ให้ติดต่อกับใครเลยเป็นเวลา 40 วันเสียก่อนจึงจะเข้ามาได้

กฎการเทียบท่าเรือได้เริ่มใช้ในปลายทศวรรษของยุคปี 1400 คนอังกฤษเลียนแบบจึงนำเอาคำนี้มาใช้และกลายเป็น Quarantine ฝรั่งเศสก็เอามาใช้เช่นกันและกลายเป็น Quarante  ในภาษาฝรั่งเศสไป

ตลอดระยะเวลากว่า 600 ปีที่ผ่านมา Quarantine เป็นวิธีป้องกันโรคระบาดที่ได้ผลมากน้อยแตกต่างกันไป ต่อมาระยะเวลาของการ Quarantine ก็สั้นลง โดยเฉพาะในยุคที่เศรษฐกิจมีความสำคัญมากขึ้น เนื่องจากคอยไม่ไหวที่จะให้สินค้าอยู่บนเรือนานขนาดนั้น

เหตุใดจึงเป็น “40 วัน” ไม่มีคำตอบชัดเจนแต่เข้าใจว่ามาจากการลองผิดลองถูกและนานเข้าไว้ให้แน่ใจส่วน Quarantine 14 วันของ COVID-19 นั้นเป็นช่วงเวลาที่นักวิจัยสาธารณสุขของหลายองค์กรเห็นตรงกันจากการวิเคราะห์ข้อมูลการระบาดของโรค โดยพบว่า 99% ของคนติดเชื้อปรากฏอาการในระยะเวลา 14 วัน

ไม่รู้ว่าเลข 4 จะเป็นเลขเด็ดของหวยในช่วงเวลานี้หรือไม่