ทำชีวิตให้ง่าย พร้อมตายได้ทุกวัน... ข้อคิดจากศิลปินแห่งชาติ 'ชวลิต เสริมปรุงสุข' ในวัย 80+

"ศิลปะสำหรับผม คือ ชีวิต เราทุกข์ เราสุข เราป่วย ก็เข้ามาอยู่ในศิลปะ เราสูญเสียมีความเจ็บช้ำน้ำใจมีความเศร้ามันก็เป็นส่วนหนึ่งของคนทำงานศิลปะ ไม่ใช่ทุกคนมีแต่ความสุขไม่ใช่ทุกคนจะเห็นแต่ดอกไม้กับท้องฟ้า ชีวิตทุกคนเป็นแบบนั้น”

ในวัย 80+ ชวลิต เสริมปรุงสุข กล่าวว่า “เมื่อเราพร้อมตาย ชีวิตเราก็มีความสุข วันนี้ผมมีความสุขสบายใจ ชีวิตผมมีอิสระ 100% งานศิลปะของผมคนมาดูก็จะรู้สึกมีความสุข เพราะคนทำมีความสุข เราไม่ได้อมทุกข์ แม้จะใช้สีดำก็เป็นสีดำของคนมีความสุข”

ก่อนการจากไปอย่างไม่มีวันกลับของ ชวลิต เสริมปรุงสุข ศิลปินไทยคนแรกและคนเดียวที่ได้รับการยกย่องให้เป็นศิลปินแห่งชาติจากรัฐบาลเนเธอร์แลนด์ และศิลปินแห่งชาติสาขาทัศนศิลป์ (จิตรกรรม พ.ศ.2557) ได้ให้สัมภาษณ์กับกรุงเทพวันอาทิตย์ ว่าด้วยเรื่องชีวิตที่ผูกพันกับศิลปะจนแยกไม่ออก รวมทั้งเรื่องของ “ความตาย” ที่สะท้อนถึงตัวตนและวิธีคิดที่น่าสนใจหลายประการ

“ก่อนหน้านั้นผมไม่เคยคิดเรื่องตายเลย นึกว่าอยู่ค้ำฟ้า เพราะพ่อผมอยู่ถึงอายุ 80 ผมคิดว่าผมอยู่ 80 ได้ วันหนึ่งไฟไหม้บ้านลูกผมอายุ 2 ขวบตายในกองไฟ เพื่อนที่เป็น babysit ตายไปด้วย ผมงงมากเลย พ่อผมงงมาก บอกว่าเขาอยู่มา 80 หลานเพิ่งออกมา 2 ปีทำไมถึงตาย ผมเริ่มคิดแล้วว่าคนเรามันตายได้ทุกวัน คุณอยู่วันนี้พรุ่งนี้ ก็เป็นวันสุดท้ายได้

ผมเตรียมตัวตาย จัดการไปเรื่อยๆ จนมาถึง 70 ผมรู้สึกว่าอาจจะตายเร็วขึ้นก็ได้นะ มะเร็งก็เข้ามาหา ผ่าตัดหัวใจ 2 ครั้งแล้วโอกาสตายยิ่งมีเยอะที่เรารอดมาเหมือนกับเรายังไม่ถึงที่

หลายคนมองว่าผมประสบความสำเร็จ แต่ไม่เคยรู้ว่าผมก็เศร้าด้วย ผมเคยผ่านความเศร้าด้วย ทุกข์ๆ ใหญ่ด้วย การสูญเสียลูกตั้งแต่เล็กๆ มันทุกข์ใหญ่ มันไม่ลืมหรอกครับ แต่เราจะต้องอยู่กับมันให้ได้มันยากนะ

แต่เรามีศิลปะ...ช่วงที่ลูกผมตาย ผมทำงานศิลปะเป็นอีกแนว เป็นเรื่องของความเศร้า เราทำด้วยความรู้สึกของเราตอนนั้น เราต้องทำศิลปะเพราะเราเกิดมาต้องทำศิลปะ ศิลปะขึ้นอยู่กับชีวิตของเราในขณะนั้นมันถึงจะออกมาด้วยความจริงใจ คุณจะเป็นเสแสร้งได้ยังไงลูกคุณตาย คุณจะเขียนดอกไม้สวยๆ มันเป็นไปไม่ได้มันก็หรอก”

ศิลปินเล่าว่าเตรียมตัวตายทุกวันตั้งแต่อายุ 40 จัดแจงทรัพย์สินส่วนตัวและผลงานศิลปะให้รัฐบาลไทยและรัฐบาลเนเธอร์แลนด์เมื่อตอน 70 ชีวิตในวัย 80+ ถือว่าเกินคุ้ม สำหรับศิลปินที่มีความสุขกับการทำงานศิลปะในทุกๆ วัน

หลังจากขายอพาร์ตเม้นท์ ย้ายมาเช่าบ้านของรัฐบาลเนเธอร์แลนด์อยู่ เขานำเงินที่ได้มาซื้ออุปกรณ์สำหรับทำงานศิลปะ หนึ่งในนั้นประกอบไปด้วยคอมพิวเตอร์และเครื่องพิมพ์ขนาด A2 พร้อมกับเรียนรู้วิธีการทำโฟโต้ช้อปด้วยตนเอง

“งานของผมทำเก็บไว้ในคอมพิวเตอร์ นำมาลงในเฟซบุ๊คบ้าง ทำงานทุกวัน รู้สึกว่ามันไม่พอ เหมือนกับการเขียนหนังสือแล้วไม่ได้พิมพ์ แต่งเพลงแล้วไม่ได้เล่น มันไม่จบมันค้างอยู่ แล้วเราก็ยังไม่ตาย ถ้าอย่างนั้นตัดสินใจนำผลงานออกมาคอมพิวเตอร์แล้วพิมพ์ออกมาจัดแสดงจริงจังเลยดีกว่า”

ศิลปินกล่าวถึงที่มาของผลงานศิลปะในชุด 80+ Art Festival Thailand ที่นำมาแสดงใน 6 สถานที่ในเมืองไทย ระหว่างเดือนพฤศจิกายน-มกราคมที่ผ่านมาว่า

ภาพพิมพ์ที่ลดทอนรายละเอียดเหลือเพียงรูปทรงเรขาคณิตเรียบง่ายถ่ายทอดอารมณ์ด้วยสีที่ซ้อนทับกันเป็นชั้นๆ อาจดูเหมือนเป็นงานง่ายๆ หากแท้จริงแล้วกว่าจะมาถึงตรงนี้ต้องผ่านประสบการณ์ความคิดและชั้นเชิงทางศิลปะขั้นสูง เปรียบดังชีวิตที่ผ่านความทุกข์ สุข เศร้า ความเจ็บปวดมากมายกว่าจะพบความสงบในท้ายที่สุด

“คนที่เริ่มต้นดูงานศิลปะอาจมองว่า เหมือนงานง่ายๆ แต่จริงๆ มันไม่ใช่ เป็นงานของคนที่ตัดความยุ่งยากออกไปแล้ว เหมือนชีวิตเรานั่นแหละมีอะไรยุ่งยาก ยุ่งเหยิง ท้ายที่สุดเราตัดออกไปไม่เหลืออะไร less is more ตอนเริ่มต้นชีวิตก็อยากมีสิ่งนั้นสิ่งนี้ พอเราจะตายก็ไม่มีอะไรเหลือ

ศิลปะสะท้อนประสบการณ์ที่ปลูกฝังอยู่ในตัวผมมาก 50-60 ปี ทุกอย่างล้วนเกี่ยวข้องกัน ชีวิตผมไม่ได้เพิ่งเริ่มต้น แต่บางคนดูไม่รู้บอกว่าเหมือนงานง่ายๆ แต่ไอ้ง่ายนี่ล่ะคือความยาก การทำให้ง่ายและลงตัวมีความยาก เพราะเป็นงานที่ออกมาจากความคิดความรู้สึก ดูดีๆ แล้วจะรู้ว่ามันไม่ได้ฟลุ๊ค มันออกมาจากการควบคุมของศิลปินซึ่งผ่านประสบการณ์มาแล้ว”

ชวลิต เสริมปรุงสุข จากไปอย่างสงบเมื่อวันที่ 27 เมษายนที่ผ่านมาท่ามกลางเสียงดนตรีคลาสสิก และแสงแดดอบอุ่นในฤดูใบไม้ผลิ ในห้องพักที่โรงพยาบาล OLVG Oost กรุงอัมสเตอร์ดัม เนเธอร์แลนด์ หลังเข้ารับการรักษาอาการติดเชื้อไวรัสโควิด-19

ชีวิตและผลงานของท่านจะเป็นที่จดจำและสร้างแรงบันดาลใจให้กับคนทำงานศิลปะและคนรักศิลปะตลอดไป