โคก หนอง นา อัตลักษณ์บนลายผ้าอุดร

โคก หนอง นา อัตลักษณ์บนลายผ้าอุดร

เปลี่ยนบรรยากาศจากการชมช้อปผ้าตามงานแสดงสินค้าโอทอป เป็นการเดินทางไปชมขั้นตอนกว่าจะมาเป็นผ้าทอแต่ละผืน ช้อปกันถึงแหล่งผลิต ชมโคกหนองนาธรรมชาติรอบบ้านอันเป็นที่มาของศิลปะบนผืนผ้า3หมู่บ้านในจังหวัดอุดรธานี ได้แก่โคกข่า หนองกุงและนายูง

โคก หมายถึง ที่ดินที่นูนสูงขึ้นคล้ายเนิน ด้วยเหตุที่เนินดินนี้อุดมไปด้วยต้นข่าจึงเป็นที่มาของชื่อบ้านโคกข่า ในตำบลบ้านโปร่ง อำเภอศรีธาตุ

เพิ่มพร พจนิตย์ สมาชิกกลุ่มทอผ้าธาขิตรา วิสาหกิจชุมชนกลุ่มแม่บ้านเกษตรบ้านโคกข่า เล่าให้ฟังว่า “มีการทำประชาคมกันว่าจะทำลายผ้าอะไรดีที่จะเป็นจุดเด่น เป็นเอกลักษณ์ของหมู่บ้านดี มาสรุปกันว่าเป็นลายดอกข่า ซึ่งเป็นลายที่พัฒนามาจากลายโบราณ”

DSC01377

แม่ถ่ำ ไชยวาน และเพิ่มพร พจนิตย์

บ้านโคกข่า จัดได้ว่าเป็นหมู่บ้านที่มีช่างทอฝีมือดีและมีความเชี่ยวชาญ โดยเฉพาะแม่ถ่ำ ไชยวาน ปราชญ์ชาวบ้านผู้เคยได้รับพระมหากรุณาธิคุณจากสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ในรัชกาลที่9ให้เข้ารับการอบรมกับศูนย์ศิลปาชีพ และนำความรู้ที่ได้มาถ่ายทอดให้กับชุมชนในหมู่บ้านของตนและรับเชิญไปเป็นวิทยากรในอีกหลายหมู่บ้าน

แม่ถ่ำ และลูกหลาน กล่าวด้วยน้ำตารื้นว่า “ที่มีทุกวันนี้ได้ก็เพราะพระราชินีโดยแท้”

DSC01352

มาที่บ้านโคกข่าวันนี้ เราได้เห็นร้านค้าของกลุ่มทอผ้าธาขิตตราที่เพิ่งเปิดสดๆร้อนๆ โดยมีกนกกาญจน์ ศิริแฝง นักพัฒนาชุมชนชำนาญการ ช่วยให้การดูแลและสนับสนุน ซึ่งนอกเหนือจากผ้ามัดหมี่ย้อมครามแล้ว ผ้าย้อมสีธรรมชาติและผ้าหมักโคลนยังถือว่าเป็นจุดเด่นของผ้าโคกข่าที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมสวมใส่แล้วดีต่อสุขภาพผิว

“สีเหลืองได้มาจากดอกดาวเรือง เหลืองอ่อนลงไปอีกมาจากดอกจาน ฝางให้สีแดง ใบอะไรแม่ก็เก็บมาย้อมผ้าได้หมด ทั้งใบมะม่วง ใบย่านาง ถ้าอยากให้สีอยู่ทนก็นำไปหมักกับโคลน” แม่ถ่ำ เล่า

ผ้านุ่ง ผ้าคลุมไหล่ รวมทั้งสินค้าแปรรูปได้แก่ กระเป๋าสตางค์ กระเป๋าเป้ กระเป๋าถือ กำลังอยู่ในช่วงการตกแต่งรอรับผู้มาเยือน โดยมีส่วนของศูนย์เรียนรู้ สาธิตขั้นตอนกว่าจะมาเป็นผ้าแต่ละผืนต้องผ่านขั้นตอนอย่างไรอยู่ในพื้นที่ติดกัน

DSC01373

ออกมาเดินเล่นในหมู่บ้านได้เห็นร้านค้าเล็กๆหน้าบ้านบางหลัง ทำซุ้มขายผลไม้เล็กๆพาดผ้าฝ้าย ฝ้าไหมผืนสวยวางขายคู่กัน เป็นร้านเล็กๆเรียบง่ายแต่มีเสน่ห์น่าชมจริงๆ

โคกข่า นอกจากมีผ้าลายดอกข่าแล้ว ยังมีลายหน่อไม้ ลายกระจับ และลายดาว อันเกิดจากธรรมชาติรอบตัวที่บันทึกไว้ในผืนผ้า

จากโคกเรามาต่อกันที่หนองแอ่งน้ำเล็กๆที่เต็มไปด้วยต้นกุง หรือต้นพลวงอันเป็นที่มาของชื่อ

บ้านหนองกุง อำเภอโนนสะอาด

ต้นกุง หรือพลวงเป็นไม้ยืนต้นสูงราว 10-30 เมตร เนื้อไม้นำมาใช้ทำพื้นบ้าน ฝาบ้าน เครื่องมือการเกษตร ในขณะที่น้ำมันก็นำมาทำเป็นยาทาแผลภายนอกด้วยการผสมกับน้ำมันมะพร้าวหรือมหาหิงคุ์ก็ได้) ด้วยผ้าลายใบตองกุง

“ใบตองกุงเป็นลายที่ชาวบ้านช่วยกันออกแบบขึ้นมาใหม่เพื่อให้เป็นเอกลักษณ์ของหมู่บ้าน”นิตยา นามมาลาอธิบายถึงที่มาของลายผ้าซึ่งนำเอาลักษณะของใบตองกุงหรือใบของต้นกุงที่มีโคนใบแผ่กว้าง ปลายสอบทู่

“ลายใบตองกุงบางผืนมีการยกขิดเข้าไปผสม บางผืนเป็นการทอฝ้ายแกมไหม โดยช่างทอแต่ละคนก็จะผูกลายเป็นของตัวเอง” นิตยา สมาชิกองค์การบริหารตำบล หมู่1บอกกับเรา

DSC01271 ผ้าทอลายใบตองกุง

บ้านหนองกุง ได้ชื่อว่าเป็นหมู่บ้านเศรษฐกิจพอเพียงต้นแบบของจังหวัด มีศูนย์การเรียนรู้การทำผ้าไหมและผ้าฝ้ายแบบครบวงจร มาที่หมู่บ้านนี้เราสามารถเรียนรู้วิธีการมัดย้อมผ้าด้วยคราม ฝาง ที่ชาวบ้านปลูกกันเอง

DSC01261

ผ้าทอลายต้นสน

ได้ชมขั้นตอนการทอผ้าไหม ผ้าฝ้าย ลวดลายเด่นๆล้วนมาจากธรรมชาติรอบรั้วบ้าน ไม่ว่าจะเป็นลายต้นสน ต้นอ้อย ไก่ นก และลายนาคที่มาจากความเชื่อความศรัทธา นอกจากนี้ยังมีลายอื่นๆที่กล่าวได้ว่าเป็นลายเซ็นต์ของช่างทอแต่ละคนอีกด้วย

มาถึงบ้านนายูง อำเภอศรีธาตุ เป็นหมู่บ้านของชาวภูไท ผู้หญิงหมู่บ้านนี้ต่างนุ่งผ้าลายนกยูงแสดงเอกลักษณ์ “เพราะบ้านเราชื่อนายูงไงคะ เมื่อก่อนนกยูงเยอะมาก” วง หรือ ณัฐชา ยิ้มกว้าง

DSC01441

สาวผู้ไทบ้านนายูง นุ่งผ้าลายนกยูง

อยากรู้จักความเป็นมาของชาวภูไทบ้านนายูงนี้แนะนำไปที่โรงเรียนบ้านนายูง ที่นั่นจะมีศูนย์วัฒนธรรมผู้ไท จัดแสดงประวัติความเป็นมา ประเพณีเครื่องแต่งกาย รวมถึงเครื่องมือเครื่องใช้ เรียกได้ว่า บ้าน วัด โรงเรียน หรือ “บวร” ทำงานร่วมกันอย่างแข็งขัน

เราติดใจเครื่องแต่งกายของชาวผู้ไทที่นิยมนุ่มซิ่นสีดำ เสื้อแขนกระบอกสีดำ ห่มผ้าสไบสีแดง มีชื่อลายว่าไส้ปลาไหล  สะพายกระม่อง หรือตะกร้าสานด้วยไม้ไผ่เก๋ไก๋มาก มวยผมด้วยผ้าสีขาวที่สาวๆแอบกระซิบว่าเมื่อก่อนไม่มีกระเป๋าสตางค์ก็ใช้เหน็บเงินเหรียญ เงินแบงก์ไว้ในผ้าพันมวยผมนี่เอง

มาชม ช้อป ผ้าทอที่ได้แรงบันดาลใจจากโคก หนอง นา ในหมู่บ้านที่ได้รับการอบรมในโครงการโอทอปนวัตวิถีแล้ว สัมผัสได้ถึงเสน่ห์ของผ้าและผู้คนปนกันไป ผ้าแต่ละผืนที่ช้อปมาจึงไม่ใช่เพียงเรื่องเล่าจากผู้ทอหากมีเรื่องราวการเดินทางของเราเพิ่มเข้าไปในนั้น

บันทึกการเดินทางบนผืนผ้าอันน่าจดจำ