การพัฒนาแอ๊พ“เพื่อนเตือนภัย” ลดสูญเสียสวนทุเรียน-สู่ผืนป่า

หรือ การปลูกตามธรรมชาติ บริเวณเชิงเขา ที่ลาดชัน พึ่งพาน้ำจากธรรมชาติ และนอกจากข้อจำกัดในการเพิ่มพื้นที่ปลูกแล้ว ยังเสี่ยงจากไฟป่าในหน้าแล้งอีกด้วย ซึ่งเป็นที่มาของการลงพื้นที่ เพื่อคุยแลกเปลี่ยนกับเกษตรกร ภายใต้ชุดโครงการวิจัยเพื่อพัฒนานวัตกรรมการผลิตทุเรียนหลงลับแล-หลินลับแล ในระบบวนเกษตร ร่วมกับนักวิจัยอีกหลายสาขา เมื่อปลายปี 2560

ด้วยประสบการณ์ด้านการวิเคราะห์ข้อมูลด้านไฟป่า กับความก้าวหน้าด้านอุปกรณ์ตรวจจับระยะไกล (remote sensing เช่น ดาวเทียม, โดรน) และเทคโนโลยีสื่อสารในปัจจุบัน ทำให้การศึกษายกยกระดับการเตือนไฟป่า จากที่ระบุได้เพียงว่า ณ เวลานั้น มีจุดความร้อน (Hot Spot) เกิดขึ้นที่ใดเท่านั้น มาเป็นระบบที่สามารถวิเคราะห์ว่าจุดความร้อนนั้นน่าจะเป็นไฟป่าหรือไม่ ได้ด้วยตัวของมันเอง และเป็นจุดเริ่มต้นของงานวิจัยเรื่อง “การพัฒนาระบบติดตามและเตือนภัยไฟป่าในพื้นที่วนเกษตร จังหวัดอุตรดิตถ์” 

ตลอดปี 2561 ที่ผ่านมา ทีมวิจัยได้สร้างระบบอัตโนมัติที่สามารถนำข้อมูลจากการสำรวจระยะไกล ทั้งภาพถ่ายดาวเทียม และภาพถ่ายทางอากาศ ณ เวลาล่าสุด มาหาจุดความร้อนที่อยู่ในบริเวณป่าหรือพื้นที่วนเกษตร พร้อมทั้งนำข้อมูลพื้นฐานของพื้นที่นั้น เช่น มวลชีวภาพ (การสะสมของเศษซากไม้) ความชื้นสัมพันธ์เฉลี่ย ความลาดชัน ฯลฯ มาเข้าโปรแกรมเพื่อหาจุดที่เสี่ยง “ไฟป่า” และแจ้งข้อมูลนี้หน่วยงานที่รับผิดชอบ (เช่น สำนักป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยจังหวัดอุตรดิตถ์) เข้าไปตรวจสอบและประกาศเตือนภัยต่อไป โดยระบบจะวิเคราะห์พื้นที่เสี่ยงไฟป่าในพื้นที่ และสามารถทำงานได้โดยอัตโนมัติ ทันที่ที่มีข้อมูลใหม่เข้ามาแล้ว 

ทั้งนี้ ทีมวิจัย ได้มีการพัฒนาแอพพลิเคชั่นสำหรับเจ้าหน้าที่ และแอพพลิเคชั่นบนมือถือสำหรับเกษตรกรเพื่อใช้ในการติดตามและแจ้งสถานการณ์ไฟป่า ที่ช่วยให้เกษตรกรมีโอกาสรู้ได้เร็วขึ้น เพราะเพียงแต่เปิดแอพพลิเคชั่นมาก็จะรู้ได้ทันทีว่า ณ เวลานี้ มีจุดที่เสี่ยงจะเกิดเป็นไฟป่าอยู่ใกล้กับสวนทุเรียนของตนหรือไม่

ข้อมูลจากการวิเคราะห์ ยังพบว่า แม้ที่ผ่านมา การเกิดไฟป่าจะลดลง แต่ก็ทำให้เกิดการสะสมของเชื้อไฟในพื้นที่ต่างๆ เพิ่มมากขึ้น ดังนั้นโอกาสที่จะไฟป่าจะลุกลามอย่างรุนแรงก็มีสูงขึ้นเช่นกัน ฉะนั้นยิ่งเราสามารถระบุตำแหน่งของการเกิดไฟป่าได้เร็วเท่าไร ก็จะช่วยความได้มากขึ้น ซึ่งการได้ร่วมพัฒนาระบบติดตามและเตือนภัยไฟป่าชิ้นนี้ จะทำให้หน่วยงานในท้องถิ่นมีระบบที่สามารถใช้คู่ไปกับระบบติดตามไฟป่าเดิม เพิ่มความมั่นใจในการเฝ้าระวังและจัดการไฟป่าในพื้นที่มากยิ่งขึ้น

จุดเด่นของงานวิจัยนี้ รวมถึงงานวิจัยอื่นๆ ภายใต้ชุดโครงการนี้ก็คือ การมีกระบวนการวิเคราะห์ปัญหาหรือความต้องการที่แท้จริงของชุมชน ก่อนพัฒนาเป็นโจทย์วิจัยเพื่อให้ได้ “ความรู้” ที่สามารถช่วยเขาได้อย่างแท้จริง ซึ่งปัจจุบันระบบที่ทีมวิจัยพัฒนาขึ้นก็มีการเชื่อมต่อกับสำนักงานป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยจังหวัดอุตรดิตถ์แล้ว ขณะที่เกษตรกรชาวสวนทุเรียนก็มีก็สามารถเข้าไปดูข้อมูลได้ที่ www.cgi.uru.ac.th/udsafe/ หรือดูดาวน์โหลดแอพพลิเคชั่น “เพื่อนเตือนภัย” (ระบบ Android) ได้เช่นกัน โดยนอกจากระบบเตือนภัยไฟป่าแล้ว ทีมวิจัยด้านพิบัติภัย ภายใต้ ชุดโครงการวิจัยเพื่อพัฒนานวัตกรรมการผลิตทุเรียนหลงลับแล-หลินลับแลในระบบวนเกษตรเพื่อความมั่นคงทางด้านเกษตรและอาหารของจังหวัดอุตรดิตถ์  ของ มหาวิทยาลัยราชภัฏอุตรดิตถ์ ยังมีการพัฒนาระบบเตือนภัยเรื่องดินถล่ม และเรื่องภัยแล้ง ที่จะช่วยสนับสนุนการด้านพิบัติภัยสำหรับจังหวัดจังหวัดอุตรดิตถ์ให้ดียิ่งขึ้น 

หมายเหตุ  งานวิจัย “การพัฒนาระบบติดตามและเตือนภัยไฟป่าในพื้นที่วนเกษตร จังหวัดอุตรดิตถ์”  เป็นส่วนหนึ่งของงานวิจัยภายใต้ ชุดโครงการวิจัยเพื่อพัฒนานวัตกรรมการผลิตทุเรียนหลงลับแล-หลินลับแลในระบบวนเกษตรเพื่อความมั่นคงทางด้านเกษตรและอาหารของจังหวัดอุตรดิตถ์  ของ มหาวิทยาลัยราชภัฏอุตรดิตถ์ ภายใต้ทุนโครงการวิจัยท้าทายไทย กลุ่มเรื่องนวัตกรรมเพื่อการพัฒนาพื้นที่ โดยการสนับสนุนของสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.)

โดย... ดร.ศักดิ์ดา หอมหวล