สัญญาณอันตราย

ผู้บริหารที่ถูกปลดเป็นหัวหน้าด้านการบริหารความเสี่ยงและด้านวาณิชธนกิจ  ทั้งคู่คงมีหน้าที่หลักในการตัดสินใจที่ก่อให้เกิดปัญหาซึ่งจะนำไปสู่การสูญเงินทุนจำนวนมาก  ข้อมูลบ่งว่าธนาคารอาจสูญเงินทุนเกือบ 6 พันล้านดอลลาร์จากความสัมพันธ์กับ 2 บริษัทใหญ่ซึ่งทำธุรกิจหลายด้านรวมทั้งกิจการเก็งกำไรในภาคการเงิน

เรื่องที่เกิดขึ้นกับเครดิตสวิสในช่วงนี้อาจตีความหมาย หรือมองได้จากหลายแง่มุม  ในเบื้องแรก คงเป็นที่ทราบกันอย่างกว้างขวางแล้วว่า ธนาคารแห่งนี้มีขนาดใหญ่ในระดับต้น ๆ ของโลกและสามารถจ้าง หรือใช้บริการของชนชั้นมันสมองของภาคการเงินได้จากทั่วโลก  กระนั้นก็ตาม ความพลั้งพลาดที่เกิดขึ้นตอกย้ำสัจธรรมของการทำธุรกิจซึ่งสะท้อนการดำเนินชีวิตโดยทั่วไปตามคติพจน์ไทยที่ว่า “สี่ตีนยังรู้พลาด นักปราชญ์ยังรู้พลั้ง” 

จริงอยู่คติพจน์นี้มุ่งไปที่ความประมาทและเรามิอาจทราบได้ว่าผู้บริหารดังกล่าวประมาทหรือไม่  แต่เราแน่ใจได้ว่า แม้จะไม่ได้ตั้งอยู่บนความประมาท ความผิดพลาดอาจเกิดขึ้นได้รวมทั้งกับบุคคลชั้นมันสมองด้วย  บทเรียนนี้มักถูกมองข้าม หรือมิให้ความสำคัญ หรือคิดว่าตัวเองเก่งกว่าโดยนักเก็งกำไรในกิจการที่มีความเสี่ยงสูง  ผลสุดท้ายความเสียหายใหญ่หลวงมักเกิดขึ้นทั้งแก่ตัวเองและผู้เกี่ยวข้อง

2.ในยุคโลกาภิวัตน์ โลกเชื่อมต่อกันอย่างทั่วถึงเอื้อให้ธุรกิจหลากหลายขยายออกไปจนมีขนาดใหญ่มากและมีความเกี่ยวโยงเป็นโครงข่ายที่สลับซับซ้อนสูงยิ่ง จริงอยู่ ยุคนี้มีสมองของคอมพิวเตอร์ช่วยติดตามและย่อยสิ่งต่าง ๆ ออกมาให้คนเข้าใจและตัดสินใจได้ง่ายขึ้น แต่สมองของคอมพิวเตอร์ก็ทำได้ในขอบเขตที่คนกำหนดให้เท่านั้น เมื่อความสลับซับซ้อนสูงจนคนอาจคาดเดาบางอย่างไม่ได้ หรือเกินศักยภาพในสมองของคน สมองกลก็มีความจำกัดส่งผลให้ความผิดพลาดเกิดขึ้น  ผู้เข้าใจการใช้คอมพิวเตอร์เป็นอย่างดีมีคำพูดเชิงหยอกล้อกันทั้งที่ตามความเป็นจริงไม่ขบขันเลยว่า “ใส่ขยะเข้าไป ก็ได้ขยะออกมา”

3.ในยุคนี้มีการสร้างผลผลิตจำพวกอนุพันธ์การเงินขึ้นมาอย่างต่อเนื่อง สิ่งใหม่ ๆ เหล่านี้มักถูกจัดว่ามีลักษณะของ “นวัตกรรม” ซึ่งเป็นคำที่ชี้บ่งความน่านิยม อย่างไรก็ดี นวัตกรรมเหล่านี้มักมีการแยกตัวโดยสิ้นเชิงออกจากภาคเศรษฐกิจที่มีผลผลิตจริงซึ่งให้อรรถประโยชน์ หรือเป็นเพียง “มายา” ในคำพูดอันโด่งดังของ ม.จ. สิทธิพร กฤดากร ที่ว่า “เงินทองเป็นของมายา ข้าวปลาสิของจริง”

สิ่งใหม่ ๆ เหล่านี้จึงมีประโยชน์น้อยกว่าปัญหาที่มันนำมาด้วย  นอกจากนั้น จำนวนหนึ่งยังมักถูกคิดขึ้นมาด้วยเจตนาแอบแฝงเพื่อหลบเลี่ยงภาษีและกฎข้อบังคับของภาครัฐอีกด้วย  แต่ผู้บริหารบ้านเมืองมักมองไม่เห็นผลร้ายของมัน ตามความเป็นไปไม่ทัน หรือไม่ก็ตกอยู่ใต้อิทธิพลของภาคการเงิน จึงไม่สามารถป้องกันมิให้มันเกิดขึ้นได้  ในกรณีของเครดิตสวิสครั้งนี้ข้อมูลชี้ว่า บริษัทที่มีกิจการเกี่ยวโยงกันดูจะมีสิ่งที่ไม่ชอบมาพากลแฝงอยู่

4.ในช่วงนี้เริ่มมีการพูดถึงเรื่องฟองสบู่ทางเศรษฐกิจกันอย่างกว้างขวาง เนื่องจากราคาหุ้นในตลาดหลักทรัพย์โดยทั่วไปยังพุ่งขึ้นทั้งที่ธุรกิจส่วนใหญ่ได้รับผลกระทบอย่างหนักจากการระบาดของไวรัสโควิด-19 นอกจากนั้น ราคาของอสังหาริมทรัพย์ยังพุ่งตามขึ้นไปอีกด้วย โดยเฉพาะในสหรัฐ ผู้สังเกตการณ์จำนวนมากพากันมองว่า การเก็งกำไรกำลังทำให้เกิดภาวะฟองสบู่ขึ้นอีกครั้งและดังที่มันเกิดขึ้นครั้งก่อน ๆ ผลสุดท้ายมันจะปะทุ ก่อให้เกิดความเสียหายใหญ่หลวง

ในภาวะที่โลกมีปัญหาจากโรคระบาดร้ายแรงอยู่แล้ว การแตกของฟองสบู่จะทำให้ระดับของความเสียหายร้ายแรงขึ้นเป็นทวีคูณ  แต่ผู้บริหารบ้านเมืองโดยทั่วไปยังเน้นนโยบายด้านการขยายตัวทางเศรษฐกิจจนดูจะลืมไปว่าปัญหาอาจมาจากด้านตรงข้ามก็ได้

ประเด็นที่อ้างถึงเหล่านี้น่าจะชี้บ่งถึงความเปราะบางทั้งในระยะสั้นและในโครงสร้างพื้นฐานของเศรษฐกิจโลกที่จะต้องระมัดระวังกันอย่างเคร่งครัดยิ่งขึ้น.