ทุกคนมีสิทธิ เสียชีวิตในอ้อมกอดครอบครัว***

หน่วยงานต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง ทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน วิชาการ และภาคประชาสังคม เห็นความสำคัญเพิ่มขึ้นทุกขณะ

ภาวะการถูกโรคร้ายคุกคามชีวิต ไม่ควรเป็นความรู้สึกอเนจอนาถอีกต่อไป เมื่อทุกคนสามารถทำให้การตายมีคุณค่า ด้วยการเลือกกลับไปรักษาแบบประคับประคองที่บ้าน ท่ามกลางลูกหลาน ญาติสนิท มิตรสหาย

ปัญหาก็คือ “ระบบสุขภาพ” ยังไม่รองรับและรับรอง ทั้งๆ ที่มีมาตรา 12  ของ พ.ร.บ.สุขภาพแห่งชาติ พ.ศ.2550 จุดประกายให้สิทธิผู้ป่วยทำหนังสือแสดงเจตนาไม่ประสงค์จะรับบริการสาธารณสุขที่เป็นไปเพียงเพื่อยืดการตายในวาระสุดท้ายของชีวิตมาแล้วถึง 10 ปี แต่ยังมีบุคลากรทางการแพทย์และพยาบาลที่ตั้งคำถามหวาดระแวงต่อการดูแลแบบประคับประคองนี้

ขณะที่ผู้ป่วยระยะสุดท้ายเองก็ไม่กล้ากลับไปดูแลรักษาตัวที่บ้านตามความปรารถนา เพราะเกรงว่าจะขาด “สิทธิประโยชน์” การเบิกจ่าย โดยเฉพาะข้าราชการและกองทุนประกันสังคม ยังไม่เอื้ออำนวยเต็มเม็ดเต็มหน่วย มีเพียง สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ(สปสช.) ที่เริ่มดำเนินการแล้ว

ลสำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติในฐานะหน่วยงานหลักในการขับเคลื่อนเรื่องสิทธิและหน้าที่ด้านสุขภาพ ผนึกความร่วมมือรวม 5 หน่วยงาน ประกอบด้วย สช., คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข, สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข และสมาคมบริบาลผู้ป่วยระยะท้าย ลงนาม ความร่วมมือการจัดทำนิยามปฏิบัติการ (Operational definition) ของคำที่เกี่ยวข้องกับเรื่องการดูแลแบบประคับประคอง (Palliative care) ของประเทศไทย ขึ้นเป็นครั้งแรก

“สปสช. และกระทรวงสาธารณสุข ได้พัฒนาสิทธิประโยชน์การดูแลแบบประคับประคองให้ก้าวหน้าตามลำดับ แต่เมื่อดำเนินการไประยะหนึ่ง เกิดปัญหาขัดข้อง เช่น เรื่องคำนิยามการตีความ หรือความเข้าใจที่ไม่ตรงกัน ถึงเวลาที่จะต้องทำให้เกิดมาตรฐานการดูแลแบบประคับประคองที่เป็นเอกภาพ และประชาชนสามารถเบิกจ่ายตามสิทธิกองทุนต่างๆ ได้”  หมอพลเดช ในฐานะเลขาธิการคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ

พญ.ศรีเวียง ไพโรจน์กุล นายกสมาคมบริบาลผู้ป่วยระยะท้าย ระบุ การจัดทำมาตรฐานคำนิยามการดูแลประคับประคองที่ชัดเจนถือเป็นความหวังของประชาชน ที่จะช่วยให้ระบบการดูแลรักษาดีขึ้น สามารถเข้าถึงสิทธิประโยชน์ของกองทุนต่างๆ รวมถึงการสนับสนุนบริการขั้นพื้นฐานไปจนถึงโรคที่ซับซ้อนคุกคามชีวิต เพื่อให้บริการที่ดีมีคุณภาพแก่ผู้ป่วยระยะสุดท้ายต่อไป

ยกตัวอย่างประเทศสหรัฐฯ จะระบุคำนิยามผู้ป่วยระยะท้ายชัดเจนว่ามีชีวิตอยู่ได้ไม่เกิน 6 เดือน และแพทย์จะยุติการรักษา เช่น กรณีโรคมะเร็งก็จะไม่ให้เคมีบำบัดแล้ว แต่มุ่งสร้างคุณภาพชีวิตที่ดีเพื่อไปสู่การตายอย่างสงบมีศักดิ์ศรี และยังมีสถานพยาบาลผู้ป่วยระยะท้ายหรือ Hospice รองรับด้วย

ด้านสถานการณ์ในประเทศไทย ปัจจุบันพบผู้ป่วยระยะท้ายเพิ่มมากขึ้นทุกพื้นที่ ส่วนใหญ่เป็นโรคมะเร็ง โรคหัวใจระยะท้าย หรือไตวาย เป็นต้น

“เราพบว่าผู้ป่วยส่วนมากต้องการกลับไปเสียชีวิตที่บ้าน แต่ผู้ป่วยในกรุงเทพมหานครยังมีอุปสรรคเพราะขาดบุคลากรดูแล แต่ในภาคอีสานกลับไปดูแลแบบประคับประคองได้ดีกว่า และเสียชีวิตที่บ้านถึง 80% เพราะมีทีมแพทย์มาเยี่ยมเยียนสม่ำเสมอ มีพยาบาลมาช่วยดูแลร่วมกับครอบครัวและชุมชน”

สอดคล้องกับ นพ.อุกฤษฎ์ มิลินทางกูร ที่ปรึกษาคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ กล่าวว่า จำนวนผู้ป่วยระยะสุดท้ายเพิ่มขึ้นทุกปี จากภาวะสังคมผู้สูงวัยและโรคร้ายแรงที่ลุกลามไปถึงคนหนุ่มสาวระดับอายุ 30-40 ปี ทำให้ปัจจุบันประเทศไทยมีผู้เสียชีวิตเฉลี่ยปีละ 450,000 คน ผลการสำรวจพบว่าผู้ป่วยระยะสุดท้าย 80% ล้วนต้องการกลับไปรักษาตัวที่บ้าน

“การสร้างนิยามและแนวทางอ้างอิงที่ตรงกันของการดูแลแบบประคับประคอง จะทำให้เกิดการวางแผนที่ครอบคลุมแบบองค์รวม การกำหนดสิทธิประโยชน์ที่เป็นมาตรฐานเดียวกันของ 3 กองทุน การพัฒนาระบบดูแลอย่างเป็นขั้นตอน รวมถึงการบูรณาการความรู้เข้ากับระบบการศึกษา ลดการนอนโรงพยาบาลโดยไม่จำเป็น ลดภาระงบประมาณของประเทศ”

พญ.ขจีรัตน์ ปรักเอโก ผู้เชี่ยวชาญพิเศษ สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ ชี้ว่า หากมีความชัดเจนในเรื่องมาตรฐานคำนิยาม เช่นกรณีสิทธิเบิกจ่ายการดูแลแบบประคับประคองที่บ้าน ก็จะช่วยให้ สปสช.พัฒนาสิทธิประโยชน์ได้ดีและครอบคลุมมากกว่าที่เป็นอยู่

ทั้งนี้ สปสช. เริ่มจัดชุดสิทธิประโยชน์เรื่องการดูแลแบบประคับประคอง เมื่อปี 2556 ไม่ว่าจะเป็นชุดทำแผล เครื่องให้ออกซิเจน และการให้มอร์ฟีน รวมทั้งปรับปรุงการใช้จ่ายงบประมาณ “กองทุนสุขภาพตำบล” ให้เอื้อต่อการดูแลแบบประคับประคองในชุมชนด้วย และพัฒนามากยิ่งขึ้นในปัจจุบัน

  “ปัญหาการดูแลแบบประคับประคองที่พบ เช่นเมื่อคนไข้เสียชีวิตแล้ว ชาวบ้านถามว่าจะใช้ฟอร์มาลีนฉีดศพอย่างไร เพราะเบิกไม่ได้ เราก็สอบถาม ท้องถิ่นก็ยืนยันว่าไม่มีสิทธิตรงนี้ ทางออกของโรงพยาบาลส่วนใหญ่คือจะนำฟอร์มาลีนมาให้ แต่คิดค่าใช้จ่ายเพิ่ม”

แม้การเริ่มต้นมีอุปสรรค แต่กลับเห็นแสงสว่างที่ปลายทาง เมื่อทุกภาคีเครือข่ายจับมือร่วมกัน โดยเสาหลักในการขับเคลื่อนสิทธิของประชาชนตรงนี้ไม่เพียงแต่ สช. หรือ สปสช. เท่านั้น ยังมีสำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ หรือสภาพัฒน์ฯ ซึ่งขณะนี้บรรจุเรื่องการดูแลแบบประคับประคองไว้ใน แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 12 แล้ว รวมถึงกรมบัญชีกลางที่ดูแลสิทธิการเบิกจ่ายค่ารักษาพยาบาลข้าราชการ สำนักงานประกันสังคม องค์กรวิชาชีพต่างๆ กระทรวงที่มีสถานพยาบาล กลุ่มองค์กรผู้บริโภค นักกฎหมาย สถาบันการศึกษา นักวิจัย และองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ฯลฯ

สิ่งที่จะทำให้การพัฒนาแนวทางดังกล่าวดีขึ้นในอนาคต ก็คือทัศนคติและการให้ความสำคัญของครอบครัว ชุมชน และท้องถิ่น ที่จะสนับสนุนการดูแลแบบประคับประคองให้เป็นทางเลือกขั้นพื้นที่ฐานของผู้ป่วยทุกคน ไม่ว่าจะยากดีมีจนอย่างไร ก็มีสิทธิจะเสียชีวิตตามความปรารถนาในบรรยากาศอันอบอวลและอ้อมกอดอันอบอุ่นของคนที่เรารักได้

 

*** ชื่อเต็ม: ยาก ดี มี จน...ถึงเวลาทุกคนมีสิทธิ  เสียชีวิตในอ้อมกอดครอบครัว

โดย... นันทพร เตชะประเสริฐสกุล

กลุ่มงานสื่อสารสังคม สำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ (สช.)