พักกายสไตล์ชุมชน “บางกระเจ้า”

เมื่อรถคันที่ใกล้ทางออกปลดขาหยั่งเรียบร้อยก็เป็นสัญญาณให้คันต่อๆ ไปทยอยกันติดเครื่อง เตรียมตัวขึ้นบกที่ท่าเทียบเรือ ก่อนจะถึงคิวของคนบนบกเตรียมออกสตาร์ทเพื่อลงเรือข้ามไปอีกฝั่งบ้าง

การข้ามฝั่งไปมาของทั้งรถและคนคือภาพชินตาที่เกิดขึ้นทุกวัน ณ ท่าเรือวัดบางนานอก ท่าเรือเล็กๆ ที่อยู่ห่างจากสถานีรถฟ้าบางนาไม่ถึง 5 กิโลเมตร โดยส่วนใหญ่ผู้ที่สัญจรข้ามเรือที่นี่ก็เป็นคนในพื้นที่อีกฝั่งที่ใช้เวลาข้ามไปไม่ถึงห้านาที

จะเรียกว่าฝั่งก็ไม่ถูกนัก เพราะอีกฟากนั้นคือ “บางกระเจ้า” เกาะกลางแม่น้ำที่ยืนหยัดอยู่ท่ามกลางการพัฒนาเมืองโดยรอบมาตลอด

“บางกระเจ้า” ตั้งอยู่ในเขตอำเภอพระประแดง จังหวัดสมุทรปราการ เป็นพื้นที่ชุมชนที่มีทั้งสวนผลไม้ สวนสมุนไพร ผืนป่า อยู่รวมกันในอาณาเขตกว่า 12,000 ไร่ ด้วยระยะที่ไม่ไกลจากใจกลางเมืองหลวง บวกกับชื่อที่ถูกขนานนามให้เป็น “ปอดของกรุงเทพ” ทำให้เกาะกลางน้ำแห่งนี้เป็นที่สนใจของนักท่องเที่ยวชาวเมือง หรือ “นักปั่น” ก็จะรู้จักที่นี่ดี เพราะมีเส้นทางจักรยานเลียบไปกับธรรมชาติที่ยังคงสีเขียวสดให้ชื่นชม

“บางกระเจ้า” คือชื่อที่เรียกเกาะรูปร่างคล้ายกระเพาะหมูทั้งเกาะ แต่จริงๆ แล้ว เป็นแค่ชื่อตำบลหนึ่งเท่านั้น พื้นที่ที่ถูกโอบล้อมด้วยแม้น้ำเจ้าพระยาแห่งนี้ยังประกอบได้ด้วยตำบลทรงคนอง บางยอ บางกอบัว บางกระสอบ และบางน้ำผึ้ง ที่ยังคงสภาพวิถีชุมชนดั้งเดิมไว้ได้

นอกจากแวะมาปั่นเล่นๆ หรือเที่ยวตลาดน้ำบางน้ำผึ้งที่หลายคนอาจจะรู้จักบ้างแล้ว เกาะแห่งนี้ยังมี เส้นทางท่องเที่ยวชุมชน ที่ชาวบ้านและ “กลุ่มรักษ์คุ้งบางกะเจ้า" ขอนำเสนอ และรับรอง “ความชิลล์” ไม่แพ้ของเดิม

หมุดหมายแรกของทริปที่แนะนำโดยชุมชนอยู่ที่ สวนป่าเกดน้อมเกล้า สวนบูรณะใหม่พื้นที่กว่า 70 ไร่ ที่ได้รับการจดทะเบียนให้เป็นสวนป่าชุมชนเมื่อปี พ.ศ.2549

เมื่อเรือเทียบท่าที่วัดบางน้ำผึ้งนอก ก็สามารถเดินทางต่อด้วยมอเตอร์ไซค์เกือบสิบนาที หรือถ้ามีรถยนต์ ก็มาทางสามแยกพระประแดงถึงถนนเพชรหึง เลี้ยวซ้ายเข้าถนนวัดราษฎร์รังสรรค์ มุ่งสู่ตำบลทรงคนอง เพื่อเริ่มต้นออกเดินเท้าที่วัดป่าเกด โดยใช้เส้นทางด้านหลังวัดเลาะผ่านชุมชนออกไปยังทางเข้าสวนที่ข้างนอกอาจจะดูเล็ก แต่ข้างในนั้นกลับร่มรื่นไปด้วยต้นไม้นานาพันธุ์

สวนป่าเกดฯ ถูกบูรณะจากที่รกร้างและที่ทิ้งขยะให้เป็นพื้นที่สีเขียวด้วยการปลูกป่า แต่ก็ยังคงลักษณะของสวนที่มีร่องน้ำยาวสลับอยู่เป็นระยะไว้ ในบริเวณสวนส่วนใหญ่จะมีพันธุ์ไม้ประเภทยืนต้นทนน้ำกร่อย เช่น ต้นลำแพน ตีนเป็ดน้ำ มุจลินทร์ และยังเป็นแหล่งศึกษาเรียนรู้พันธุ์ไม้ดั้งเดิมอย่าง “ต้นเกด” ด้วย ...เข้ามาที่นี่แล้ว รับรองว่า จะได้สูดออกซิเจนเต็มปอดแน่นอน

จากสวนสีเขียวฝีมือการอนุรักษ์ของชุมชน เปลี่ยนแนวไปชิมน้ำตาลหอมหวาน ณ สวนน้ำตาลมะพร้าว ที่ตำบลบางยอ ซึ่งอยู่ไม่ไกลกัน ความน่าสนใจของสวนแห่งนี้ คือ การอนุรักษ์วิถีและอาชีพทำน้ำตาลแบบดั้งเดิมไว้ แม้สภาพภูมิอากาศจะเปลี่ยนแปลงและเกิดปัญหาน้ำเค็มรุกล้ำสวนมากเพียงใด
ลุงพงษ์ศักดิ์ แถวเถื่อน เจ้าของสวนทำน้ำตาลมะพร้าว ลงมือทำด้วยตัวเองทุกขั้นตอนมานานกว่า 30 ปี ทั้งเก็บมะพร้าว กวนน้ำตาล ปัจจุบันที่นี่เป็นสวนน้ำตาลมะพร้าวที่เหลืออยู่แห่งเดียวของชุมชน

หลังบ้านไม้เล็กๆ ของลุง คือพื้นที่สวนผลไม้แนวผสมผสานที่ปลูกสมุนไพรควบคู่ไปกับต้นมะพร้าวสายพันธุ์ดั้งเดิมประมาณ 300 ต้น ลูกค้าสวนใหญ่ก็ไม่ต้องไปหาที่ไหนไกล เป็นคนในชุมชนที่มีอาชีพทำขนมขาย หรือชาวบ้านที่ยังชื่นชอบในรสหอมของน้ำตาลมะพร้าวอยู่

นอกจากจะทำน้ำตาลเพื่อรายได้แล้ว ลุงพงษ์ศักดิ์ยังเปิดพื้นที่บ้านและสวนของตัวเองเป็นแหล่งเรียนรู้ของนักเรียนและประชาชนที่สนใจให้เข้ามาศึกษาวิธีการทำน้ำตาลมะพร้าวที่หาได้ยากในปัจจุบันด้วย จะเข้ามาเที่ยวเดี่ยวๆ หรือมากันเป็นหมู่คณะ สวนนี้ก็ยินดีต้อนรับ

ชิมน้ำตาลเรียบร้อยแล้ว ก็ถึงเวลาย่อยด้วยการปั่น หนึ่งในกิจกรรมที่ห้ามพลาดเมื่อมาถึงบางกระเจ้า โดยเส้นทางที่ชุมชนแนะนำนี้ ไม่ได้แค่ปั่นเอาเหงื่อ รับอากาศบริสุทธิ์อย่างเดียว แต่ เส้นทางจักรยานเลียบคลอง (ถนนมรกต) จะพาไปยังสถานที่ผ่อนคลายอีกหลายแห่ง เช่น หมู่บ้านวิสาหกิจ ชุมชน บางน้ำผึ้งโฮมสเตย์ ตลาดบางน้ำผึ้ง

ที่เรียกกันว่าเป็น “เส้นทางมรกต” ก็เพราะพื้นถนนเลียบคลองมีสีเขียวกลมกลืนกับต้นไม้ระยะทางประมาณ 800 เมตร เริ่มต้นจากสวนป่าชุมชนบางน้ำผึ้ง เลียบคลองบางน้ำผึ้งไปจรดประตูน้ำทางออกสู่แม่น้ำเจ้าพระยา

ระหว่างปั่น ถ้าได้หยุดพักที่ บ้านผลิตภัณฑ์ลูกประคบธัญพืช ตำบลบางน้ำผึ้ง จะเป็นวันพักผ่อนที่คุ้มมาก ที่นี่นอกจากจะมีผลิตภัณฑ์เพื่อสุขภาพราคากันเองจำหน่ายแล้ว ยังมีบริการนวดไทยเคล้ากลิ่นเย็นๆ ของพิมเสนและสมุนไพรให้เอนหลังพักผ่อนได้สบายๆ

ลูกมะพร้าว ตีนเป็ด ธัญพืชต่างๆ ตลอดจนของที่หาได้ง่ายในท้องถิ่น คือวัสดุที่ ศิริพร พูลสุข ประธานกลุ่มวิสาหกิจชุมชนหัตถศาสตร์เพื่อสุขภาพ

เจ้าของบ้านผลิตภัณฑ์ลูกประคบธัญพืชแห่งนี้ได้เลือกใช้เอามาทำเครื่องนวดชั้นดีสไตล์ไทย เช่น เข็มขัดอเนกประสงค์ หมอนรองคอ หมอดรองนวด ซึ่งโดดเด่นทั้งในแง่ของวัสดุ และการรักษาจนเป็นสินค้าโอท็อปและส่งออกมาแล้ว

ผ่อนคลายเรียบร้อย หากอยากจะเก็บตกการชมสินค้าเด่นของชุมชนให้ครบ ก็ยังมี บ้านงานประดิษฐ์จากผลิตภัณฑ์ธรรมชาติ ณ ตำบลบางกอบัว อีกที่ที่ใช้วัสดุธรรมชาติจากท้องถิ่นอย่างลูกตีนเป็ด ทางมะพร้าว ลูกสน ลูกจิก มาผลิตเป็นสินค้าสร้างสรรค์เช่นกัน

แล้วถ้ายังไม่รีบไปไหน ค่ำๆ แนะนำให้แวะไปที่ ศูนย์อนุรักษ์ลำพูบางกระสอบ ตำบลบางกระสอบ หรือ “บ้านหิ่งห้อย” หิ่งห้อยหลายสายพันธุ์รอรวมพลังกันเล่งแสงระยิบระยับบนพื้นที่กว่า 40 ไร่อยู่

ไปถึงบ้านหิ่งห้อยแล้วก็ต้องไม่พลาดช้อปสินค้าผลิตภัณฑ์สมุนไพรจากวิสาหกิจชุมชนที่นำพืชสมุนไพรมาแปรรูปให้ได้ใช้กันในชีวิตประจำวัน เช่น สบู่ฟักข้าว แชมพู-ครีมนวดอัญชัน น้ำยาซักผ้า น้ำยาล้างจานสมุนไพร สเปรย์ไล่ยุงใบย่านาง โดยรายได้จากการขายสินค้าเหล่านี้จะนำเข้ากลุ่มแม่บ้านจากประมาณ 100 ครัวเรือนของชุมชน สร้างรายได้ใหชุมชนด้วย

เส้นทางท่องเที่ยวนำร่องที่ชาวบ้านได้ร่วมกันออกแบบนี้จะเปิดใช้อย่างเป็นทางการในต้นปี 2559 โดยจะเชื่อมโยงเส้นทางจักรยานในแต่ละพื้นที่เข้าด้วยกันรวม 15 กิโลเมตร เพื่อให้ท่องเที่ยวกันได้แบบเต็มอิ่ม หากอยากเดินทางมาบางกะเจ้า นอกจากท่าเรือใหญ่วัดบางนานอกสู่วัดบางน้ำผึ้งนอก ยังสามารถนั่งเรือหางยาวมาลงที่ท่าตาเลื่อน หรือจะเดินทางมาจากท่าน้ำวัดคลองเตยนอกที่มีทั้งเรือเล็กเรือใหญ่บริการเช่นกัน

จะมาทางไหนชาวบางกระเจ้าก็ยินดีต้อนรับ พวกเขาฝากบอกด้วยว่า แม้บางกระเจ้าจะต้องเผชิญกับความท้าทายในการอนุรักษ์พื้นที่สีเขียวใกล้เมืองขนาดไหน แต่คนบางกะเจ้าก็ยังไม่ท้อง่ายๆ

เพราะเมื่อมีของดี ชุมชนก็อยากจะแบ่งปัน ขอแค่มาเที่ยวแล้วช่วยกันดูแลรักษา เท่านี้พื้นที่สีเขียวตรงนี้ก็จะยังไม่หายไปไหน