ขวากหนามของ SMEs ในยุคโควิด
ธุรกิจ SMEs ไทยในวันนี้ นอกจากเผชิญวิกฤติโควิด-19 ยังพบข้อจำกัด พ.ร.ก.เงินกู้ช่วย SME 5 แสนล้านบาท ที่ ธปท.ออกมาช่วยเหลือด้วย ซึ่งเมื่อพิจารณาแล้วพบข้อกังวลหลายด้าน เช่น ลูกค้าเดิมไม่มีทางเลือก ลูกค้าใหม่ไม่มีที่ไป และธุรกิจที่เดือดร้อนเข้าไม่ถึง
การแพร่ระบาดของโรค COVID-19 ได้ก่อให้เกิดผลกระทบอย่างกว้างขวางทั้งทางด้านสุขอนามัยและทางด้านสังคมและเศรษฐกิจอันเนื่องมาจากการหยุดชะงักของกิจกรรมการผลิตการบริโภคในหลายสาขา ความอ่อนแอและความเสี่ยงในระบบเศรษฐกิจที่ทวีความรุนแรงขึ้นเป็นลำดับ ทำให้รัฐบาลออกมาตรการเพื่อช่วยเหลือ ฟื้นฟู และเยียวยา
หนึ่งในมาตรการที่รัฐบาลได้กำหนดขึ้นเพื่อบรรเทาความเดือดร้อนของธุรกิจเอสเอ็มอี ซึ่งเป็นกลุ่มธุรกิจที่มีจำนวนมากที่สุดในประเทศไทย คือความช่วยเหลือภายใต้ “พระราชกำหนดการให้ความช่วยเหลือทางการเงินแก่ผู้ประกอบวิสาหกิจที่ได้รับผลกระทบ หรือ พ.ร.ก.SME โดยธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) เป็นผู้กำกับดูแล
สรุปสาระสั้นๆ คือ ธปท.ให้สถาบันการเงินกู้ในอัตราดอกเบี้ย 0.01% ต่อปี ให้สถาบันการเงินปล่อยกู้ต่อในอัตราดอกเบี้ยไม่เกิน 2% ต่อปี มีระยะปลอดดอกเบี้ย 6 เดือน
การที่ ธปท.เป็นผู้กำกับดูแลการดำเนินการภายใต้ พ.ร.ก.นี้ สร้างความมั่นใจให้สังคมในระดับหนึ่งเนื่องจากวางใจในความสามารถและธรรมาภิบาลขององค์กร ธปท.เป็นหน่วยงานที่น่าเชื่อถือ มีธรรมาภิบาลและความเชี่ยวชาญชำนาญ
อย่างไรก็ดี เมื่อพิจารณารายละเอียดของระเบียบและการดำเนินการ โดยเปรียบเทียบกับวัตถุประสงค์ของ พ.ร.ก.ฉบับนี้แล้ว ทำให้มีข้อกังวลหลายประการดังนี้
1.ลูกค้าเดิมไม่มีทางเลือก
เหตุที่ลูกค้าไม่มีทางเลือก เพราะระเบียบระบุว่าวงเงินที่ให้กู้ต้องเป็นการให้สินเชื่อเพิ่มเติมจากยอดหนี้เดิมไม่เกิน 20% ของยอดหนี้คงค้าง ณ วันที่ 31 ธ.ค.2562 และวิสาหกิจที่จะขอกู้จะต้องมีวงเงินสินเชื่อกับสถาบันการเงินแต่ละแห่งไม่เกิน 500 ล้านบาท นั่นหมายความว่าผู้กู้จำเป็นจะต้องเป็นลูกค้าเดิม
ดังนั้น หากเจ้าหนี้สร้างเงื่อนไขเพิ่มเติม หรือคิดค่าธรรมเนียมเพิ่มเติม ผู้กู้จะไม่มีอำนาจต่อรองใดๆ ทางเลือกที่จะเปลี่ยนไปขอกู้จากสถาบันการเงินอื่นไม่มี นอกจากจะมีประวัติที่สถาบันการเงินอื่นอยู่แล้วเท่านั้น
เรื่องนี้อาจมีข้อถกเถียงว่า SME ประมาณ 90% เป็นลูกค้าของธนาคารอยู่แล้ว จึงไม่ใช่เรื่องแปลกที่จะให้ธนาคารเดิมเป็นผู้ดูแล แต่เงื่อนไขของการอนุมัติเงินกู้และการให้สินเชื่อเพิ่มเติมจากยอดหนี้เดิมนั้น เป็นการเพิ่มอำนาจผูกขาดให้แก่เจ้าหนี้หรือธนาคารพาณิชย์
จริงอยู่การกู้จากธนาคารเดิมมีความสะดวก ความสัมพันธ์ที่ดีอาจมีอยู่แล้วและการรู้จักลูกค้า (know your customer) ทำให้ลดต้นทุนในการติดต่อ (transactions cost) แก่ทั้ง 2 ฝ่าย แต่เงื่อนไขดังกล่าวทำให้ลูกค้าหมดหนทาง ขาดทางเลือก ขาดอิสระที่จะหาแหล่งกู้อื่น และไม่มีอำนาจต่อรองใดๆ การดำเนินการลักษณะนี้ไม่น่าจะส่งเสริมให้เกิดประสิทธิภาพและความเป็นธรรมในการช่วยเหลือ หรือส่งเสริมให้สถาบันการเงินสร้างความแข็งแกร่ง
2.กู้ได้ในอัตราดอกเบี้ยไม่เกิน 2% จริงหรือไม่
เนื่องจากลูกค้าที่ต้องการกู้ไม่มีอำนาจต่อรอง ปัญหาจึงเกิดได้ง่าย จากการสำรวจอย่างไม่เป็นทางการ พบว่ามีผู้ประกอบการจำนวนมากระบุว่าต้องเสียอัตราดอกเบี้ยสูงถึง 3-4% เมื่อ ธปท.กวดขันเรื่องดอกเบี้ย ลูกหนี้จำนวนหนึ่งก็ระบุว่า จำเป็นจำยอมต้องทำสัญญาเงินกู้โดยเสียค่าธรรมเนียมต่างๆ ทั้งๆ ที่ ธปท.ระบุชัดว่าสถาบันการเงินจะคิดค่าธรรมเนียมไม่ได้ สถาบันการเงินเองก็ได้รับยกเว้นค่าธรรมเนียมการจดทะเบียน การจำนองอสังหาริมทรัพย์และอาคารชุด และการจดทะเบียนหลักประกันทางธุรกิจ อันเนื่องมาจากการให้กู้ยืมเงินตามมาตรการใน พ.ร.ก.นี้
ผู้ประกอบการหลายรายตอบแบบสำรวจว่าไม่สามารถกู้ในอัตราดอกเบี้ยที่ ธปท.ตั้งไว้คือ 2% ต่อปี เพราะสิ่งที่ผู้กู้จะต้องเสีย ยังมีค่าธรรมเนียมการจัดการให้กู้ เบี้ยประกันชีวิต ค่าธรรมเนียมค้ำประกัน และค่าจัดการการค้ำประกันอีกด้วย ซึ่งไม่อยู่ภายใต้การควบคุมของ ธปท. รวมแล้วอาจกลายเป็นดอกเบี้ยสูงถึง 20% ต่อปี
แม้ว่า ธปท.จะกำหนดให้ธนาคารพาณิชย์รายงานต่อธนาคารแห่งประเทศไทยทุกสัปดาห์ ว่าได้มีการปล่อยกู้ให้ผู้ประกอบการใด เป็นจำนวนเงินเท่าไร อัตราดอกเบี้ยเท่าใด เป็นระยะเวลาเท่าใด แต่การรายงานนั้นไม่ครอบคลุมถึงรายละเอียดที่มิได้อยู่ในการดูแลของ ธปท. เมื่อมีผู้ท้วงติงก็จะได้รับคำตอบจากธนาคารพาณิชย์ว่าเป็นไปตามสัญญาที่ต่างฝ่ายต่างยินยอม
อนึ่ง หากการปล่อยกู้ไม่เป็นไปตามเจตนารมณ์ของ พ.ร.ก. ผู้กู้จะต้องเป็นผู้ร้องเรียนเอง ซึ่งน่าจะมีผลเสียต่อการขอกู้จากธนาคารในวาระต่อไป หลายรายจึงตัดปัญหาโดยไม่ร้องเรียน ยอมจ่าย หรือว่ายอมไม่ยื่นขอกู้
3.ธุรกิจที่เดือดร้อนเข้าไม่ถึง
พ.ร.ก.SME ระบุชัดเจนว่ามีวัตถุประสงค์ที่จะให้ความช่วยเหลือทางการเงินแก่ผู้ประกอบวิสาหกิจที่ได้รับผลกระทบจากโรค COVID-19 โดยให้ความช่วยเหลือแก่ผู้ประกอบวิสาหกิจในลักษณะของการให้สินเชื่อเพิ่มเติมเพื่อเสริมสภาพคล่อง ชะลอการชำระหนี้
อย่างไรก็ดี การกำหนดคุณสมบัติของผู้ประกอบวิสาหกิจที่จะได้รับความช่วยเหลือต้องเป็นลูกค้าเดิมของสถาบันการเงินและไม่มีหนี้เสีย (NPL) ทำให้ผู้ประกอบวิสาหกิจหลายรายที่ได้รับผลกระทบจากสถานการณ์นี้ไม่สามารถเข้าถึงแหล่งเงินกู้ดอกเบี้ยต่ำได้ แม้ว่าจะเป็นลูกค้าเดิมก็ตาม สถาบันการเงินอาจใช้ดุลยพินิจในการพิจารณาให้ความช่วยเหลือวิสาหกิจซึ่งอาจไม่เป็นไปตามวัตถุประสงค์ของ พ.ร.ก.
จริงอยู่ การปล่อยกู้ให้เฉพาะลูกค้าชั้นดีเป็นสิ่งที่มีเหตุผล เพื่อลดความเสี่ยงของเจ้าหนี้และรักษาเสถียรภาพของระบบการเงิน แต่วัตถุประสงค์ของ พ.ร.ก.นี้ก็คือการให้ความช่วยเหลือ จำเป็นต้องพิจารณาชั่งน้ำหนักระหว่างการให้ความช่วยเหลือและการรักษาเสถียรภาพ เพราะหากเศรษฐกิจไม่ฟื้น เสถียรภาพก็ไร้ความหมาย
คาดว่าปัจจุบันหนี้ของ SME กว่า 1 ล้านราย มีมูลค่าหนี้กว่า 2.2 ล้านล้านบาท แม้ว่าจะปล่อยกู้ได้ครบ 5 แสนล้านบาท ก็เป็นจำนวนที่ไม่เพียงพออยู่ดี และตัวเลขสินเชื่อที่ปล่อยได้จริงขณะนี้ยังไม่ถึง 1 แสนล้านบาท หรือ 20% ของงบประมาณที่ตั้งไว้ด้วยซ้ำ
(โปรดอ่านฉบับจบ วันที่ 6 ก.ค.2563)
